1.1.    Kim jest osoba przedsiębiorcza?

Czy każdy człowiek może zostać przedsiębiorcą? Jakimi cechami i umiejętnościami powinien odznaczać się przedsiębiorca, aby skutecznie kierować dużą lub małą firmą? Odpowiedzi na te i inne pytania dotyczące

przedsiębiorczości i związanych z nią zagadnień znajdziesz w naszym podręczniku.

Osobowość

Każdy z nas ma unikalną osobowość, która decyduje o dokonywanych wyborach życiowych. Jest to stały element postępowania właściwy danemu człowiekowi, odróżniający go od innych ludzi. Każda jednostka ma

sobie tylko właściwe cechy intelektualne, emocjonalne, temperamentalne i wolicjonalne. Na kształt osobowości wpływają zarówno cechy wrodzone (m.in. dziedziczne), jak i cechy nabyte przez doświadczenie, wychowanie oraz wpływ środowiska.

Nasza osobowość zmienia się wraz z dorastaniem i dojrzewaniem.

Określ swój typ osobowości

Kombinacja poszczególnych cech tworzy typy osobowości. Według Hipokratesa, starożytnego greckiego lekarza, wyróżnia się 4 typy osobowości. Są to: sangwinik, choleryk, flegmatyk

i melancholik. Ich cechy zestawiono w poniższej tabeli. Pamiętaj jednak, że możesz mieć cechy przypisane np. 2 typom.

Tabela 1.1. Typy osobowości według Hipokratesa.

Rycina 1.1.   Zróżnicowanie i rozpiętość cech osobowościowych na podstawie modelu H.J. Eysencka. Cechy te zawierają różne proporcje przeciwstawnych sobie wymiarów: ekstrawersji i introwersji oraz równowagi

emocjonalnej i neurotyczności (silnego niezrównoważenia emocjonalnego o charakterze nerwicowym). Cechy osoby przedsiębiorczej skupiają się w pobliżu równowagi emocjonalnej (zrównoważony, solidny, przywódczy)

i ekstrawertyczności (towarzyski, otwarty, aktywny, optymistyczny). Im bliżej introwersji, a zwłaszcza neurotyczności, tym cechy osobowościowe mniej odpowiadają przedsiębiorczości (np. niespokojny,

drażliwy, lękliwy, markotny).

W innej, bardziej popularnej typologii osobowości wyróżnia się osobowość ekstrawertyczną oraz introwertyczną.

Tabela 1.2. Porównanie cech ekstrawertyka z cechami introwertyka.

Zróżnicowanie i rozpiętość cech osobowościowych zdefiniowanych przez Hipokratesa w połączeniu z ekstrawertycznością i introwertycznością obrazuje model Hansa Jürgena Eysencka [wym. hansa jurgena ajzenka].

Analizując go, zwróć uwagę na cechy zaznaczone na czerwono, gdyż odpowiadają one osobie przedsiębiorczej.

Czym jest przedsiębiorczość?

Przedsiębiorczość to zespół cech osobowości, głównie takich jak: przywódczość, zrównoważone zachowanie, solidność, otwartość, towarzyskość, aktywność, optymizm i spokój. Cechy te towarzyszą

zachowaniom kojarzonym z zachowaniami przedsiębiorcy. Do zachowań tych zalicza się: kierowanie, kontrolowanie, nadzorowanie, podejmowanie decyzji i ryzyka. Wymienione cechy i zachowania pomagają prowadzić przedsiębiorstwo, lecz ich

posiadanie jest korzystne nie tylko z punktu widzenia przedsiębiorcy. Może być ono przydatne dla każdego z nas, gdyż znacznie ułatwia radzenie sobie w życiu osobistym, zawodowym i społecznym.

Definicja przedsiębiorcy

Być może swoją przyszłość zwiążesz z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Przekonasz się wówczas, jak istotną rolę odgrywają w takiej działalności cechy i zachowania przedsiębiorcze. Czy wiesz jednak, kim jest

przedsiębiorca?

Potocznie określenie przedsiębiorca odnosimy do osoby fizycznej, najczęściej właściciela przedsiębiorstwa. Joseph Alois Schumpeter [wym. josef alois szompeter], ekonomista austriacki, określił przedsiębiorcę jako osobę,

która:

• tworzy przedsiębiorstwo,
• wprowadza postęp techniczny,
• wprowadza nowe wyroby,
• zdobywa nowe rynki zbytu,
• podejmuje decyzje organizacyjne, m.in. dotyczące asortymentu produkowanych wyrobów.

Oficjalna definicja przedsiębiorcy, podawana w polskim Kodeksie cywilnym, brzmi następująco: „przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (wykonująca wolny zawód, np. architekta lub artysty)”.

Niektórzy ludzie mają więcej predyspozycji do bycia przedsiębiorcą od innych. Na predyspozycje te składa się indywidualna kombinacja cech osobowościowych i związanych z tym zachowań. Ważne jest, aby pamiętać, że wiele cech i zachowań

przedsiębiorczych możemy rozwijać i trenować.

Definicje:

[Osoba fizyczna to w rozumieniu prawa każdy człowiek, który po urodzeniu nabywa tzw. zdolność prawną, czyli posiada zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego.]

[Osoba prawna to wyodrębniona jednostka organizacyjna (np. spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółdzielnia, fundacja, przedsiębiorstwo państwowe), która na mocy przepisów posiada osobowość prawną, czyli

zdolność do czynności prawnych. Osoba prawna może zawierać umowy, podejmować zobowiązania i odpowiadać za nie, występować przed sądem jako strona, jak również wykonywać inne działania związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.]

[Jednostka organizacyjna – chodzi o jednostkę organizacyjną, o której mowa w artykule 31, §1, Kodeksu cywilnego, niebędącą osobowością prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną (np. spółka jawna).]

Ciekawostka ze świata

Według profesora Adriana Northa z Uniwersytetu Heriot-Watt [wym. heriet łot] w Edynburgu cechy naszej osobowości może zdradzić muzyka, której najchętniej słuchamy. Słuchający jazzu są podobno osobami otwartymi i kreatywnymi, mającymi silne poczucie własnej wartości. Muzykę klasyczną preferują osoby również o wysokim poczuciu własnej wartości, lecz nieco nieśmiałe i zamknięte w sobie. Fanami muzyki country są osoby raczej nieśmiałe, choć pracowite. Słuchający rapu są podobno towarzyscy. Więcej na ten temat znajdziesz na stronie: http://psychcentral.com/lib/2008/preferred-music- style-is-tied-to-personality/.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Artykuł o cechach osobowościowych wyróżniających przedsiębiorcę Człowiek filarem biznesu; http://www.amberlink.pl/] [Opis osoby przedsiębiorczej; http://www.amberlink.pl/osoba-przedsiebiorcza.php]

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny, artykuł 43: Przedsiębiorcy i ich oznaczenia (DzU nr 16, poz. 93, z późn. zm.); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640160093]

Ćwiczenia

1.      Podaj po 3 cechy osobowości i 3 zachowania odpowiadające osobom przedsiębiorczym, wykonującym poniższe zawody lub pełniącym wymienione funkcje:

a)         dyrektor teatru,

b)        nauczyciel w gimnazjum,

c)         trener piłki nożnej,

d)        rodzic,

e)        uczeń gimnazjum,

f)         artysta malarz.

2.      Z pewnością cechą niepożądaną u osoby przedsiębiorczej jest bierność. Osoby bierne pragną usystematyzowanego trybu życia, powtarzalności i schematyzmu. Przeciwieństwo bierności stanowi aktywność,

wyrażająca się w: dynamizmie w podejmowaniu postanowień i decyzji, inicjowaniu nowych rozwiązań, poszukiwaniu nowych sposobów życia. Wypisz 3 cechy swojej osobowości związane z aktywnością i 3 cechy świadczące o bierności (jeśli je

posiadasz).

 

1.2.    Mój zawód – moja przyszłość

Dlaczego jedni ciągle narzekają na swoje życie, zwłaszcza na pracę, a inni, mimo ciągłych przeszkód do pokonania, są zadowoleni i uśmiechnięci? Nastawienie do życia zależy głównie od cech

charakterologicznych i temperamentu, niemniej jednak duży wpływ na postrzeganie przez nas rzeczywistości mają również wybrany zawód i wykonywana praca.

„Bez pracy nie ma kołaczy”

Zapewne znasz powyższe przysłowie, jak również inne: „Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz”, „Oszczędnością i pracą ludzie się bogacą” czy „Gdzie się z chęcią zejdzie praca, tam się hojnie trud opłaca”.

Funkcjonujące we wszystkich kulturach przysłowia dotyczące pracy świadczą o tym, że jest ona niezmiernie ważna w naszym życiu: można wręcz stwierdzić, że je determinuje. Co daje nam praca? Z pewnością nie tylko możliwość zarobku

oraz utrzymania siebie i rodziny. Dzięki pracy możemy rozwijać swoje zainteresowania i doskonalić talenty. Praca może mobilizować nas do podejmowania różnych działań i przezwyciężania własnych ograniczeń.

Jednak dzieje się tak jedynie wtedy, gdy spełnia ona nasze oczekiwania, odpowiada wykształceniu i predyspozycjom, a czas na nią poświęcony jest wyważony w stosunku do innych aktywności życiowych. Z tego względu podejmowanie decyzji

dotyczących przyszłego zawodu i wykonywanej pracy jest procesem niezwykle ważnym.

Zanim wybierzesz zawód

Aby wybrać właściwy zawód (ścieżkę zawodową), warto najpierw odpowiedzieć sobie na następujące pytania:

• Kim jestem i jaką mam osobowość (jakie są mocne i słabe strony mojej osobowości)?
• Jakie wartości życiowe są dla mnie ważne?
• Jakie są moje życiowe cele i w jaki sposób mogę je osiągnąć?
• Jakie posiadam zdolności i umiejętności?
• Jakie czynności są dla mnie przyjemne, a co sprawia mi trudność lub powoduje znudzenie i zniecierpliwienie?
• Czy podoba mi się praca w dużej firmie? Jeśli tak, to czy chcę zostać jednym z przełożonych, czy raczej – pracować na innym stanowisku, niewymagającym podejmowania kluczowych decyzji? Czy wolę mieć własne przedsiębiorstwo? Jeżeli

  tak, to czy chcę je prowadzić samodzielnie, czy – ze wspólnikiem lub wspólnikami?

Odpowiedzi na te pytania pomogą Ci sprecyzować zbiór preferencji zawodowych, które w rezultacie ułatwią wybór właściwego zawodu.

Gdzie i w jaki sposób szukać informacji o zawodach i stanowiskach pracy?

Przy wyborze zawodu niezwykle ważna jest znajomość aktualnych i przyszłych trendów na rynku pracy. W tym celu warto skorzystać z aktualnej wyszukiwarki zawodów, gdzie każdy zawód jest opisany pod

względem zadań zawodowych. Jedna z takich wyszukiwarek znajduje się na stronie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

Aby dowiedzieć się, jak w praktyce wygląda wykonywanie określonego zawodu i w jakich warunkach się ono odbywa, warto również:

• wśród rodziny i znajomych poszukać osób, które wykonują ten zawód. Ich opinie i komentarze pozwolą na wyrobienie sobie własnego zdania w tej kwestii.
• przejrzeć fora dyskusyjne. Zamieszczone tam wypowiedzi umożliwią poznanie zalet i wad wybranego zawodu. Można dowiedzieć się więcej, jeżeli forumowiczom zada się pytania związane z tematem.
• zdecydować się na staż, praktyki lub wolontariat. Umożliwią one poznanie zawodu od strony praktycznej, a także zdobycie doświadczenia, co jest niezwykle cenione przez pracodawców.
• wybrać się do poradni zawodowej, gdzie u doradcy zawodowego można uzyskać fachową pomoc związaną z określeniem ścieżki zawodowej.

Doradztwo zawodowe

Doradztwo zawodowe kojarzy się zazwyczaj z pomocą osobom bezrobotnym w poszukiwaniu pracy albo osobom, które chcą zmienić zawód lub charakter czy miejsce wykonywanej pracy. Oczywiście jest to ważna część

tego rodzaju działalności, ale nie jedyna, gdyż doradcy zawodowi pomagają również młodym ludziom, którzy dopiero stoją u progu kariery zawodowej. W Polsce możemy wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje doradztwa zawodowego:

• poradnictwo zawodowe przeznaczone dla osób dorosłych, skupiające się głównie w poradniach zawodowych w urzędach pracy. Za funkcjonowanie tych poradni odpowiada Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.
• poradnictwo zawodowe przeznaczone dla uczniów, prowadzone w ramach działalności poradni psychologiczno-pedagogicznych w szkołach. Za funkcjonowanie tych poradni odpowiada Ministerstwo Edukacji Narodowej.

Oprócz dwóch powyższych rodzajów doradztwa zawodowego działają inne ośrodki, w których można uzyskać informacje związane z problematyką wyboru zawodu. Są to: centra informacji i planowania kariery zawodowej, szkolne ośrodki kariery,

akademickie biura karier, gminne centra informacji, stowarzyszenia oferujące pomoc w zakresie doradztwa zawodowego.

We wszystkich wymienionych poradniach pracują specjaliści, których zadaniem jest pomoc zainteresowanym we wszelkich sprawach związanych z wyborem zawodu: od wskazania przyszłym pracownikom atutów, z

których być może nie zdają sobie oni sprawy, po określenie puli profesji [Profesja – zawód, fach, praca, zajęcie.], jakie ich interesują. U doradcy zawodowego lub szkolnego psychologa czy pedagoga można znaleźć informacje na temat

kwalifikacji niezbędnych do wykonywania określonego zawodu lub pracy na interesującym nas stanowisku, czyli dowiedzieć się, jakie typy i stopnie szkół są wymagane oraz jakie kursy i szkolenia warto odbyć. Z doradcą zawodowym można też

omówić korzyści i trudności związane z wykonywaniem poszczególnych zawodów. Udzieli on również informacji o tym, w jaki sposób walczyć z obciążeniem psychicznym związanym z wyborem zawodu oraz późniejszymi sytuacjami stresowymi

związanymi z rozmowami kwalifikacyjnymi i pierwszymi doświadczeniami na rynku pracy.

Rynek pracy podlega ciągłym zmianom

Rynek pracy to rodzaj rynku ekonomicznego, na którym przedmiotem wymiany jest praca, czyli usługi oferowane pracodawcom przez pracowników o określonych kwalifikacjach. Rynek pracy

charakteryzuje się najczęściej nierównowagą popytu i podaży [zobacz rodz. 2.3], polegającą na zwiększonej podaży pracy lub, rzadziej, na zwiększonym popycie na pracę. Jeśli podaż pracy jest wyższa niż popyt, pojawia się zjawisko

bezrobocia. Rynek pracy jest zatem miejscem, gdzie spotykają się pracodawca z pracownikiem. Pracownik „sprzedaje” swoje umiejętności, a pracodawca je „kupuje”. Nawet najlepszy specjalista, świetnie wykształcony i uzdolniony w

danej dziedzinie, nie zostanie zatrudniony, jeśli na rynku pracy nie będzie zapotrzebowania na jego usługi. Z tego względu, przy planowaniu przyszłej ścieżki zawodowej, trzeba wiedzieć, jakie tendencje występują na rynku pracy lokalnym,

krajowym, a nawet zagranicznym. W lepszym rozeznaniu się na rynku pracy pomoże znalezienie odpowiedzi na następujące pytania:

• Jakie zawody i stanowiska pracy najczęściej pojawiają się na portalach z ofertami pracy?
• Czy wybrana przez nas praca znajduje się wśród tych ofert?

Warto też poszukać informacji na temat zawodów, które zanikają już na rynku (np. flisak, garncarz, introligator, kowal, kołodziej, ludwisarz, siodlarz, zdun, rymarz) oraz tych, które się na nim pojawią i które są obecnie

najpopularniejsze.

W jakim kierunku pójść?

Żyjemy w XXI w., wszystko wokół szybko się zmienia, również – rynek pracy. Obecnie najdynamiczniej rozwijającymi się dziedzinami są m.in. technologie informatyczne, ochrona środowiska i biotechnologia.

Najszybciej rozwijające się działalności zawodowe wraz z opisem tendencji dotyczących wykonywanych w ich ramach zawodów przedstawiono w tabeli 1.3.

Tabela 1.3. Rozwijające się obszary działalności zawodowej.

	Ciekawostka z Unii Europejskiej
	Czy wiesz, że instytucje Unii Europejskiej zatrudniają aż 40 tys. osób ze wszystkich krajów członkowskich? Rekrutację pracowników prowadzi Europejski Urząd Doboru Kadr (EPSO). Organizuje on również staże i korzysta z usług ekspertów, którzy zarejestrują się w specjalnych bazach danych. Strona internetowa EPSO: http://europa.eu/epso/ index_pl.htm.

Ciekawostka ze świata

Studenci z całego świata robią sobie czasem wolny rok (tzw. gap year), aby zostać au pair. Kim jest au pair? Jest to osoba przyjmowana przez zagraniczną rodzinę w celu pomocy przy prowadzeniu domu i opiece nad dziećmi. W zamian otrzymuje ona zakwaterowanie, wyżywienie i kieszonkowe oraz zyskuje okazję do nauki obcego języka i poznania kraju, w którym przebywa. Żeby zostać au pair, trzeba mieć co najmniej 17 lat (w niektórych krajach 19) i nie więcej niż 30 lat. Więcej informacji na temat au pair można znaleźć na stronie: http://program.aupair.fm.interia.pl/program.html.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Wyszukiwarka opisów zawodów; http://www.psz.praca.gov.pl/klasyfikacja_zawodow/index.php] [Informacje o zawodach ginących; http://www.kariera.pl/czytaj/652/ginace-zawody-w-polsce-poznaj- profesje-ktore-znikaja-z-naszego-zycia/] [Przewodnik maturzysty – zawody przyszłości; http://portalwiedzy.onet.pl/7173,1275431,2,1613009,tematyczne.html] [Artykuł pt. Badanie: absolwenci uczelni technicznych zarabiają najlepiej; http://www.kluczdokariery.pl/twoja-kariera/rynek-pracy/statystyki-i-rankingi/art,26,badanie-absolwenci-uczelni-technicznych-zarabiaja-najlepiej.html ]

Ćwiczenia

1.      Odwiedź stronę internetową z ofertami pracy: http://www.pracuj.pl/, a następnie odpowiedz na pytanie: W jakim zawodzie jest najwięcej ofert pracy w Twoim

mieście lub mieście najbliższym miejscu Twojego zamieszkania?

2.      Wyszukaj na portalu http://www.pracuj.pl/, a następnie zapisz 3 najbardziej interesujące według Ciebie oferty pracy w wybranym województwie. Wypisz przy każdej

ofercie kwalifikacje, które należy zdobyć, aby móc starać się o taką pracę.

3.      Wyszukaj 5 kierunków studiów, które według Ciebie warto obecnie studiować. Uzasadnij swój wybór.

 

1.3.    Życie to teatr, czyli o rolach społecznych i rodzajach zachowań

Teatr jest metaforą naszego życia. Jak napisał William Szekspir w sztuce Jak wam się podoba: „Świat jest teatrem, aktorami ludzie, którzy kolejno wchodzą i znikają”. Współczesny socjolog Ervin Goffman

w książce Człowiek w teatrze życia codziennego udowadnia, jak bardzo jesteśmy zależni od pełnionych funkcji i wykonywanych codziennie zadań. Od początku naszego życia po jego kres występujemy na scenie społecznej, na której mamy

do odegrania określone role.

Czym są role społeczne?

Każdy człowiek przynależy do określonej zbiorowości społecznej, najczęściej nie jednej, a przynajmniej kilku. W związku z tym odgrywa różne role społeczne, będące zbiorem oczekiwań, stawianych wobec

niego przez innych członków społeczeństwa i wynikających z pozycji zajmowanej w społeczeństwie. Każda z ról wiąże się z istnieniem praw, obowiązków oraz zakazów i nakazów, które wyznaczają normy zachowań i zakres swobody. Teraz odgrywasz

rolę ucznia, członka rodziny, posiadasz również swoją pozycję w grupie przyjaciół, a może należysz do jakiegoś klubu lub organizacji, w których także pełnisz określone funkcje. Wraz z dorastaniem i dojrzewaniem Twoje role w

społeczeństwie ulegną zmianie. Staniesz się pracownikiem, być może także rodzicem, w związku z tym nieodzowne stanie się dla Ciebie wykształcenie nowych umiejętności i zachowań.

Zmieniające się potrzeby wymagają odgrywania nowych ról

Nasze role w społeczeństwie zmieniają się wraz z pojawianiem się nowych potrzeb życiowych i chęci ich zaspokojenia. Ciągle się rozwijamy i chcemy osiągać więcej. Zaspokojenie podstawowych potrzeb,

którymi są potrzeby fizjologiczne (np. wyżywienia czy schronienia), rodzi nowe potrzeby wyższego rzędu, jak np. potrzeba poczucia przynależności (m.in. zawodowej i rodzinnej) oraz poczucia własnej wartości. Z

kolei zaspokojenie tych potrzeb toruje drogę do chęci spełnienia kolejnych, przy czym najwyższą potrzebą jest potrzeba samorealizacji (samourzeczywistnienia). Proces ten odzwierciedla piramida potrzeb opracowana według koncepcji Abrahama

H. Maslowa [wym. masloła].

Rycina 1.2. Hierarchia potrzeb według A.H. Maslowa.

Konflikt ról społecznych

Zazwyczaj odgrywamy przynajmniej kilka ról społecznych jednocześnie. Bycie doskonałym aktorem w każdej z nich może być trudne lub wręcz niemożliwe. Na przykład czasami niezwykle trudno jest pogodzić role

sumiennego ucznia, kochającego dziecka i dobrego kolegi, gdyż ciężko jest jednocześnie realizować ciekawy projekt do szkoły, pomagać rodzicom w domu i towarzyszyć znajomym na koncercie. Czasami musimy wybrać rolę ważniejszą w danym

momencie dla nas i bliskich. Nie zawsze taki wybór jest oczywisty – trudno samotnemu rodzicowi pogodzić wymagającą pracę z opieką nad dzieckiem lub dziećmi, niełatwo być świadomym wychowawcą przedszkola i jednocześnie jego

przedsiębiorczym dyrektorem, równie niełatwo być przedsiębiorcą rozwijającym nową działalność i równocześnie zaangażowanym rodzicem nastolatka.

Rola przedsiębiorcy w społeczeństwie

Bez przedsiębiorców nie funkcjonowałaby w ogóle gospodarka rynkowa. [Gospodarka rynkowa to system ekonomiczny, w którym jednostki gospodarujące kierują się własnymi celami i starają się uzyskać jak

największe korzyści, nie uciekając się do pomocy lub ochrony państwa. Decyzje dotyczące rodzaju i sposobów wytwarzania oraz oferowania towarów i usług są rezultatem działania tzw. niewidzialnej ręki rynku. Czynniki wytwórcze stanowią

własność prywatną i podlegają mechanizmom rynkowym. Ceny dóbr i usług kształtuje rynek, który określa ilość tych produktów i usług oraz odbiorców. Gospodarka rynkowa, ze względu na swą efektywność, jest systemem obowiązującym

w większości krajów.] Rozwija się ona wraz z aktywną postawą przedsiębiorców skłonnych do podejmowania ciągłego ryzyka. Rola przedsiębiorców w rozwoju społeczeństw polega na:

• tworzeniu nowych miejsc pracy,
• przyczynianiu się do wzrostu gospodarczego dzięki odprowadzaniu podatków, z których państwo finansuje m.in. zasiłki, emerytury i renty oraz edukację i sport,
• rozwoju innowacyjności dzięki wprowadzaniu nowych produktów i nowatorskich rozwiązań oraz kreowaniu nowych potrzeb,
• umacnianiu wzorca człowieka przedsiębiorczego, czyli wolnego i kreatywnego.

Doświadczony przedsiębiorca wie, że aby jego przedsiębiorstwo dobrze prosperowało, nie może opierać się tylko na zyskach. Istotne znaczenie mają także pracownicy (zasoby ludzkie) i postawa przedsiębiorcy, polegająca na dążeniu do

wyższych celów – samorealizacji oraz wychodzenia naprzeciw potrzebom innych. Coraz częściej przedsiębiorcy stają się świadomymi członkami społeczeństwa obywatelskiego [Społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo aktywne, zdolne do

samoorganizacji, samorządne, właściwe dla ustroju demokratycznego.]: uczestniczą z zaangażowaniem w jego życiu nie tylko gospodarczym, lecz także społecznym i kulturalnym.

O tym, że przedsiębiorcy są ważnymi aktorami nie tylko na scenie gospodarczej, przekonuje również zamiłowanie wielu z nich do sztuki. Już w starożytności o losach artystów decydowali zamożni i wpływowi

obywatele, czyli tzw. mecenasi sztuki. Dzisiaj coraz częściej mecenasem sztuki jest przedsiębiorca. Bez niego trudno byłoby się wybić niektórym młodym, utalentowanym adeptom sztuki. Istnieje też specjalna działalność menedżerów

artystycznych Artist Management, polegająca na pracy doświadczonych ekspertów, tworzących sieć kontaktów branżowych dla swojego klienta – artysty. Działalność ta opiera się m.in. na stosowaniu strategii marketingowej personal

branding, mającej utrwalić odpowiedni, pozytywny wizerunek klienta wśród odbiorców.

Wśród biznesmenów jest też wielu zagorzałych fanów sportu. Swoje zamiłowania łączą oni ze sponsorowaniem (finansowaniem) działań konkretnych sportowców lub drużyn sportowych. Jest to dla nich świetne narzędzie marketingowe,

gdyż sukcesy sportowców czy też instytucji sportowych (np. klubów piłkarskich) stają się również sukcesami sponsorów. Niestety, porażka sponsorowanej drużyny może zaciążyć na wizerunku przedsiębiorcy.

Trudności w odgrywaniu roli przedsiębiorcy

Przedsiębiorca na swojej drodze napotyka wiele trudności. Przede wszystkim musi pogodzić różne role, począwszy od roli odgrywanej w rodzinie, przez rolę właściciela działalności gospodarczej, po rolę prawego

obywatela. Problemy pojawiają się również w związku z funkcjami, jakie przedsiębiorca pełni w swoim przedsiębiorstwie, czyli z rolami organizacyjnymi. Przedsiębiorca często w swojej firmie jest menedżerem, liderem i kierownikiem

jednocześnie, przy czym bywa też przyjacielem lub kolegą. Wszystko to może utrudniać następujące działania: wydawanie poleceń, planowanie, podejmowanie decyzji, dysponowanie, przydzielanie obowiązków, pośredniczenie, wprowadzanie nowych

rozwiązań, współpracę.

Ponadto na trudności, z jakimi boryka się przedsiębiorca w polskiej rzeczywistości, składają się:

• nadmiernie rozbudowane, niejednoznaczne prawo, prowadzące do niejasności dotyczących formalności załatwianych w urzędach (np. różne interpretacje przepisów podatkowych w poszczególnych urzędach skarbowych),
• biurokracja i związane z nią długotrwałe procedury urzędowe,
• nie zawsze właściwe relacje urzędnik – przedsiębiorca, wynikające z braku wzajemnego szacunku i świadomości ról społecznych, jakie odgrywają zarówno urzędnicy, jak i przedsiębiorcy,
• wysokie podatki i składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne,
• nieatrakcyjne kredyty,
• niedostatek programów rządowych i gminnych na rozwój przedsiębiorczości.

Trudności i konflikt ról a nasze zachowania

W odpowiedzi na trudności w odgrywaniu ról oraz konflikty ról jesteśmy skłonni przejawiać następujące zachowania: bierność, manipulację, agresywność, asertywność.

Bierność, określana również jako uległość, polega na stawianiu interesów innych osób na pierwszym miejscu, a swoich – na dalszych pozycjach w osobistym rankingu ważności. Zachowania bierne przejawiają często osoby o niskiej

samoocenie, które mają skłonność porównywania siebie z innymi na własną niekorzyść. Zdarza się, że osoby bierne, ulegające innym przez dłuższy czas, nagle stają się wybuchowe, gdyż chcą wyrównać rachunki. Bierność może wynikać również z

niewiary w swoje możliwości. Jest wtedy związana z niepodejmowaniem działań ze względu na przekonanie o braku ich sensu.

Manipulacja polega na nieszczerym i nieuczciwym zachowaniu wobec innych osób. Ma na celu wywołanie u nich określonych reakcji i zachowań, z przekonaniem, że są one ich własnym wyborem. Manipulacja wynikać może z braku zaufania

do otoczenia, jak i do siebie, podejrzewania innych o nieuczciwość lub zdradę, a także z osamotnienia i nieumiejętności radzenia sobie z trudnościami. Czasami jest rodzajem unikania odpowiedzialności, również za swoje przekonania.

Agresywność jest przejawem złości, będącej reakcją na krytykę i bezradność. Osoby przejawiające zachowania agresywne spodziewają się ataku ze strony innych lub czują się niedowartościowane. Mają skłonność do obwiniania innych,

ignorują reakcje otoczenia, próbują być samowystarczalne.

Ani bierna postawa nierobienia niczego z trudnościami, ani manipulacja naszymi postawami czy ludźmi, a tym bardziej agresja, nie są dobrymi rozwiązaniami naszych problemów. Najlepiej radzić sobie przez zachowania asertywne.

Asertywność polega na umiejętności wyrażania wobec innych osób własnych uczuć, opinii, pragnień w sposób adekwatny, otwarty i pozbawiony lęku, a zarazem respektujący uczucia, postawy i pragnienia tych osób. Postawę tę można

trenować.

Tabela 1.4. Krótki przewodnik asertywnego zachowania.

	Ciekawostka z Polski
	Polscy biznesmeni inwestują najwięcej w piłkę nożną. W następnej kolejności są to: siatkówka mężczyzn, skoki narciarskie, siatkówka kobiet i boks.

 

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Wskazówki na temat asertywności w praktyce; http://praktypedia.pl/Jak_by%C4%87_asertywnym] [Artykuły dotyczące roli przedsiębiorcy i mecenasa sztuki; http://www.artbiznes.pl]

Ćwiczenia

1.      Określ, w jaki sposób asertywnie odmówisz, gdy:

a)         znajomi namawiają Cię na zapalenie papierosa.

b)        kolega, któremu grozi niezaliczenie semestru, ponieważ ma złe oceny i nie napisał wypracowania, prosi Cię, abyś oddał/oddała mu swoje wypracowanie.

c)         po raz trzeci dzwoni do Ciebie ten sam agent sieci komórkowej, który, używając różnych numerów telefonów, usilnie namawia Cię na zmianę rodzaju abonamentu.

2.      Grupa młodych filmowców po szkole reżyserskiej próbuje przebić się na rynku pracy. Zastanów się, na jakich zasadach filmowcy mogliby współpracować z przedsiębiorcami. Podaj przykłady takiej

współpracy, która przyniesie profity obu stronom – artystom i przedsiębiorcom.

3.      Łączenie pracy z pasją jest według wielu osób najlepszym sposobem na udane, satysfakcjonujące życie. Czy można tak samo połączyć życie rodzinne, np. wychowanie dzieci, z prowadzeniem

przedsiębiorstwa? Odszukaj w internecie 3 przykłady firm, które umożliwiają łączenie ich właścicielom ról zawodowych z rolami odgrywanymi w rodzinie i społeczeństwie.

 

1.4.    Jak cię widzą, tak cię piszą – skuteczna komunikacja interpersonalna

Funkcjonując w społeczeństwie, ciągle wysyłasz i odbierasz różne komunikaty. Używasz do tego celu nie tylko mowy, lecz także gestów, mimiki czy nawet ubioru. Twoje komunikaty oddziałują na innych ludzi, z

kolei przekazywane przez nich informacje wpływają na Ciebie. W jaki sposób oddziałujemy na otaczające nas osoby?

Sposoby komunikacji interpersonalnej

Każdy z nas przynależy do większych i mniejszych społeczności (rodzinnej, szkolnej, zawodowej, grupy przyjaciół) i ciągle uczestniczy w procesie komunikacji interpersonalnej, która polega na wymianie

informacji między osobami. We współczesnym świecie bardzo często komunikacja między ludźmi zachodzi na znaczną odległość za pomocą telefonu lub internetu. Nie oznacza to jednak, że bezpośredni kontakt z rozmówcą jest mniej ważny. Bywa

nawet, że jest on kluczowy dla powodzenia przedsięwzięcia.

Rozmówcy porozumiewają się za pomocą słów, czyli uczestniczą w komunikacji werbalnej. Towarzyszy jej zazwyczaj komunikacja niewerbalna, a więc wymiana informacji za pomocą tonacji i modulacji głosu, mimiki, gestów,

postawy ciała, wyglądu. Informacja przekazana od nadawcy do odbiorcy zarówno w formie werbalnej, jak i niewerbalnej to komunikat. Przepływ informacji działa w obie strony; odbiorca informacji również wysyła swoje komunikaty.

Komunikacja werbalna

Niezwykłym środkiem komunikacji, właściwym tylko człowiekowi, jest mowa. Większość dźwięków wydawanych przez zwierzęta komunikuje proste stany emocjonalne, natomiast ludzka mowa umożliwia informowanie

innych również m.in. o zdarzeniach zewnętrznych (np. w formie opowiadania). Słów używamy świadomie, łącząc je za pomocą reguł gramatycznych występujących w danym języku.

Rycina 1.3. Rodzaje wypowiedzi werbalnych.

Umiejętne używanie mowy jest niezwykle ważne. Na przykład trzeba pamiętać o tym, że wymogiem społecznym jest wypowiadanie się w uprzejmej formie. Dzięki przestrzeganiu tej zasady można uzyskać lepsze rezultaty. Na przykład, kiedy

przełożony potrzebuje, aby pracownik został w pracy dłużej, jego prośba sformułowana w ten sposób: Proszę, pomóż mi dzisiaj wypełnić te papiery. Jeśli tego nie zrobimy na jutro, firma może mieć problemy zdziała na pewno więcej niż

nakaz: Musisz zostać dzisiaj dłużej w pracy, inaczej jutro będziemy mieć problemy. Ponadto, rozmawiając z innymi, należy posługiwać się wspólnym zasobem słów (zrozumiałym w danym kręgu zawodowym lub towarzyskim). Dzięki temu

konwersacja będzie udana.

Komunikacja niewerbalna

Nie zawsze jesteśmy świadomi faktu, że w kontaktach z innymi wysyłamy i odbieramy komunikaty niewerbalne. Do sygnałów niewerbalnych, którymi posługujemy się w rozmowach, należą: mimika, spoglądanie, kontakt

wzrokowy, głos, dotyk, zachowanie przestrzenne i wygląd.

Rycina 1.4. Komunikaty przekazywane za pomocą mimiki.

Mimika to sposób wyrażania naszych uczuć za pomocą wyrazu twarzy. Inna mimika towarzyszy okazywaniu gniewu, inna – okazywaniu strachu czy smutku.

Oprócz mimiki istnieje szereg innych sygnałów niewerbalnych. Zostały one omówione poniżej.

Spoglądanie wskazuje, na co rozmawiający zwraca uwagę. Otwiera swojego rodzaju kanał, dzięki któremu następuje przepływ innych niewerbalnych sygnałów, zwłaszcza mimicznych. Ludzie mają w zwyczaju

częściej spoglądać na osoby, które lubią lub które im się podobają.

Kontakt wzrokowy świadczy o zainteresowaniu i szacunku dla rozmówcy. Zalecane jest, aby w trakcie ważnych spotkań utrzymywać kontakt wzrokowy przez około 80–90% czasu trwania rozmowy. Krótszy czas

może zostać zinterpretowany jako dowód na to, że rozmówca odczuwa dyskomfort i brak mu pewności siebie lub jest znudzony. Z kolei dłuższe spojrzenie może sugerować zbytnią bezpośredniość.

Głos oddaje stan emocjonalny, jest go trudniej kontrolować niż mimikę. Głos charakteryzują: głośność, tempo, ton, barwa, wymowa, artykulacja i akcent. Można nimi sterować – w celu wywierania

określonego wrażenia.

Rycina 1.5. Funkcje gestów.

Gesty (gestykulacja) polegają na poruszaniu ciałem, zwłaszcza rękami i głową. Zazwyczaj towarzyszą mowie, z którą są skoordynowane i którą dopełniają.

Rycina 1.6. O czym mówi nasza poza?

Dotyk jest uważany za silny sygnał społeczny, dlatego reguły dotyczące jego stosowania są ściśle określone. Czym innym jest dotyk związany z podaniem sobie ręki na przywitanie, a czym innym – trzymanie się za rękę przez bliskie

sobie osoby. Jedne kultury są uważane za bardziej „kontaktowe” (np. południowoamerykańska, gdzie dotyk chociażby w postaci uścisku dłoni jest popularny), inne za „mniej kontaktowe” (np. indyjska czy japońska, w których dotyk jest rzadką

formą komunikacji).

Zachowania przestrzenne (proksemika) obejmują tzw. przestrzeń osobistą każdego człowieka. Naruszenie tej przestrzeni może powodować dyskomfort. Im bardziej jednak kogoś lubimy, tym bardziej jesteśmy skłonni pomniejszać swoją

przestrzeń osobistą względem tej osoby. Inaczej jest z osobami, które budzą w nas respekt. Względem nich zachowujemy większy dystans przestrzenny.

Wygląd (ubiór, fryzura, styl) jest nośnikiem informacji o danej osobie, w zakresie:

• wykonywanego zawodu,
• statusu społecznego,
• osobowości,
• poglądów społecznych i politycznych,
• charakteru i nastroju.

Zachowania werbalne i niewerbalne są odzwierciedleniem naszych cech charakteru i naszej osobowości. Wiele z tych zachowań związanych jest też z normami społecznymi, wśród których pewne uważane są za oczywiste (np. szacunek dla

starszych czy przełożonych), a inne warto znać i się do nich stosować (np. reguły zachowań odpowiadających różnym zawodom i środowiskom).

Czym jest etykieta?

Zasady właściwego, kulturalnego zachowania nazywamy etykietą lub określamy jako savoir-vivre (z franc. savoir – ‘wiedzieć’, vivre – ‘żyć’; wym. sawuar wiwr). Innymi,

rzadziej dziś stosowanymi określeniami są: bon-ton [czyt. bą tą] lub kindersztuba. Znajomość zasad dobrego zachowania obejmuje znajomość norm towarzyskich oraz umiejętność postępowania w różnych sytuacjach społecznych.

Zasady właściwego zachowania dotyczą zwłaszcza:

• wyglądu odpowiedniego do sytuacji,
• form towarzyskich, m.in. powitań i przedstawiania siebie i innych,
• komunikacji face-to-face (twarzą w twarz) oraz komunikacji telefonicznej i internetowej,
• prowadzenia korespondencji,
• zachowania przy stole i nakrywania do stołu.

Już Cyceron, słynny mówca rzymski żyjący w I w. p.n.e., twierdził, że „Człowieka tworzą maniery i charakter”. W niektórych kulturach etykieta jest traktowana bardzo poważnie (np. w Japonii czy Anglii), w innych panuje większa swoboda

pod tym względem (np. w krajach śródziemnomorskich). Właściwe zachowanie jest jednak zawsze istotne, a w niektórych kręgach, zwłaszcza w środowisku przedsiębiorców, znajomość zwyczajowej i zawodowej etykiety jest niezbędna.

Etykieta w biznesie

Dobre maniery, takt i uprzejmość właściciela przedsiębiorstwa i jego pracowników to także swego rodzaju kapitał. Pozwala on zjednywać sobie współpracowników i kontrahentów, co w przyszłości może zaowocować

nowymi umowami czy zleceniami.

Do najważniejszych zasad etykiety biznesowej należą:

1.         stosowny ubiór – każdy przedsiębiorca powinien pamiętać o odpowiednim stroju: czystym i estetycznym. W większości branż obowiązuje ubiór elegancki – dla mężczyzn garnitur, dla kobiet

kostium. Całości dopełniają: u mężczyzn – dobrana kolorystycznie koszula i krawat, raczej ciemniejszy od koszuli, a u kobiet – elegancka, choć raczej prosta bluzka lub sukienka. Im późniejsza pora dnia, tym ubiór powinien być w

ciemniejszych kolorach (dotyczy to zwłaszcza garnituru). Firmowy zbiór zasad dotyczących stroju określamy mianem dress code [czyt. dres koud]. Ponadto ważną rolę w wyglądzie biznesowym odgrywa odpowiednia fryzura.

2.         precedencja służbowa – określenie to jest zaczerpnięte z etykiety dyplomatycznej. Dotyczy ono regulowania zasad pierwszeństwa między zwierzchnikami a osobami podwładnymi w miejscu pracy.

W przedsiębiorstwie zawsze ważniejszy jest ten, kto ma wyższe stanowisko, niezależnie od wieku i płci. Jednakże przełożony jakiegoś działu w danym przedsiębiorstwie, który nie pozostaje w żadnych relacjach służbowych z osobami z innego

działu, powinien odnosić się do nich według precedencji towarzyskiej, czyli uwzględniając ich wiek i płeć.

3.         powitanie w pracy – według podstawowej reguły, słowa powitania wypowiada zawsze ta osoba, która wchodzi do pomieszczenia. Nieistotne jest zatem, czy jest ona przełożonym, czy –

podwładnym.

4.         punktualność – zasady tej należy zawsze przestrzegać. Jeżeli jednak ktoś spóźni się ze względu na okoliczności (np. bardzo złe warunki atmosferyczne), powinien przeprosić i podać powód

zaistniałej sytuacji.

5.         wręczanie wizytówek – istnieje kilka reguł dotyczących tej czynności:

a)         zazwyczaj wizytówkami wymieniamy się na początku spotkania, z wyjątkiem sytuacji, gdy spotkanie było umówione wcześniej i wiedzieliśmy wcześniej dokładnie, z kim się spotkamy. Wówczas

wymiana wizytówek następuje na koniec spotkania jako podkreślenie chęci podtrzymania kontaktów,

b)        pierwsza wizytówkę wręcza osoba starsza rangą (w kontaktach towarzyskich – starsza wiekiem),

c)         na targach, konferencjach, bankietach można wymienić się wizytówkami jedynie z osobami, z którymi chce się w przyszłości współpracować,

d)        wizytówkę wręczamy skierowaną drukiem w kierunku osoby, której ją dajemy,

e)        o wizytówkę możemy poprosić tylko wtedy, gdy rozmówcy daliśmy swoją,

f)         przyjmując wizytówkę, powinniśmy przyjrzeć się informacjom na niej zawartym, jeżeli nazwisko jest trudne do wypowiedzenia (np. obcojęzyczne), jest to dobry moment, aby zapytać właściciela o

prawidłową wymowę,

g)         wizytówki powinny być zawsze aktualne, jeżeli zdarzy się jednak, że jakąś informację na wizytówce musimy poprawić lub uzupełnić, zapisujemy ją na pierwszej stronie, a kończymy ewentualnie na

odwrocie,

h)        wizytówki muszą być estetycznie wykonane, zawsze też powinniśmy mieć je w zasięgu ręki. Warto nosić je w specjalnym etui.

	Ciekawostka z Polski
	W Polsce zdarza się, że mężczyzna całuje kobietę w rękę na przywitanie, co nie zawsze jest przez kobiety mile widziane, jednak tolerowane. Pamiętaj, że w niektórych w krajach, np. Dalekiego Wschodu, jest to wręcz niedopuszczalne!

 

Ciekawostka z Unii Europejskiej

Niemcy, choć reprezentujący kulturę bliską naszej, mają często inne zasady biznesowe, które warto poznać, żeby nie popełnić faux pas [czyt. fo pa], czyli żeby nie zachować się nietaktownie. Nasi zachodni sąsiedzi szczególnie nie lubią niepunktualności, stąd też spóźnienie na spotkanie z niemieckim kontrahentem może mieć daleko idące skutki, a nawet doprowadzić do zerwania ważnych negocjacji. Nie wypada też pojawić się na spotkaniu zbyt wcześnie. Niemieccy biznesmeni są bardzo rzeczowi, dokładni i skrupulatni. Dlatego też żarty i przerywniki, które mogłyby odwrócić uwagę kontrahentów od meritum sprawy, są w ich towarzystwie niedozwolone.

Ciekawostka ze świata

Coraz częściej polscy biznesmeni współpracują z chińskimi przedsiębiorcami. Negocjacje w ramach dwóch różnych kultur mogą być trudne. Trzeba pamiętać, że wiele elementów mowy ciała typowej dla Europejczyków może być w Chinach niemile widziane. Chińczycy z pewnością nie witają się pocałunkiem w policzek, nie poklepują się, jak też nie przytulają. Nie jest tam dobrze widziana ekspresyjna gestykulacja, np. unoszenie rąk. Wykonywanie dłońmi niepotrzebnych ruchów jest oznaką złego wychowania, tak samo jak publiczne okazywanie frustracji.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Kinezyka, czyli jak odczytywać gesty; http://psychologia.wieszjak.pl/relacje/261941,Jak-odpowiednio- interpretowac-gesty.html] [Etykieta w biznesie; http://etykieta-w-biznesie.wieszjak.pl/ ] [Biznesowy savoir-vivre; http://www.savoir-vivre.com.pl/?etykieta-biznesu,124] [Dress code w biurze; https://www.biurokarier.umk.pl/dress-code]

Ćwiczenia

1.      Określ, na jakie zachowania zwracasz szczególną uwagę przy pierwszym kontakcie. Wymień przynajmniej po 3 przykłady takich zachowań werbalnych i niewerbalnych.

2.      Spójrz na rysunki poniżej. Podaj dla obu osób przedstawionych na nich po 3 przykłady stanowisk pracy, do których ich ubiór i fryzura będą najlepiej pasować.

3.      Korzystając z dostępnych źródeł informacji, napisz, jak powinien wyglądać Twój ubiór na wymienione niżej rodzaje spotkań (poszukaj odpowiednich informacji w literaturze lub internecie, zwróć uwagę

na takie określenia, jak: dress code: black tie – strój wieczorowy, dress casual – ubiór swobodniejszy, ale nie dżinsy i nie szorty, tylko marynarka i eleganckie spodnie, casual – strój swobodny):

a)         spotkanie przedsiębiorców w celu podpisania umowy,

b)        biznesowy lunch,

c)         biznesowe cocktail party (popołudniowe spotkanie biznesowe),

d)        casual Friday w firmie, tzw. luźny piątek w korporacji, czyli dzień, w którym możemy przyjść ubrani nieco swobodniej,

e)        wyjazd integracyjny pracowników firmy.

4.      Wymień po 3 elementy stroju lub stylizacji niestosownych w przypadku osób pracujących w biurze, recepcji i kuchni pięciogwiazdkowego hotelu.

 

1.5.    Wyznaczanie celów i podejmowanie decyzji

Codziennie stajemy przed różnymi dylematami i musimy podejmować coraz to inne decyzje. Niektóre z nich dotyczą niezbyt poważnych problemów (np. jakie ubranie na siebie włożyć), inne mają dużo większe

znaczenie, gdyż mogą zaważyć na całym naszym życiu (np. jaki zawód wybrać). W podejmowaniu tych trudniejszych decyzji warto kierować się pewnymi zasadami i wyznaczonymi celami.

Etapy procesu decyzyjnego

Decyzję łatwiej jest podjąć, gdy podzieli się proces decyzyjny na kilka etapów, takich jak:

• sprecyzowanie problemu przez odpowiedź na pytania: Co spowodowało problem? Kto jest za niego odpowiedzialny? Na czym on polega?;
• określenie celu zasadniczego dzięki odpowiedzi na pytania: Co chcę osiągnąć? Jaki powinien być rezultat moich przyszłych działań?;
• wyznaczenie wariantów rozwiązania problemu dzięki odpowiedzi na pytania: Jakie są możliwe rozwiązania problemu? Czym dysponuję, a czego mi brak?;
• sprecyzowanie konsekwencji poszczególnych wariantów przez odpowiedź na pytanie: Co się stanie, gdy wybiorę taką ścieżkę działania, a co będzie, gdy wybiorę inną?;
• wybranie optymalnego wariantu, czyli sposobu, który najlepiej doprowadzi Cię do rozwiązania problemu (osiągnięcia celu zasadniczego);
• dokonanie analizy wrażliwości przez odpowiedź na pytania: Jakie cechy problemu sprawiają, że wybieram ten wariant? Jak zmieniłby się ten wariant przy zmianie warunków wyjściowych?

Rycina 1.7. Etapy procesu decyzyjnego.

Przy podejmowaniu decyzji warto zasięgnąć opinii bliskiej osoby. Można też się zastanowić, jakie rozwiązanie wybrałaby osoby, które są uważane za autorytety w jakichś dziedzinach, lub osoby bardziej doświadczone. Zabieg ten pozwala

nabrać dystansu oraz ujawnić nowe warianty rozwiązań.

Hierarchizowanie celów

Rozwiązując problem, czasami trzeba się dłużej zatrzymać na etapie precyzowania celu zasadniczego. Najczęściej do osiągnięcia tego celu prowadzić będą cele szczegółowe, które należy najpierw

sprecyzować. Pomocna w tym jest piramida czasowa hierarchizacji celów. Na niższych poziomach piramidy znajdują się te cele szczegółowe, które można osiągnąć w najbliższym czasie. Należą do nich cele, które już kończymy realizować,

cele mało pracochłonne lub stosunkowo proste w realizacji. Im wyższy poziom piramidy, tym cele są trudniejsze w realizacji, ale jednocześnie bliżej jest do celu zasadniczego.

Cele zasadnicze i cele szczegółowe najlepiej zapisać na kartce papieru lub w komputerze. Dzięki temu łatwiej je doprecyzować.

Planowanie ścieżki edukacyjnej i zawodowej

Metodą hierarchicznego precyzowania celów można posłużyć się do planowania ważnych zadań życiowych, np. ścieżki edukacyjnej i zawodowej. Poniżej zaprezentowano 2 przykłady piramid celów szczegółowych

prowadzących do osiągnięcia celu zasadniczego. Jedna z piramid ma charakter chronologiczny, druga natomiast uwzględnia stopień ważności poszczególnych celów, które nie zawsze muszą być realizowane jedne po drugich (ich wykonanie może

następować równocześnie). Piramidy dobrze się uzupełniają, co wskazuje na to, że niektóre cele warto zaplanować w czasie, a inne można realizować równolegle.

Rycina 1.8. Przykład chronologicznej piramidy celów.

[Franczyza to system sprzedaży towarów i usług lub technologii oparty na ścisłej i stałej współpracy między oddzielnymi przedsiębiorcami: franczyzodawcą i franczyzobiorcą. Współpraca zawiera przepływ tzw. know how, od

franczyzodawcy do franczyzobiorcy, czyli wiedzy na temat prowadzenia tej konkretnej działalności. Franczyza opiera się na zawarciu umowy franczyzy, która określa prawa i obowiązki obu stron.]

Rycina 1.9. Przykład piramidy celów priorytetowych.

Liczy się konsekwencja

Planowanie przyszłości, zarówno w odniesieniu do wyboru szkoły czy studiów, jak i pracy, nie jest łatwe. Czasami jeszcze trudniej przychodzi realizacja przyjętego planu. Liczy się więc nie tylko

perspektywiczne myślenie, lecz także sukcesywne realizowanie przyjętych założeń (celów szczegółowych). Warto przy tym ćwiczyć się w konsekwencji działania, począwszy od najprostszych zadań, których jednorazowe wykonanie nie jest trudne,

ale efekt zależy od systematycznego ich powtarzania (np. codzienna nauka pojedynczych słówek poszerzy Twój zasób słownictwa z języka obcego, a utrzymanie porządku w mieszkaniu na co dzień uchroni Cię przed czasochłonnymi porządkami w

weekend).

Uczymy się na błędach

Czasami zdarza się, że świetnie ułożony plan i konsekwentna realizacja celów szczegółowych nie doprowadzą nas do osiągnięcia celu zasadniczego lub też konsekwencje wynikające z realizacji celu zasadniczego

są inne niż oczekiwane rezultaty. Na przykład osoba, która rozpoczęła kurs gotowania, w jego trakcie może uświadomić sobie, że nie chce wiązać przyszłości z branżą gastronomiczną. Nie należy jednak zbyt łatwo rezygnować z obranej

ścieżki, a zmianę decyzji trzeba zawsze dokładnie przeanalizować. Kiedy jednak okaże się, że decyzja była błędna, należy ją zaakceptować i wyciągnąć wnioski na przyszłość. Osoba przedsiębiorcza nie unika podejmowania decyzji, ponieważ

każda decyzja, mimo że niesie ze sobą ryzyko, jednocześnie stwarza nowe możliwości.

Ciekawostka z Polski

Mówi się, że „Polak mądry po szkodzie”. Powiedzenia tego nie udowodniły jednak żadne badania. Polacy pod względem podejmowania decyzji nie wyróżniają się na tle innych nacji. Można powiedzieć, że każdy jest mądry po szkodzie, gdyż psychologia zna zjawisko hindsight bias [czyt. haindsait baies] (efekt „Wiedziałem, że tak będzie”), czyli skłonność do twierdzenia, że przewidzieliśmy dany obrót wydarzeń już po ich zajściu. Jest to jednak tylko złudzenie.

	Ciekawostka ze świata
	Podejmowanie decyzji przez biznesmenów z Japonii trwa znacznie dłużej niż w wypadku ich europejskich lub amerykańskich kontrahentów. Nawet zorganizowanie zwykłego koncertu czy wystawy może w Japonii trwać rok lub dwa lata.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Artykuł pt. Biznes po japońsku; http://tokyo.trade.gov.pl/pl/przewodnik_ja/article/detail,888,Poradnik_-_zwyczaje_handlowe_w_Japonii.html]

Ćwiczenia

1.      Podaj po 3 rozwiązania każdej z wymienionych poniżej sytuacji problemowych.

a)         Po ukończeniu studiów dziennikarskich dostajesz możliwość odbycia bezpłatnego stażu w zagranicznym wydawnictwie. Jednocześnie otrzymujesz propozycję dobrze płatnej pracy w restauracji.

b)        Znajomi zaproponowali Ci wspólne założenie przedsiębiorstwa produkującego makaron ekologiczny. Mają już ustalonych odbiorców na cały rok. Nie masz aktualnie pracy, a Twoim marzeniem od dawna

było prowadzenie biznesu, jednak nie w branży spożywczej. Nie dysponujesz też kapitałem niezbędnym przy zakładaniu spółki.

2.      Opracuj własne piramidy celów, jedną chronologiczną i jedną priorytetową, dotyczące realizacji wybranego celu zawodowego.

 

1.6.    Moje kompetencje przedsiębiorcze

Przedsiębiorczość jest ważną cechą nie tylko skutecznego przedsiębiorcy – jej posiadanie przydaje się każdemu z nas w codziennym życiu. Niezależnie od tego, czy zamierzasz zostać przedsiębiorcą czy planujesz

inną ścieżkę kariery zawodowej, zastanów się, czy masz kompetencje przedsiębiorcze.

Czym są kompetencje przedsiębiorcze?

Na kompetencje przedsiębiorcze składają się:

• określone cechy osobowości, które znasz z 1. lekcji: przywódczość, otwartość, towarzyskość, solidność, zrównoważone zachowanie, spokój, aktywność i optymizm;
• określone zachowania, odpowiadające roli przedsiębiorcy, np.: kierowanie, kontrolowanie, nadzorowanie, podejmowanie decyzji i ryzyka oraz zachowania asertywne (była o nich mowa na lekcjach 1. i 3. [odsyłacz do 1.1, odsyłacz do

  1.3]);

• kompetencje osobiste i kompetencje społeczne odpowiadające inteligencji emocjonalnej, o której będzie mowa poniżej.

Inteligencja emocjonalna jako istotny element kompetencji przedsiębiorczych

Inteligencja emocjonalna jest zdolnością rozpoznawania swoich emocji i umiejętnością odczytywania emocji innych ludzi oraz kierowania nimi przez odpowiednie zachowania. Nie zawsze osoby o wysokim

poziomie ilorazu inteligencji (IQ) mają wysoki poziom inteligencji emocjonalnej. Bystrość umysłu, wiedza i fachowe umiejętności są w życiu bardzo ważne, jednak w kontaktach międzyludzkich, na rynku pracy oraz w prowadzeniu firmy równie

istotne są: empatia, zdolność patrzenia na siebie i innych z dystansem, umiejętność nawiązywania kontaktów i osiągania porozumienia oraz zdolność współdziałania.

Na inteligencję emocjonalną składają się kompetencje emocjonalne, do których zaliczamy kompetencje osobiste i kompetencje społeczne.

Kompetencje osobiste

Kompetencje osobiste determinują stopień, w jakim radzimy sobie ze sobą (np. ze swoimi odczuciami, stanami wewnętrznymi, emocjami). Składają się na nie: samoświadomość, samoregulacja i motywacja.

Rycina 1.10. Kompetencje osobiste jako element składowy kompetencji emocjonalnych.

Samoświadomość obejmuje:

• świadomość emocjonalną, czyli rozpoznawanie swoich emocji i ich konsekwencji,
• poprawną samoocenę, czyli poznanie swoich mocnych i słabych stron,
• wiarę w siebie, czyli poczucie własnej godności i wartości, przy realnej ocenie swoich zdolności i umiejętności.

Samoregulacja stanowi połączenie następujących umiejętności i cech:

• samokontroli, polegającej na panowaniu nad niepożądanymi emocjami i zachowaniami,
• sumienności, czyli przyjmowania odpowiedzialności za swoje zobowiązania,
• przystosowalności, polegającej na elastycznym dostosowywaniu się do zmian,
• innowacyjności, odpowiadającej łatwemu przyjmowaniu i tworzeniu nowatorskich rozwiązań.

Motywacja wiąże się z takimi zachowaniami, umiejętnościami i cechami, jak:

• konsekwentne realizowanie zamierzeń, połączone z wyznaczaniem sobie coraz to bardziej wymagających celów,
• zaangażowanie, czyli utożsamianie swoich celów z zamierzeniami grupy,
• inicjatywa, przejawiająca się gotowością do wykorzystania zaistniałych szans i swoich atutów,
• optymizm, czyli niezrażanie się przeciwnościami, wiara w sens swoich działań.

Kompetencje społeczne

Kompetencje społeczne decydują o tym, jak radzimy sobie w kontaktach z innymi. Do kompetencji tych należą: empatia i umiejętności społeczne.

Rycina 1.11. Kompetencje społeczne jako element składowy kompetencji emocjonalnych.

Empatia obejmuje:

• rozumienie innych, polegające na uświadamianiu sobie uczuć i punktów widzenia innych osób i interesowaniu się ich problemami,
• doskonalenie innych, czyli zaangażowanie w rozwój innych osób,
• tolerancję dla różnorodności, czyli wspieranie indywidualizmu poszczególnych jednostek.

Umiejętności społeczne (interpersonalne) to:

• wpływanie na innych dzięki znajomości i umiejętności stosowania metod skutecznego przekonywania,
• umiejętność porozumienia się, czyli słuchanie innych bez uprzedzeń, wysyłanie przekonujących komunikatów, rozumienie odmiennego punktu widzenia,
• łagodzenie konfliktów, obejmujące pośredniczenie w sporach i ich wyciszanie,
• przewodzenie innym, czyli inspirowanie jednostek i grup, wchodzenie w rolę lidera,
• inicjowanie zmian i kierowanie nimi,
• tworzenie więzi, polegające na pielęgnowaniu kontaktów międzyludzkich,
• współpraca z innymi w celu osiągnięcia wspólnego celu,
• umiejętności zespołowe, przejawiające się w organizowaniu działań wszystkich członków grupy dla osiągnięcia wyznaczonego celu.

Kompetencje przedsiębiorcze jako aspekt samorozwoju

Kompetencje przedsiębiorcze, na które składają się określone cechy osobowości, zachowania związane z odgrywaniem roli przedsiębiorcy i inteligencja emocjonalna, możemy uznać za uniwersalny zestaw kompetencji

niezbędnych do samorozwoju człowieka dobrze funkcjonującego w społeczeństwie.

Rycina 1.12. Model kompetencji przedsiębiorczych.

Kompetencje przedsiębiorcze można i należy ćwiczyć. Na początku jednak trzeba właściwie rozpoznać swoje kompetencje lub ewentualny ich brak, a następnie z rozwagą je zdobywać i wzmacniać. Ćwiczenia polegać powinny na wzmacnianiu

pożądanych zachowań, przy czym należy uważać, aby nie popaść w samozadowolenie i brak samokrytyki. Wtedy mogą pojawić się niepożądane zachowania i dążenia: nadmierna ambicja, stawianie sobie zbyt wysokich wymagań i nierealnych celów,

pracoholizm, głód prestiżu i władzy, potrzeba ciągłej adoracji oraz nieumiejętność przyznania się do porażek. Z pewnością nie są to odpowiedniki kompetencji przedsiębiorczych.

	Ciekawostka z Unii Europejskiej
	Osoby starające się o dotację unijną na założenie i rozwój działalności gospodarczej stają czasami przed koniecznością rozwiązania testu psychologicznego, oceniającego m.in. ich kompetencje przedsiębiorcze. Na teście tym pojawiają się takie pytania, jak: Z jakiego powodu chcesz rozpocząć działalność gospodarczą? Jakie są Twoje silne i słabe strony? Jak sobie radzisz z kryzysowymi sytuacjami?

	Ciekawostka ze świata
	Warto wzmacniać swoje kompetencje przedsiębiorcze przez ćwiczenie pożądanych zachowań, takich jak zaangażowanie w różne przedsięwzięcia, optymizm na co dzień lub asertywność w kontaktach z innymi. Zdaniem niektórych naukowców już po 21 dniach systematycznego powtarzania zachowań lub czynności wchodzą nam one w nawyk.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Artykuł dotyczący kreatywności polskich przedsiębiorców; http://wiadomosci.nf.pl/News/32913/Polski-przedsiebiorca-musi-byc-kreatywny/zarzadzanie-zespolem-kreatywnosc-innowacje/] [Artykuł Inżynier musi umieć współpracować z grupą; http://wiadomosci.nf.pl/News/35302/Inzynier-musi-umiec-wspolpracowac-z-grupa/umiejetnosci-miekkie-umiejetnosci-osobiste-zarzadzanie-zespolem/]

Ćwiczenia

1.      W Stanach Zjednoczonych jedną z najbardziej wpływowych celebrytek i jednocześnie doskonałym przedsiębiorcą jest Oprah Winfrey. Odszukaj w internecie życiorys Opry Winfrey i na tej podstawie podaj

cechy jej osobowości i zachowania, które Twoim zdaniem zadecydowały o odniesionym przez nią sukcesie.

2.      Wymień po 5 najważniejszych kompetencji przedsiębiorczych, którymi Twoim zdaniem powinny odznaczać się osoby piastujące następujące stanowiska:

a)         kierownik działu promocji.

b)        dyrektor szkoły.

c)         mediator [Mediator to bezstronna i neutralna osoba, profesjonalnie przygotowana do pomocy w komunikacji ludziom znajdującym się w konflikcie.].

d)        rezydent [Rezydent to pracownik biura podróży przebywający w hotelu lub ośrodku wczasowym w celu opieki nad klientami biura.].

 

1.7.    Konsument w gospodarce rynkowej – podmiot manipulowany czy chroniony?

Wszyscy jesteśmy konsumentami. Nie wszyscy jednak jesteśmy konsumentami świadomymi, znającymi swoje potrzeby i nieulegającymi nachalnej reklamie. Świadomy konsument to także ten, który zna swoje prawa i umie

ich dochodzić, a w razie wątpliwości i problemów – wie, gdzie szukać pomocy.

Kim jest konsument?

Zgodnie z Kodeksem cywilnym konsument jest osobą fizyczną, dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową. W Konstytucji Rzeczypospolitej

Polskiej termin konsument oznacza osobę kupującą towar na własny użytek. Konsumenta potocznie nazywa się klientem.

Konsument, kupując, zawiera umowę

Dokonując zakupu lub korzystając z jakiejś usługi, konsument zawiera umowę ze sprzedawcą lub usługodawcą, nawet jeśli niczego nie podpisuje. Z zawarciem umowy wiążą się więc nie tylko poważne zakupy (np.

kupno domu czy samochodu), ale nawet kupno chleba i masła w sklepie spożywczym. Umowa może mieć formę ustną (np. zakup spodni lub zlecenie naprawy kranu), pisemną (np. kurs językowy lub ubezpieczenie na czas podróży) albo

aktu notarialnego (np. zakup mieszkania czy garażu). Umowa może zostać zawarta w lokalu przedsiębiorcy (sprzedawcy lub usługodawcy), jak również poza lokalem (tak jest w sprzedaży obwoźnej i zakupach na odległość – przez internet

lub z katalogu wysyłkowego).

Umowy różnią się nie tylko formą, lecz także rodzajem. Wyróżnia się: umowę sprzedaży konsumenckiej, umowę o dzieło, umowę-zlecenie oraz inne szczególne rodzaje umów.

Tabela 1.5.   Rodzaje i cechy umów, które konsument zawiera ze sprzedawcą lub usługodawcą.

Prawa konsumenckie

Dokonując zakupu, wydajemy swoje pieniądze, zatem powinniśmy to czynić świadomie. Konsumenci posiadają następujące prawa:

• ochrony zdrowia i bezpieczeństwa,
• uzyskania informacji,
• ochrony swojego interesu ekonomicznego,
• uzyskania odszkodowania,
• ułatwień i pomocy w dochodzeniu odszkodowania,
• reprezentacji swoich interesów.

Co powinien wiedzieć i o czym powinien pamiętać świadomy konsument?

Zawsze warto zatrzymać dokumenty wydawane przez sprzedawcę. Są to: paragon, rachunek, faktura, pisemne potwierdzenie istotnych warunków umowy (np. w wypadku zakupu towaru na raty), instrukcja obsługi.

Zachowanie paragonu jest szczególnie ważne, gdy nie posiadamy umowy na piśmie. Na paragonie znajdują się informacje dotyczące przedmiotu sprzedaży, sprzedawcy, daty sprzedaży i kwoty zakupu. Jest to dowód potwierdzający, że zawarliśmy ze

sprzedawcą lub usługodawcą umowę, i na podstawie takiego dowodu możemy dochodzić swoich praw.

Rycina 1.13. Ważne terminy dotyczące reklamacji towaru.

Składamy reklamację

Jeżeli okaże się, że towar, który kupiliśmy, jest niezgodny z umową, mamy prawo złożyć reklamację. Oto najważniejsze zasady dotyczące reklamacji:

• reklamację należy złożyć u sprzedawcy, gdyż to on odpowiada za zgodność towaru z umową. Nie musi być to ta sama osoba, u której dokonaliśmy zakupu – ważne, żeby był to ten sam sklep;
• reklamację możemy złożyć ustnie, ale lepiej, gdy zdecydujemy się na formę pisemną: w tym celu możemy skorzystać z formularzy reklamacji zamieszczonych na stronach organizacji konsumenckich;
• sprzedawca powinien ustosunkować się do reklamacji w ciągu 14 dni od jej złożenia – jeżeli to nie nastąpi, w świetle prawa reklamacja została przyjęta;
• o sposobie zrealizowania reklamacji decyduje kupujący, nie sprzedający. W związku z reklamacją możemy wybrać bezpłatną naprawę towaru lub wymianę towaru na nowy. Zwrot pieniędzy za towar jest możliwy dopiero wtedy, gdy towar już raz

  wymieniono lub naprawiono. W takiej sytuacji możemy się też ubiegać o obniżenie ceny.

Co zrobić, gdy reklamacja nie zostanie uwzględniona?

Jeżeli zgłoszona przez nas reklamacja nie została uwzględniona, a nadal uważamy, że mamy rację, możemy zwrócić się do Powiatowego (Miejskiego) Rzecznika Praw Konsumenckich lub jednej z organizacji

konsumenckich. Zarówno rzecznik, jak i organizacje konsumenckie udzielają w tym zakresie bezpłatnych porad prawnych. Adresy rzeczników umieszczone są na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Prawa konsumenckie przy zakupie przez internet

Przed dokonaniem zakupu w internecie należy zapoznać się z regulaminem sklepu internetowego, a także ze wszystkimi informacjami dotyczącymi danego towaru, form płatności za niego i zasad wysyłki lub odbioru.

Kupując przez internet, możemy zrezygnować z zakupu (odstąpić od umowy) do 10 dni od daty otrzymania towaru (dostarczenia przesyłki), a sprzedawca ma obowiązek zwrócić pieniądze do 14 dni. W związku z rezygnacją nie czynimy żadnych

dodatkowych opłat. Jedynie w sytuacji, gdy towar został już przez nas odebrany, musimy zwrócić go na własny koszt.

Prawo zwrotu nie przysługuje nam w wypadku przedmiotów, z których usunęliśmy oryginalne opakowanie, np. płyt CD, nagrań audiowizualnych oraz programów komputerowych zapisanych na nośnikach. Tak samo jest w wypadku prenumeraty prasy

oraz świadczeń, które nie mogą być zwrócone (np. bilet na koncert, który już się odbył).

Gdy kupujemy towar podczas aukcji z licytacją, nie mamy prawa zwrotu. Przed przystąpieniem do licytacji warto zatem przejrzeć komentarze innych klientów portalu aukcyjnego na temat użytkownika wystawiającego towar na aukcję.

Do czego uprawnia nas gwarancja?

Gwarancja to dokument zawierający oświadczenie gwaranta (np. producenta), określające obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy właściwość sprzedanego towaru nie odpowiada

właściwości wskazanej w tym oświadczeniu, np. kupiony towar jest wadliwy. Gwarancja jest najczęściej udzielana przez producenta, ale mogą ją wystawić także sprzedawca lub importer. Nie jest ona jednak obowiązkowa. Dotyczy zwykle tzw.

przedmiotów trwałego użytku (np. sprzętu AGD i RTV, komputerów, samochodów). Konsument nie ponosi żadnych opłat za wystawienie gwarancji.

Fakt, że zakupiony towar ma gwarancję, nie oznacza, że należy z niej skorzystać. Jeżeli oddamy towar do reklamacji, trzeba zawsze sprawdzić, czy bardziej opłaca się skorzystać z gwarancji, czy z prawa do reklamacji, które gwarantuje

Ustawa o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej. Pamiętaj, że na złożenie reklamacji przysługują 2 lata, a gwarancja często obejmuje 1 rok. W wypadku wymiany towaru na nowy lub naprawy wynikającej z Ustawy o

szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej, na złożenie reklamacji przysługują znowu 2 lata, podczas gdy gwarancja zazwyczaj tego nie zapewnia. Ponadto, jeżeli składamy reklamację, mamy prawo do wyboru realizacji reklamacji,

czyli wymiany towaru na nowy bez wad lub bezpłatnej naprawy. Gwarancja zazwyczaj nie daje możliwości wyboru.

Ciekawostka z Unii Europejskiej

W krajach Unii Europejskiej szczególnie chronieni są pasażerowie. W przypadku niewielkiego opóźnienia samolotu przewoźnik ma obowiązek opieki nad podróżnym, m.in. dostarczenia mu posiłku, a jeśli opóźnienie jest znaczne, powinien wypłacić odszkodowanie pieniężne w wysokości od 250 euro do 600 euro. Odszkodowanie należy się również za zniszczenie lub zagubienie bagażu podczas podróży samolotem. W przypadku podróży koleją, gdy pociąg spóźni się od 60 minut do 119 minut, pasażer ma prawo do zwrotu 25% ceny biletu, a jeśli spóźnienie przekracza 2 godziny, ma prawo do zwrotu połowy ceny biletu.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów; http://uokik.gov.pl/] [Europejskie Centrum Konsumenckie; http://www.konsument.gov.pl/] [Federacja Konsumentów; http://www.federacja-konsumentow.org.pl/] [Stowarzyszenie Konsumentów Polskich; http://www.konsumenci.org/]
	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (DzU z 2002 nr 141, poz. 1176); http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2002/s/141/1176/1]

Ćwiczenia

1.      Twoi znajomi kupili na raty w sklepie komplet mebli kuchennych. Po roku użytkowania okazało się, że meble mają wady: szuflady się nie domykają, a okap przestał działać. Udziel znajomym porady

konsumenckiej, czy będą mogli zgłosić meble do reklamacji. Jeżeli tak, to poinformuj ich, czego powinni się domagać.

2.      Pani Ania, przebywająca na wczasach w Sopocie, zakupiła podczas prezentacji w hotelu pościel wykonaną z owczej wełny. Po powrocie do domu, po 5 dniach od zakupu pościeli, stwierdziła, że niestety

jest uczulona na wełnę. Chciałaby oddać pościel i uzyskać zwrot pieniędzy. Wyjaśnij, co powinna zrobić pani Ania w tej sytuacji.

3.      Korzystając z dostępnych źródeł informacji, wyjaśnij znaczenie poniższych symboli.

     

                       

4.      Odszukaj w internecie informacje o tym, co oznaczają następujące skróty umieszczane na opakowaniach: E100-E180, E200-E263, E270-E385, E400-E472, E500-E1518.

 

1.8.    Wpływ reklamy na decyzje konsumenta

Reklama ma dwa oblicza: pierwsze jest widziane oczami przeciętnego konsumenta, drugie jest kreowane przez przedsiębiorcę (producenta, agencję reklamową, sprzedawcę). Współczesny konsument może już być

zmęczony wszechobecnymi, natarczywymi reklamami. Przedsiębiorcy jednak traktują reklamę jako podstawowe narzędzie marketingowe i sposób komunikacji z potencjalnym nabywcą produktu.

Funkcje reklamy

Reklama jest odpłatną formą prezentacji dóbr, usług i idei, oddziałującą na motywy, którymi kierują się konsumenci przy ich wyborze, postawy i sposób postępowania konsumentów. Pod wpływem reklamy

konsumenci mają podjąć decyzję o zakupie reklamowanego produktu. Odmiennym, nierynkowym rodzajem reklamy jest reklama społeczna.

[Reklama społeczna to reklama mająca na celu wywołanie pożądanych zmian społecznych, np. zaprzestania niewłaściwych zachowań, jakimi mogą być prowadzenie samochodu po alkoholu czy palenie tytoniu przez kobiety w ciąży. Ten rodzaj

reklamy towarzyszy często akcjom społecznym, takim jak „Pajacyk” czy „Woda dla Afryki”.]

Reklama, w zależności od tego, w jaki sposób oddziałuje na konsumenta, pełni następujące funkcje:

• informacyjną – informuje o produkcie wprowadzanym na rynek, jego przeznaczeniu i najważniejszych cechach, które go wyróżniają spośród produktów konkurencyjnych firm;
• nakłaniającą – przekonuje konsumentów, że dany produkt najlepiej odpowiada ich potrzebom i warto go nabyć;
• przypominającą – przypomina o danym produkcie, utrwala przekonanie, że jest on najlepszy, kreuje lojalność konsumenta względem konkretnej marki;
• edukacyjną i ekonomiczną – uświadamia konsumentowi możliwości zaspokojenia potrzeb, wskazuje tańszy odpowiednik produktu, który go satysfakcjonuje.

Mechanizmy oddziaływania reklamy na konsumenta

Reklama wpływa na konsumenta według określonego schematu. Zdaniem twórców reklam, potencjalny nabywca powinien zostać poprowadzony przez kolejne etapy, które przybliżą go do dokonania zakupu danego produktu.

Etapy te obrazuje model DAGMAR (Defining Advertising Goals for Measured Advertising Results), którego autorem jest Russell Colley [wym. rasel koli].

Rycina 1.14. Mechanizm wpływu reklamy na konsumenta według modelu DAGMAR.

Zgodnie z modelem DAGMAR klient powinien najpierw zdobyć świadomość istnienia firmy i jej produktów. Kolejny etap to zrozumienie, polegające na przyswojeniu przez konsumenta haseł reklamowych i stworzeniu przez niego

własnego, lecz pożądanego przez producenta, wyobrażenia o produkcie i korzyściach płynących z ewentualnego zakupu i posiadania go. Etap dotyczący przekonania obejmuje decyzję o chęci zakupu produktu, podsycaną np. przez informacje

od klientów, którzy podobno zakupili już dany produkt, lub ekspertów (np. farmaceutów, lekarzy, fryzjerów, doświadczonych rodziców). Ostatni etap wpływu reklamy na konsumenta to działanie, czyli czynność bezpośrednio prowadząca do

zakupu, co jest wspierane przez odpowiednie zabiegi ułatwiające dostęp do produktu, np. odpowiednią ekspozycję towaru, rozdawanie próbek.

Nadużycia reklamy

Zazwyczaj reklama jest skierowana bezpośrednio do konsumenta (przez użycie w niej takich zaimków, jak Ty, Ciebie, Tobie), którego ma przekonać o tym, że zakup danego towaru po takiej

cenie to jedyna, niepowtarzalna okazja. Z tym chwytem reklamowym większość z nas już się oswoiła. Czasami jednak może wskutek reklamy dojść do nadużyć ze strony producentów, sprzedawców reklam i firm reklamowych względem konsumentów.

Najczęstszymi przykładami nadużyć są:

• reklama podprogowa, polegająca na wysyłaniu komunikatów podprogowych (takich, których nie jesteśmy świadomi, nie widzimy ich, ale nasz mózg je rejestruje), najczęściej podczas emisji filmów w kinach i programów telewizyjnych –

  w wielu krajach taka reklama ze względu na jej aspekt manipulacji została zabroniona;

• zawyżanie ceny wyjściowej względem tej, która jest podana w akcji promocyjnej (np. w posezonowej obniżce cen);
• podawanie cen niepełnych, np. bez podatku VAT;
• proponowanie kart lojalnościowych, za które konsument dostaje upominki o wartości nieadekwatnej względem zakupionego towaru lub nieprzydatne mu i niezgodne z jego potrzebami;
• tzw. downsizing, czyli zmniejszanie zawartości opakowania przy pozostawieniu dotychczasowej ceny;
• sugerowanie rozmiarem opakowania większej zawartości, niż jest w rzeczywistości;
• dołączanie do produktu prezentów, które w rzeczywistości podnoszą cenę całości (może się okazać, że oba produkty osobno kosztują mniej);
• sprzedaż dwóch produktów w cenie jednego, przy zawyżeniu ceny jednego produktu,
• nieprawdziwa informacja o likwidacji sklepu i związanej z tym wyprzedaży asortymentu.

Jak się ustrzec przed nadużyciami reklamy? Po pierwsze, należy pamiętać o 2 najważniejszych pytaniach: Czy jest mi to potrzebne? i Czy jest to warte swojej ceny? Ponadto należy sprawdzić, jaka

jest realna cena produktu, bez dołączonych prezentów, czy w cenę wliczone zostały dodatkowe opłaty (np. opłaty lotniskowe), co zawiera oferta w danej cenie (np. co mieści się w wyjątkowo niskiej cenie wczasów zagranicznych). Wyjątkowa

okazja często kryje w sobie dodatkowe koszty.

Czy reklama może stanowić zagrożenie?

O ile wspomniane wyżej nadużycia są niezbyt miłe i mogą narazić nas na utratę pewnej kwoty pieniędzy, o tyle znacznie groźniejsze w skutkach mogą stać się efekty wpływu reklamy na naszą psychikę lub zdrowie.

Reklama przedstawia wyidealizowany obraz, coraz częściej nie tylko przedmiotów, lecz także ich użytkowników. Jeszcze w 2. połowie XX w. reklamy odnosiły się głównie do zalet produktu, obecnie opierają się przede wszystkim na naszych

emocjach, poczuciu estetyki i wyobrażeniach dotyczących idealnego, choć nierealnego życia. W pułapkę takich reklam mogą złapać się często młode osoby, jeżeli na podstawie reklam zbudują wizerunek idealnej kobiety lub idealnego mężczyzny.

Takie wyobrażenia mogą prowadzić do braku akceptacji siebie, własnego ciała lub zachowań, a w rezultacie wywoływać choroby, takie jak anoreksja, bulimia czy depresja. Młodzi rodzice, tworzący na podstawie reklam obraz wzorowej

konsumpcyjnej rodziny, z pięknymi i czystymi dziećmi oraz dużym zadbanym domem i nowym samochodem w garażu, mogą przeżywać trudności i frustracje związane z konfrontacją takiego nierealnego obrazu z rzeczywistością. Ponadto wzbudzanie

nadmiernych potrzeb przez reklamy u jednostek wyjątkowo podatnych na sugestię i manipulację może prowadzić do niekontrolowanego robienia zakupów, nazywanego zakupoholizmem, mającego destrukcyjny wpływ na człowieka.

Ciekawostka ze świata

Za najstarsze przykłady reklamy uważa się napisy na skałach, ścianach i papirusach odnalezione w starożytnej Fenicji, Babilonii, Grecji oraz starożytnym Egipcie i Rzymie. Napisy te zachęcały do kupna różnych towarów i informowały o miejscach ich sprzedaży. Przełomem dla reklamy było wynalezienie druku przez Johana Gutenberga w XV w. Jednak gwałtowny rozwój reklamy prasowej nastąpił dopiero w XIX w. i wiązał się z rozwojem różnych dziedzin życia społecznego i gospodarczego. W drugiej połowie XIX w. pojawiły się pierwsze agencje reklamowe. Wtedy to miejsce prostych i ogólnych informacji zaczęły zajmować barwne ogłoszenia wykorzystujące rysunki i fotografię.

 

	Ciekawostka z Polski
	Według badań marketingowych produktami najczęściej kupowanymi w Polsce przez internet są: książki, filmy i muzyka.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Nieuczciwe praktyki handlowe w Unii Europejskiej; http://europa.eu/legislation_summaries/consumers/consumer_information/l32011_pl.htm]

	W zgodzie z prawem
	[Przekazy handlowe; http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19930070034 ]

Ćwiczenia

1.      Porównaj zamieszczone poniżej ilustracje prasowych reklam kosmetyków z czasów, gdy w Polsce nie obowiązywała gospodarka rynkowa, ze współczesnymi reklamami kosmetyków zamieszczanymi w prasie i

internecie. Podaj różnice w tych reklamach oraz przyczyny tych różnic (np. w sposobie prezentacji produktu i oddziaływania reklamy na konsumenta).

[Źródło: http://blogreklamowy.com/index.php/2011/08/16/najstarsze-reklamy-prasowe-jakie-widzialy-moje-

oczy/]

2.      Wymień produkty, które pojawiają się najczęściej w reklamach skierowanych do dzieci. Określ, w jaki sposób reklama może wpływać na dzieci. Następnie podaj 3 propozycje ograniczenia wpływu reklamy

na młodych konsumentów.

3.      Podaj 5 przykładów reklam, które uważasz za najbardziej irytujące. Wyjaśnij, co sprawia, że odbierasz te reklamy w ten sposób.

 

1.9.    Decyzje indywidualne i grupowe w przedsiębiorstwie

W firmie trudne decyzje bardzo często zapadają w wyniku formalnych narad kilku osób. Stare powiedzenie mówi, że „Co dwie głowy, to nie jedna”. Czy zawsze się ono sprawdza?

Chodzi o jak najlepszy wybór

Statystycznie grupa osiąga lepsze wyniki w znajdywaniu skutecznych rozwiązań niż jednostka. Jednak wyniki te są zazwyczaj gorsze od wyników, które osiągnąłby najlepszy członek grupy. Zwiększenie liczebności

grupy przekłada się natomiast na większe prawdopodobieństwo, że co najmniej jeden członek grupy będzie w stanie rozwiązać problem.

Specyfika podejmowania decyzji indywidualnych i grupowych

O indywidualnym podejmowaniu decyzji i formułowaniu celów była już mowa w podrozdziale Wyznaczanie celów i podejmowanie decyzji [odsyłacz do 1.5]. Na tej lekcji poznasz specyfikę indywidualnego

(jednoosobowego) i grupowego (zespołowego) podejmowania decyzji, zwłaszcza w odniesieniu do przedsiębiorstwa.

To, czy w przedsiębiorstwie obowiązuje model indywidualnego, czy grupowego podejmowania decyzji, zależy z jednej strony od struktury organizacyjnej, z drugiej strony – od rodzaju problemu. Czasami w jednym przedsiębiorstwie mogą

funkcjonować oba te sposoby, stosowane w zależności od zaistniałej sytuacji.

Indywidualne podejmowanie decyzji następuje najczęściej w przypadku:

• nieskomplikowanych problemów,
• bieżących trudności,
• rutynowych decyzji,
• problemów wymagających natychmiastowego rozwiązania,
• konieczności zachowania niskich kosztów procesu decyzyjnego.

Grupowe podejmowanie decyzji jest często stosowane, gdy:

• występuje zapotrzebowanie na różnorodne informacje lub dużą liczbę informacji,
• jest wymagana szeroka i specjalistyczna wiedza z różnych dziedzin,
• istnieje znaczne ryzyko rynkowe lub finansowe.

Zarówno indywidualne, jak i grupowe podejmowanie decyzji ma swoje atuty i ograniczenia. Zalety i wady obu sposobów decydowania przedstawiono na rycinach 1.15. i 1.16.

 

 

Rycina 1.15. Zalety i wady grupowego podejmowania decyzji.

Rycina 1.16. Zalety i wady indywidualnego podejmowania decyzji.

Typy grup decyzyjnych

Podejmowanie decyzji grupowych odbywa się najczęściej w formach: interaktywnej, delfickiej lub nominalnej. Z formami tymi są związane następujące typy grup decyzyjnych:

1.         grupa interaktywna, w której:

a)         dyskusja nad zagadnieniem jest prowadzona w sposób otwarty,

b)        członkowie grupy przedstawiają i uzasadniają swoje punkty widzenia,

c)         podjęcie decyzji następuje przez głosowanie lub aklamację [Aklamacja oznacza, że wniosek zostaje przyjęty jednomyślnie przez całe zgromadzenie.];

2.         grupa nominalna, w której:

a)         członkowie grupy samodzielnie, każdy osobno, opracowują rozwiązanie problemu,

b)        każdy z członków prezentuje swój wariant rozwiązania problemu na forum grupy,

c)         następuje krótka dyskusja nad zaprezentowanymi rozwiązaniami, mająca na celu wyjaśnienie proponowanych rozwiązań, bez wdawania się w ich komentowanie i ocenę,

d)        członkowie grupy dokonują w ciszy i indywidualnie oceny proponowanych rozwiązań: przypisują im rangi (oceny); jako decydujący zostaje przyjęty wariant najwyżej sklasyfikowany;

3.         grupa delficka, w której:

a)         decyzje podejmuje grupa niezależnych od siebie ekspertów, przebywających w różnych miejscach,

b)        indywidualna dominacja nad grupą jest zminimalizowana,

c)         nie ma presji uzyskania zgodności,

d)        decyzja zostaje podjęta na podstawie zsumowania opinii każdego z ekspertów wystawionych np. w postaci kwestionariusza, w którym eksperci udzielają odpowiedzi tak lub nie albo

wskazują konkretne rozwiązanie,

e)        wadą jest to, że rozważany problem jest ograniczony zazwyczaj ze względów technicznych do jednego tematu.

Myślenie grupowe

Na początku lat 70. XX w. amerykański psycholog Irving L. Janis [wym. dżenis] wprowadził do użytku termin groupthink, czyli myślenie grupowe. Jest to taki sposób myślenia, w którym dążenie do

zachowania spójności grupy jest ważniejsze od liczenia się z faktami. Największe pułapki myślenia grupowego, prowadzące do powstania syndromu grupowego myślenia, są następujące:

• członkowie grupy mogą wykazać skłonność do przemilczania indywidualnych odczuć, opinii oraz poglądów, co może stanowić utratę istotnego punktu widzenia;
• członkowie grupy dążą do zbyt dużego kompromisu, kosztem trafności decyzji;
• następuje utrata krytycyzmu związana ze zjawiskiem iluzji jednomyślności lub iluzji niezwyciężoności grupy. Wynika ona z przekonania, że większość ma rację, a przeciwnik jest słabszy.

Zasady efektywnego podejmowania decyzji grupowych

Aby grupowe podejmowanie decyzji było skuteczne, należy:

• jak najczęściej wprowadzać do grupy nowych członków, co pozwoli uniknąć rutyny w myśleniu i działaniu,
• konsultować z niezależnymi zewnętrznymi ekspertami szczegóły problemów podlegających procesowi decyzyjnemu,
• nie pomijać żadnych założeń wprowadzonych na początku procesu decyzyjnego,
• dzielić duże grupy na mniejsze zespoły, zajmujące się określonymi problemami składowymi.

Style podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie

W każdym przedsiębiorstwie niemal codziennie trzeba podejmować ważne decyzje. Jak już wiesz, czasami podejmowane są one jednoosobowo, czasami – zespołowo. Nowoczesne zarządzanie przedsiębiorstwem, czyli

management, oznacza ciąg decydowania i tworzenia odpowiednich do tego warunków. Decyzje te najczęściej podejmowane są przez manedżerów. Przy podejmowaniu decyzji posiadane przez firmę zasoby rzeczowe, kapitałowe i ludzkie muszą

zostać jak najlepiej rozdysponowane, przy założeniu stałego rozwoju firmy.

Istnieją różne style podejmowania decyzji przez menedżerów: styl racjonalny, styl proceduralny, styl fundamentalistyczny, styl pragmatyczny, styl tradycyjny i styl wizjonerski.

Rycina 1.17. Modele podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie.

Jak się domyślasz, żaden z prezentowanych tutaj modeli nie jest uniwersalny. Przedsiębiorstwa preferują różne style podejmowania decyzji: często je łączą i tworzą własne ścieżki decyzyjne, zależne od wielu

czynników, m.in. od branży i wielkości przedsiębiorstwa oraz sposobu jego organizacji.

Ciekawostka ze świata

Przykładem syndromu grupowego myślenia była katastrofa promu kosmicznego Challenger. Podczas przygotowań NASA do wystrzelenia wahadłowca zaistniało wiele problemów i wątpliwości. Mimo to podejmujący decyzje na każdym etapie uważali, że nie istnieją podstawy do opóźnienia lub odwołania startu. W efekcie dnia 18 stycznia 1986 r., zaraz po starcie, nastąpiła eksplozja promu, w wyniku której zginęła cała siedmioosobowa załoga.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Zasady podejmowania decyzji w Unii Europejskiej; http://europa.eu/about-eu/basic-information/decision- making/procedures/index_pl.htm]

Ćwiczenia

1.      Podaj formę przeprowadzenia procesu decyzyjnego (proces jednoosobowy lub grupowy), która Twoim zdaniem pozwoli podjąć trafną decyzję w następującej sytuacji: Firma produkująca puszki przeżywa

kryzys, spowodowany pojawieniem się konkurencji oferującej tańsze produkty. Właściciel firmy bierze pod uwagę dwa rozwiązania problemu: zmiana technologii produkcji, która na początku będzie wiązać się z dodatkowymi kosztami, a w

przyszłości pozwoli na oszczędności, lub zmiana lokalizacji firmy, która również wiąże się z dużymi wydatkami. Uzasadnij swoją odpowiedź.

2.      Wyjaśnij, która forma grupowego podejmowania decyzji: interaktywna, delficka czy nominalna, będzie najwłaściwsza w następującej sytuacji: Agencja reklamowa musi podjąć decyzję dotyczącą formy

kampanii reklamowej produktu do stylizacji włosów wchodzącego na rynek. Uzasadnij swoją odpowiedź.

 

1.10.   Warto sobie przypomnieć!

• Przedsiębiorca to osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Zdaniem ekonomistów przedsiębiorca to osoba, która tworzy przedsiębiorstwo, wprowadza

  postęp techniczny i nowe wyroby, zdobywa nowe rynki zbytu, podejmuje decyzje organizacyjne.

• Na kompetencje przedsiębiorcze składają się: cechy osobowościowe (przywódczość, otwartość, towarzyskość, solidność, zrównoważone zachowanie, spokój, aktywność i optymizm), zachowania zgodne z rolą przedsiębiorcy

  (kierowanie, kontrolowanie, nadzorowanie, podejmowanie decyzji i ryzyka oraz asertywność), inteligencja emocjonalna, czyli kompetencje emocjonalne (kompetencje osobiste i społeczne).

• Komunikację interpersonalną (międzyludzką) tworzą: komunikacja werbalna (mowa) i komunikacja niewerbalna (mimika, spoglądanie, kontakt wzrokowy, głos, gesty, pozycja ciała, dotyk, zachowania przestrzenne,

  wygląd).

• Uczestnictwo w życiu społecznym wiąże się z odgrywaniem określonych ról społecznych. Kiedy jedna osoba nie potrafi pogodzić odgrywanych przez siebie ról, mówimy o konflikcie ról.
• Role odgrywane w społeczeństwie zmieniają się wraz z dojrzewaniem i rozwojem, z czym związane jest pojawianie się nowych potrzeb życiowych. Hierarchię potrzeb prezentuje piramida potrzeb wg koncepcji A.H. Maslowa. Na piramidę tę

  składają się: potrzeby fizjologiczne (wyżywienie, odzienie, schronienie), bezpieczeństwo (poczucie stabilizacji, pewność zatrudnienia), poczucie przynależności (identyfikacja z grupą społeczną, możliwość

  wykonywania pracy zgodnej z oczekiwaniami), uznanie (potrzeba szacunku), samorealizacja (potrzeba spełnienia, piękna i harmonii).

• Aby właściwie zaplanować swoją karierę zawodową, należy: określić swoje predyspozycje zawodowe (cechy charakteru, zdolności, umiejętności, zainteresowania), zdobyć wiedzę i umiejętności wyszukiwania informacji na temat

  możliwości wyboru szkół oraz zawodu lub stanowiska pracy, zrozumieć specyfikę wykonywania określonego zawodu, zorientować się na rynku pracy, na jakie zawody jest największe zapotrzebowanie, posiąść umiejętność wyznaczania

  celów szczegółowych i celów zasadniczych oraz określania ich hierarchii czasowej i priorytetowej.

• Proces decyzyjny najlepiej podzielić na etapy decyzyjne: sprecyzowanie problemu, określenie celu zasadniczego, wyznaczenie wariantów wyboru rozwiązania problemu, sprecyzowanie konsekwencji poszczególnych wariantów, wybór

  optymalnego wariantu, analiza wrażliwości.

• Wyróżnia się 6 stylów podejmowania decyzji: styl racjonalny, proceduralny (biurokratyczny), fundamentalistyczny, pragmatyczny (kompromisowy), tradycyjny i wizjonerski.
• W przedsiębiorstwie decyzje podejmuje jedna osoba lub grupa. Zarówno decyzje jednoosobowe, jak i decyzje grupowe mają zalety i wady. Grupowe podejmowanie decyzji zagrożone jest wystąpieniem groupthink,

  czyli myślenia grupowego. Może ono prowadzić do wystąpienia tzw. syndromu myślenia grupowego, który powoduje, że podjęte decyzje nie są optymalne.

• Decyzje grupowe najczęściej są podejmowane w formie interaktywnej, delfickiej lub nominalnej.
• Zgodnie z Kodeksem cywilnym konsument jest osobą fizyczną, dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową. Dokonując zakupu, konsument zawiera umowę ze sprzedawcą.
• Konsument ma następujące prawa: ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, uzyskania informacji, ochrony własnego interesu ekonomicznego, uzyskania odszkodowania, ułatwień i pomocy w dochodzeniu odszkodowania, reprezentacji swoich

  interesów.

• Po dokonaniu zakupu konsument nie ma prawa zwrotu zakupionego produktu (chyba że zgodzi się na to sprzedawca), ale ma prawo do reklamacji produktu w okresie do 2 lat od momentu zakupu, jeśli stwierdzi niezgodność z

  umową (do 2 miesięcy od momentu zauważenia tego faktu).

• W wypadku zakupów poza lokalem przedsiębiorcy (w sprzedaży internetowej, wysyłkowej, obwoźnej) konsument jest szczególnie chroniony, gdyż posiada prawo zwrotu zakupionego towaru do 10 dni od momentu otrzymania towaru, a

  sprzedawca ma obowiązek zwrotu pieniędzy do 14 dni.

• Zadaniem reklamy jest wywołanie u konsumenta pożądanego zachowania, jakim jest zakup określonego produktu. Ilustracją tego mechanizmu jest model DAGMAR, na który składają się: świadomość, zrozumienie, przekonanie i

  działanie.

• Świadomy konsument zdaje sobie sprawę z mechanizmu działania reklamy oraz rozpoznaje możliwe nieetyczne działania producentów, twórców reklam i sprzedawców. W związku z tym stara się swoje decyzje dotyczące zakupu produktów

  podejmować w sposób asertywny.

 

1.11.   Sprawdź, co pamiętasz!

1.         Uzupełnij model kompetencji przedsiębiorczych: w puste miejsca wpisz wymienione niżej kompetencje.

przywódczość, asertywność, kompetencje emocjonalne

2.         Dopasuj typ osobowości (1–4) do opisu (A–D).

1. Sangwinik.		A.        Odznacza się skłonnością do refleksji, smutnym usposobieniem, ma słabą chęć do działania, jest mało wytrwały w uczuciach i działaniu. Często charakteryzuje go negatywne nastawienie do przyszłości.
2. Choleryk.		B.         Charakteryzuje się powolnymi reakcjami, nie okazuje entuzjazmu ani nie wybucha łatwo gniewem, długo zachowuje urazy, jest wytrwały i niełatwo wpada w przygnębienie.
3. Flegmatyk.		C.         Jest bardzo wybuchowy, a nawet agresywny, ale szybki i jednocześnie wytrwały w działaniu. Jest też raczej stały w uczuciach, nastawiony na działanie i kierowanie. Bywa uparty.
4. Melancholik.		D.        Posiada żywe usposobienie, jest energiczny, lecz niezbyt wytrwały, łatwo się entuzjazmuje i równie łatwo popada w przygnębienie. Jest uczuciowy i wrażliwy.

3.         Uzupełnij piramidę potrzeb: w puste miejsca wpisz wymienione poniżej potrzeby.
bezpieczeństwo, potrzeby fizjologiczne, poczucie przynależności, samorealizacja, uznanie

4.         Zaznacz punkty, które odnoszą się do komunikacji niewerbalnej.

A.        Akty mowy mające moc sprawczą np. w czasie głosowania.

B.         Wypowiedziane polecenia i instrukcje.

C.         Spoglądanie w kierunku rozmówcy.

D.        Potakiwanie głową.

E.         Pogawędki, żarty, plotki.

F.         Mówienie nie wprost, lecz w sposób zawoalowany.

G.        Informowanie za pomocą słów o swoich odczuciach.

H.        Modulowanie głosu w celu interpretacji wypowiedzi.

5.         Zaznacz 3 sygnały niewerbalne, świadczące o asertywnej postawie w stosunku do rozmówcy.

A.        Spokojny głos.

B.         Wyprostowana i rozluźniona postawa ciała.

C.         Stanowcza odpowiedź: Nie, nie mogę tego zrobić.

D.        Kontakt wzrokowy.

E.         Oświadczenie: Tak, rozumiem twój punkt widzenia, ale dzisiaj jest to niemożliwe do zrobienia.

F.         Poklepywanie rozmówcy po ramieniu.

6.         Zaznacz 6 komunikatów, które są najlepiej wyrażane za pomocą mimiki.

A.        Szczęście.

B.         Asertywność.

C.         Uległość.

D.        Zdziwienie.

E.         Strach.

F.         Zaangażowanie.

G.        Roztargnienie.

H.        Smutek.

I.          Gniew.

J.          Wstręt.

7.         Uszereguj etapy procesu decyzyjnego w kolejności chronologicznej: wpisz numery od 1 do 6 w odpowiednie okienka.

       Wybór optymalnego wariantu.

       Analiza wrażliwości.

       Sprecyzowanie konsekwencji poszczególnych wariantów.

       Sprecyzowanie problemu.

       Określenie celu zasadniczego.

       Wyznaczenie wariantów wyboru rozwiązania problemu.

8.         Dopasuj style podejmowania decyzji (1–6) do opisów (A–F).

Style:

1.         Racjonalny.

2.         Proceduralny (biurokratyczny).

3.         Fundamentalistyczny.

4.         Pragmatyczny (kompromisowy).

5.         Tradycyjny.

6.         Wizjonerski.

Opisy:

9.         Zaznacz P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeżeli zdanie jest fałszywe.

A.        Zakupiony w sklepie internetowym produkt możesz oddać, czyli zrezygnować z umowy, do 10 dni od momentu otrzymania przesyłki, bez podawania przyczyny. P / F

B.         Po stwierdzeniu niezgodności zakupionego towaru z umową możesz oddać go do reklamacji, jednak nie później niż 1 rok od zakupu. P / F

C.         Towar możesz oddać do reklamacji tylko u tego sprzedawcy, u którego został zakupiony. P / F.

D.        Zawsze możesz wybrać jedną z 3 opcji realizacji reklamacji: bezpłatna naprawa, zamiana na produkt nowy bez wad, zwrot gotówki. P / F

E.         Po wylicytowaniu przedmiotu na aukcji internetowej masz 10 dni na jego zwrot bez podania przyczyny. P / F

10.       Ułóż we właściwej kolejności składowe modelu DAGMAR, dotyczącego wpływu reklamy na konsumenta.
działanie, zrozumienie, przekonanie, świadomość

Ciekawostka z Polski

Przedsiębiorcy mogą zawierać porozumienia cenowe, które powodują ograniczenie konkurencyjności na rynku. Wypaczają one naturalne kształtowanie się cen rynkowych na podstawie cen ustalonych przez konkurencyjne przedsiębiorstwa, działające na tym samym rynku. W związku z tym istnieje szereg regulacji prawnych, których celem jest eliminowanie tego typu nadużyć. [http://www.prawo.egospodarka.pl/79364,Zmowy-cenowe-miedzy-przedsiebiorcami,1,82,1.html http://www.firma.egospodarka.pl/89633,Zmowy-cenowe-2012,1,11,1.html]

	Ciekawostka z Polski i ze świata
	Badania „Polki same o sobie” przeprowadzone w Polsce na reprezentatywnej próbie osób w wieku 18–70 lat wykazały, że 88% wszystkich decyzji zakupowych w Polsce dotyczących produktów codziennego użytku podejmują kobiety (w 88% są to decyzje dotyczące zakupów spożywczych dla swojego domu, w 87% decyzje dotyczące wyboru kosmetyków i chemii gospodarczej dla swojej rodziny). Kobiety odpowiadają także za 76% wszystkich dokonywanych przez rodzinę decyzji zakupowych. Decyzje te poza wyborem produktów codziennego użytku dotyczą również m.in. wyboru sprzętu RTV i AGD czy usług bankowych i ubezpieczeniowych. Badania pokazały także, że niespodziewanie otrzymane 10 tys. zł kobiety najchętniej przeznaczyłby na wakacje (54%) oraz remont mieszkania lub domu (31%). Możliwość zakupowa kobiet na świecie szacowana jest obecnie na ponad 13 mld dolarów. Prawdopodobnie w 2017 r. kwota ta wynosić będzie 18 mld dolarów. Niestety, brak jest szczegółowych danych na ten temat dla rynku polskiego. [http://www.newseria.pl/news/88_proc_decyzji,p904580816]
	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Struktury rynkowe; http://portalwiedzy.onet.pl/42963,,,,struktury_rynkowe,haslo.html]

Ćwiczenia

1.      Zastanów się, czy rynek to proces, którego efektem jest uzgodnienie asortymentu produkcyjnego, czy proces, w którym dochodzi do konfrontacji oferowanej ilości dobra oraz wielkości zapotrzebowania

na nie i ustalenie ceny równowagi. Uzasadnij swoją odpowiedź.

2.      Na podstawie dostępnych źródeł informacji wymień czynniki wytwórcze oraz wyjaśnij, kto jest ich właścicielem.

 

1.4.    Popyt, podaż i równowaga rynkowa

Wiesz już z poprzednich lekcji, czym jest rynek i kim są jego uczestnicy. Rozumiesz również, jak są realizowane przepływy zasobów rzeczowych oraz odpowiadające im przepływy finansowe. Teraz nadszedł czas, by

dokładniej omówić mechanizm rynkowy.

Konflikt między kupującym a sprzedającym

Warunkiem zawarcia transakcji między kupującym a sprzedającym jest uzgodnienie ceny oraz reguł wymiany, na które zgadzają się obie strony. Tego typu sytuacjom zazwyczaj towarzyszy konflikt między

kupującym a sprzedającym. Sprzedający chce bowiem uzyskać jak najwyższą cenę za oferowane towary lub usługi, by zyskać większe korzyści z wymiany. Kupujący natomiast chce zapłacić jak najmniej, ponieważ w jego wypadku to właśnie niska

cena jest bardziej korzystna.

Konkurencja

Rozwiązanie konfliktów tworzących się na rynku umożliwia konkurencja. Jest to proces współzawodniczenia w zawieraniu transakcji rynkowych. Na rynku występuje zarówno konkurencja pomiędzy producentami,

jak i między nabywcami. Sprzedający domagający się zbyt wysokiej ceny za swoje dobra tracą klientów na rzecz tych, którzy gotowi są sprzedać to samo dobro po niższej cenie. Podobnie kupujący mogą utracić szansę nabycia rzadkiego dobra w

sytuacji, gdy ubiegnie ich inny klient gotowy zapłacić za to dobro wyższą kwotę. Najczęściej ceny na rynku ustalane są przez siłę oddziaływania konfliktu i konkurencji.

Popyt

Pojęcie popyt jest związane bezpośrednio z kupującym i jego zachowaniem na rynku. Jest to relacja między ceną dobra a jego ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w określonym

czasie. Natomiast wielkość popytu na określone dobro to ilość tego dobra, którą konsument jest w stanie nabyć po danej cenie i w określonym czasie.

Wzajemne zależności między wielkością popytu na określone dobro a jego ceną określa prawo popytu. Mówi ono, że wielkość popytu na dane dobro zmienia się w przeciwnym kierunku niż jego cena. Wraz ze

wzrostem ceny ilość sprzedawanego dobra spada. Jeżeli natomiast cena dobra spada, ilość sprzedanego dobra rośnie. Graficznym odwzorowaniem prawa popytu jest krzywa popytu.

cena

ilość dobra

P1

P2

P3

Q1

Rycina 2.4. Krzywa popytu.

Wyjątki od prawa popytu

Zdarzają się sytuacje przeczące prawu popytu, tzw. paradoksy. Występują one na przykład wtedy, gdy rosnącej cenie określonego dobra towarzyszy wzrost rozmiarów popytu, i w sytuacji odwrotnej: gdy

spadkowi ceny towarzyszy spadek wielkości popytu.

Paradoks Giffena dotyczy konsumentów o bardzo niskich dochodach oraz dóbr niższego rzędu, nazywanych dobrami Giffena. Według niego wzrost cen żywności powoduje, że konsumenci o niskich dochodach

zwiększają zakup dóbr niższego rzędu (np. chleba, ziemniaków), zmniejszając równocześnie zakup innych dóbr żywnościowych (np. mięsa).

Paradoks Veblena dotyczy konsumentów o wysokich dochodach oraz dóbr luksusowych. W tym wypadku wyższa cena dobra powoduje wzrost popytu na to dobro ze względów snobistycznych.

Paradoks spekulacyjny jest związany z przewidywaniami dotyczącymi kształtowania się cen określonego dobra w przyszłości. W sytuacji, gdy przewidywany jest dalszy wzrost cen dobra, konsumenci kupują je

na zapas, mimo że cena cały czas rośnie.

Efekt naśladownictwa (efekt owczego pędu) występuje wtedy, gdy konsumenci dokonują zakupu określonego dobra lub usługi albo powstrzymują się od zakupu pod wpływem zachowania innych nabywców. Paradoks

ten wyjaśnia oddziaływanie mody na zachowania rynkowe konsumentów.

Czynniki oddziałujące na popyt oraz jego wielkość

Pamiętaj o tym, że pojęcia wielkość popytu i popyt różnią się pod względem znaczeniowym. Przez wielkość popytu należy rozumieć poszczególne punkty na krzywej stanowiące relację między ilością

dobra a jego ceną. Czynnikiem, który wpływa na wielkość popytu, jest cena. Popyt natomiast to cała krzywa, czyli zbiór kombinacji ilości dobra i jego ceny. Czynniki wpływające na zmianę popytu na określone dobro (określane mianem

determinant pozacenowych) to:

• zmiana dochodów konsumentów,
• zmiana cen dóbr substytucyjnych,
• zmiana cen dóbr komplementarnych,
• zmiana liczby i struktury ludności,
• moda, gusty, preferencje konsumentów,
• działania marketingowe.

Dobra substytucyjne (substytuty) to dobra, które mają podobne zastosowanie i podobną wartość użytkową. Mogą się one wzajemnie zastępować przy zaspokojeniu określonej potrzeby. Substytuty

mogą zaspokajać tę samą potrzebę (np. masło i tłuszcze roślinne, kawa naturalna i kawa zbożowa, futro naturalne i futro sztuczne).

Dobra komplementarne są to dobra, które wzajemnie się uzupełniają przy zaspokajaniu potrzeb (np. samochód i benzyna, telewizor i antena, kawa i śmietanka, lewy but i prawy but).

Podaż

Podaż jest to relacja między ceną dobra a jego ilością oferowaną na rynku przez producentów. Prawo podaży wyjaśnia zależności między wielkością podaży określonego dobra a jego ceną. Mówi ono, że

wielkość podaży danego dobra zmienia się w tym samym kierunku, co jego cena. Wyższej cenie dobra odpowiada większa ilość dobra dostarczana na rynek, natomiast niższa cena ogranicza wielkość podaży. Prawo podaży można przedstawić w

formie graficznej w postaci krzywej podaży.

Q1

cena

ilość dobra

P1

Rycina 2.5. Krzywa podaży.

Czynniki oddziałujące na podaż i jej wielkość

Pojęcia wielkość podaży i podaż różnią się znaczeniem tak samo, jak pojęcia wielkość popytu i popyt. Wielkość podaży to poszczególne punkty na krzywej, stanowiące relację między

ilością dobra a jego ceną. Czynnikiem oddziałującym na wielkość podaży jest cena. Podaż natomiast to cała krzywa, czyli zbiór kombinacji ilości dobra i jego ceny. Determinanty wpływające na zmianę podaży na określone dobro

(determinanty pozacenowe) to:

• koszty produkcji,
• przewidywania producentów co do zmiany cen i popytu w przyszłości,
• interwencjonizm państwowy,
• liczba przedsiębiorstw w branży,
• warunki naturalne, czynniki losowe,
• sezonowość produkcji,
• rozmiary importu i eksportu,
• realizowane inwestycje.

Rynek w równowadze

Oddziaływanie konfliktu i konkurencji sprawia, że mechanizm rynkowy działa prawidłowo i prowadzi do ustalenia równowagi na rynku. W sytuacji tej następuje ustalenie ceny równowagi rynkowej, czyli

ceny, przy której wielkość popytu równa się wielkości podaży oraz wielkości równowagi, czyli ilości dobra, przy której nastąpiło ustalenie ceny równowagi rynkowej. Zanim to jednak nastąpi, na rynku może zaistnieć np.

nadwyżka oznaczająca, że wielkość podaży określonego dobra jest większa od wielkości popytu na to dobro. Czasami występuje również niedobór, oznaczający, że wielkość popytu na dane dobro jest większa od wielkości jego

podaży.

Rycina 2.6. Równowaga na rynku.

Ciekawostka z Unii Europejskiej

Istotnym elementem, sprzyjającym wzrostowi zarówno unijnej, jak i polskiej konkurencyjności, jest zawieranie przez Unię Europejską umów o strefach wolnego handlu (SWH) z państwami niebędącymi jej członkami. Zasadniczym celem tworzenia tych stref jest zwiększenie możliwości eksportowych producentów unijnych, w tym również polskich. Każda strefa wolnego handlu ma też zapewnić korzystne warunki dla sprzedaży polskich towarów i usług na rynkach pozaunijnych oraz ich konkurencyjność na rynku unijnym. Negocjacje dotyczące umów o wolnym handlu są prowadzone z wybranymi partnerami. Zgodnie z przyjętą przez Radę UE 13 listopada 2006 r. Strategią konkurencyjności Global Europe: competing in the world, o wyborze partnerów decydują m.in. takie elementy, jak: potencjał ich rynków, poziom ochrony unijnych towarów, w tym również rozpoczęte przez te kraje negocjacje o SWH z państwami lub regionami konkurującymi z UE. [http://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+miedzynarodowa/Handel+zagraniczny/Umowy+handlowe] [http://wyborcza.pl/1,75477,13399152,Czy_UE_i_USA_stworza_strefe_wolnego_handlu_.html]

	Ciekawostka ze świata
	Jedną z najbardziej znanych osób, która wykorzystała działanie efektu owczego pędu dla potrzeb biznesowych, był Steve Jobs. Dzięki zastosowaniu odpowiednich technik marketingowych wywołał on modę na posiadanie iPhone’a. [http://netsuit.pl/efekt-owczego-pedu-%E2%80%93-konsument-za-konsumentem]

 

Ciekawostka ze świata

W latach 90. XX w. odrębnym obszarem ekonomii stała się ekonomia feministyczna. Przyczyniły się do tego działania założycieli Międzynarodowego Stowarzyszenia Ekonomii Feministycznej (International Association for Feminist Economics), wydającego pismo naukowe „Ekonomia Feministyczna” („Feminist Economics”). Ekonomia feministyczna jest nurtem interdyscyplinarnym, który łączy ekonomię z elementami socjologii, nauk politycznych, antropologii, psychologii i innych nauk pokrewnych. Jednym z pięciu głównych punktów wyjścia jest w niej stwierdzenie, że sukces ekonomiczny powinien być mierzony dobrobytem (jakością życia) ludzi, oznaczającym zarówno dystrybucję dochodu i majątku, jak również osobistych praw i wolności, oraz zaspokojenia różnorodnych potrzeb ludzkich. [http://rownosc.info/rownosc.php/dictionary/item/id/414]

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Popyt a ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych; http://www.nbportal.pl/pl/np/artykuly/na_poczatek/dobra_substytucyjne_i_komplementarne; http://www.nbportal.pl/pl/np/artykuly/gospodarka/dobra-komplementarne; http://www.nbportal.pl/pl/np/artykuly/gospodarka/dobra-substytucyjne] [Zasada racjonalnego gospodarowania, efekt snobizmu;  http://www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?strona=biul_ekon&nr=4&p=] [Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu – North American Free Trade Agreement (NAFTA); http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf_94/i-200.pdf; http://nczas.com/publicystyka/wolny-handel-bez-zbednej-biurokracji-nafta/]

Ćwiczenia

1.      Wyjaśnij, na czym polega działanie mechanizmu rynkowego.

2.      Przeanalizuj krzywą podaży, a następnie napisz, czy wskazuje ona dodatnią, czy – ujemną zależność między ceną a wielkością podaży. Uzasadnij swoją odpowiedź.

 

1.5.    Funkcje państwa w gospodarce rynkowej

Jak już wiesz z poprzednich lekcji, gospodarka rynkowa to taki rodzaj gospodarki, w którym decyzje dotyczące zakresu i sposobu produkcji są podejmowane przez podmioty gospodarcze, kierujące się własnym

interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalnego gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych. Potrzeba ingerencji państwa w sprawy gospodarcze za pomocą

polityki ekonomicznej wypływa z ograniczonych możliwości mechanizmów rynkowych w rozwiązywaniu problemów społecznych (np. wzrastającego poziomu bezrobocia, ubóstwa, patologii i przestępczości). Jaką skalę powinny jednak mieć działania

państwa? Czy w gospodarce rynkowej zadaniem państwa jest zapewnienie szybkiego tempa wzrostu gospodarczego, czy – odpowiednich warunków życia dla wszystkich grup społecznych?

Cele polityki ekonomicznej państwa

Polityką ekonomiczną nazywamy oddziaływanie państwa na procesy gospodarcze, stosunki ekonomiczne oraz relacje gospodarcze z zagranicą. W gospodarce rynkowej podstawowymi celami polityki ekonomicznej

są cele:

• ustrojowo-systemowe i polityczne, np. tworzenie prawa, wzmacnianie pozycji państwa na arenie międzynarodowej, decyzje o uczestniczeniu w globalnych organizacjach społeczno-
  -gospodarczych;
• ekonomiczne, np. zwiększanie wzrostu gospodarczego, przedsiębiorczości, innowacyjności wszystkich podmiotów gospodarczych, umacnianie zdolności konkurencyjnej przedsiębiorstw i instytucji, zmiany w strukturze gospodarki;
• społeczne, np. wyrównywanie szans w zdobywaniu wykształcenia, ustalanie przepisów dotyczących praw i obowiązków pracowników oraz pracodawców, przeciwdziałanie bezrobociu, ochrona najsłabszych jednostek i grup społecznych;
• ekologiczne, np. ochrona walorów przyrodniczych, rekultywacja środowiska, zapewnienie przestrzennego ładu zagospodarowania;
• obronno-militarne, np. zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego.

W odniesieniu do polityki ekonomicznej mówimy o dwóch podstawowych koncepcjach. Pierwsza z nich zakłada, że w polityce ekonomicznej wystarczą działania na rzecz wzrostu gospodarczego, gdyż to na nim opiera

się poprawa materialnego poziomu życia społeczeństwa. Ze wzrostu tego korzystają wszyscy, choć w różnym stopniu i nie zawsze w tym samym czasie. Według drugiej koncepcji rezultaty wzrostu gospodarczego nie rozkładają się w taki sposób,

że mogą skorzystać z nich wszyscy. Z tego względu samoczynny mechanizm rynkowy, który przyczynia się do rozwoju gospodarczego, nie zapewnia społeczeństwu sprawiedliwego podziału zysków, natomiast często wytwarza i utrwala nierówności

społeczne.

Współcześnie nie występuje na świecie gospodarka rynkowa, w której władze publiczne nie biorą na siebie odpowiedzialności za zaspakajanie zasadniczych potrzeb społecznych. Przede wszystkim państwo tworzy

odpowiednie warunki, w których jednostki bądź wspólnoty przejmują część odpowiedzialności za swoje bezpieczeństwo i poziom życia. Główne zadania państwa w zakresie polityki społecznej sprowadzają się do ochrony społeczeństwa przed

negatywnymi skutkami przemian ekonomicznych. Sprawiedliwość społeczna została określona w formie zasad konstytucyjnych, będących fundamentem państwa demokratycznego. Zasady te wyrażają wartości, które powinny być chronione w sferze:

• osobistej, np. prawo do życia, wolność słowa, wolność wyznania,
• politycznej, np. prawo do zrzeszania się, udziału w życiu publicznym,
• ekonomicznej, np. wolność działalności gospodarczej, ochrona własności prywatnej,
• socjalnej, np. nadzór państwa nad warunkami wykonywania pracy.

Funkcje państwa w gospodarce rynkowej

         Wyróżnia się następujące funkcje państwa dotyczące gospodarki rynkowej:

• funkcja adaptacyjna, polegająca na podejmowaniu działań zgodnych ze zmieniającymi się uwarunkowaniami zewnętrznymi (np. zmianami w stosunkach międzynarodowych, konfliktami zbrojnymi).
• funkcja stabilizacyjna, polegająca na stabilizacji koniunktury gospodarczej w dłuższym czasie za pomocą instrumentów, takich jak podatki, ilość pieniędzy w obiegu, przeciwdziałanie bezrobociu; w ramach funkcji stabilizacyjnej

  wyróżnia się politykę makro- i mikroekonomiczną;

• funkcja alokacyjna [Alokacja to podział i przeniesienie ograniczonych zasobów między różne dziedziny.], polegająca na zmianie udziału władz publicznych w podziale dochodów, w finansowaniu sektorów publicznych (np. publiczna

  służba zdrowia, szkolnictwo, ochrona środowiska czy obrona obywateli) albo określaniu niezbędnego zakresu własności publicznej. W ramach tej funkcji poszukuje się takich rozwiązań instytucjonalno-prawnych, które pozwalają na precyzyjne

  rozgraniczenie praw własności do poszczególnych zasobów między różne społeczności i instytucje, tak aby w przypadku niekontrolowania własności nie dochodziło do marnotrawstwa zasobów. Przeciwdziała się także praktykom

  monopolistycznym.

• funkcja redystrybucyjna, polegająca na poprawianiu podziału dochodów osiąganych za pomocą systemu podatkowego, a także na uzupełnianiu dochodów przez świadczenia socjalne. Funkcja ta przyczynia się do wyrównywania poziomu

  życia w społeczeństwie.

Do realizacji powyższych funkcji państwo wykorzystuje tzw. instrumenty polityki ekonomicznej, które wpływają na kształtowanie podaży i popytu. Należą do nich instrumenty:

• polityki pieniężnej (polega ona m.in. na prowadzeniu, najczęściej przez bank centralny, systematycznych działań mających na celu zapewnienie stabilności cen),
• polityki dochodowej (polega ona m.in. na bezpośredniej ingerencji w proces ustalania wysokości płac i cen),
• polityki zatrudniania (polega ona m.in. na oddziaływaniu na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju),
• polityki budżetowej (polega ona m.in. na ustalaniu wysokości oraz proporcji dochodów i wydatków budżetowych).

Inflacja i bezrobocie

W gospodarce rynkowej polityka pieniężna musi być prowadzona w sposób precyzyjnie powiązany z polityką dochodową i budżetową. Bardzo restrykcyjna polityka pieniężna może powodować redukcję zatrudnienia, a

nadmiernie ekspansywna – może sprzyjać inflacji i – ze względu na zagrożenia związane ze spadkiem płac – powodować wzrost żądań finansowych pracowników. Ponieważ nie można osiągnąć jednocześnie pełnego zatrudnienia i stabilnych cen,

ważnymi problemami, które muszą rozwiązać państwa prowadzące gospodarkę rynkową, są inflacja (proces wzrostu poziomu cen) i nadmierne bezrobocie (zjawisko polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy i jej

poszukujących nie znajduje zatrudnienia) [odsyłacz do 4.1].

Sposoby przeciwdziałania inflacji:

• hamowanie wzrostu cen przez odpowiednie hamowanie wzrostu płac (np. negocjacje ze związkami zawodowymi, podatek od nadmiernego wzrostu wynagrodzeń, dążenie do tego, aby wzrost płac nie dokonywał się dzięki wydajności pracy),
• zwiększanie dochodów państwa (np. przez podniesienie podatków, zmniejszanie wydatków budżetowych),
• regulowanie dopływu pieniądza do obiegu za pośrednictwem banku centralnego, którym w Polsce jest Narodowy Bank Polski [odsyłacz do 3.2],
• zlikwidowanie monopoli i dążenie do stworzenia konkurencji doskonałej.

Sposoby zwalczania bezrobocia:

• pobudzanie procesów gospodarczych (np. przez zmiany w Kodeksie pracy, działania na rzecz przyciągania inwestorów zagranicznych, którzy stworzą nowe miejsca pracy, zmiany podatkowe, zachęty do uruchamiania działalności

  gospodarczej),

• aktywizacja bezrobotnych w ramach programów umożliwiających uzyskanie nowych kwalifikacji,
• lepsze i szybsze dopasowywanie produkcji do zmieniających się potrzeb rynkowych,
• wspieranie rozwoju inwestycji i programów budownictwa mieszkaniowego, przy których bezrobotni mogą znaleźć zatrudnienie, a firmy możliwość zbytu dla swoich produktów i usług,
• zwiększanie konkurencyjności krajowych produktów,
• pobudzanie przedsiębiorczości,
• ochrona istniejących miejsc pracy,
• wzrost zatrudnienia przez zmniejszenie kosztów pracy.

Współcześnie w zależności od stopnia i sposobu ingerencji państwa w mechanizm rynkowy istnieją różne modele gospodarki rynkowej (np. anglosaski, skandynawski). Skrajną postacią gospodarki rynkowej byłaby gospodarka wolnorynkowa,

pozbawiona całkowicie wpływu państwa.

	Ciekawostka ze świata
	Najwyższy poziom inflacji w Polsce zanotowano w 1989 r., kiedy to wyniósł on ponad 600%. Najwyższą inflacją w skali świata była hiperinflacja na Węgrzech, która w 1946 r. wyniosła 41 900 000 000 000 000% (41,9 biliarda procent) w skali miesiąca, a największym nominałem był węgierski banknot o nominale 100 000 000 000 000 000 000 pengő.

Ciekawostka z Polski

W 2011 r. w Polsce wskaźnik zatrudnienia kobiet w wieku 15 lat i więcej był o około 1/4 niższy niż wskaźnik zatrudnienia mężczyzn. W grupie pracujących kobiet aż 38% posiadało wykształcenie wyższe, a w grupie pracujących mężczyzn – odpowiednio tylko 22%. Kobiety jednak rzadziej zajmują stanowiska kierownicze, zwłaszcza – wyższego szczebla. W grupie osób pracujących na stanowiskach kierowniczych 40% stanowiły kobiety, a udział kobiet – pracodawców był jeszcze niższy i wynosił 32%. [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/f_kobiety_i_mezczyzni_na_rynku_pracy_2012.pdf]

Ciekawostka z Unii Europejskiej

W 2011 r. Polska znajdowała się na 20. miejscu wśród krajów Unii Europejskiej pod względem wskaźnika zatrudnienia kobiet. Państwa UE, w których wartości tego wskaźnika są najwyższe, to Szwecja, Dania, Niderlandy, Niemcy, Finlandia i Austria, natomiast państwa, w których wartości tego wskaźnika są najniższe, to: Malta, Grecja i Włochy. [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/f_kobiety_i_mezczyzni_na_rynku_pracy_2012.pdf]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Interaktywny wykres zmian poziomu inflacji w państwach UE na tle średniego poziomu inflacji w latach 1997–2010; http://ec.europa.eu/ economy_finance/focuson/inflation/measuring_pl.htm] [Inflacja w Polsce; http://www.nbp.pl/home.aspx?f= /statystyka/bazowa/bazowa.htm] [Bezrobocie w UE; http://forsal.pl/artykuly/701268,eurostat_ bezrobocie_w_ue_wynioslo_w_marcu_10_9_proc.html] [Bezrobocie w Polsce; http://www.stat.gov.pl/gus/5840_2047_PLK_HTML.htm]
	W zgodzie z prawem
	[Decyzja Komisji z dnia 23 grudnia 2002 r. wykonująca rozporządzenie Rady (EWG) nr 1612/68 w zakresie zestawiania wolnych miejsc pracy i wniosków o zatrudnienie; http://www.eures.praca.gov.pl/zal/podstawy_prawne/Decyzja_KE_23-12-2002.pdf]

Ćwiczenia

1.      Wymień skutki inflacji i bezrobocia.

2.      Przedstaw najważniejsze funkcje państwa w gospodarce rynkowej.

1.6.    Wzrost i rozwój gospodarczy państwa

Pojęcia wzrost i rozwój gospodarczy wydają się swoimi synonimami. Jednak czy na pewno można je stosować zamiennie? Czy jest konieczne, aby przedsiębiorca rozumiał, na czym polegają różne fazy

cyklu koniunkturalnego i uwzględniał je w prowadzonej działalności gospodarczej?

Czym są wzrost i rozwój gospodarczy?

Wzrost gospodarczy w danym państwie polega na zwiększeniu produkcji dóbr i liczby świadczonych usług w krótkim czasie. Jest on zmianą ilościową, co oznacza, że nie towarzyszą mu zmiany struktury

gospodarki. Rozwój gospodarczy to z kolei proces przemian ilościowo-jakościowych, polegających na zwiększeniu produkcji dóbr i liczby świadczonych usług w długim okresie i prowadzących do zmian w strukturze gospodarki.

Rozwój gospodarczy dokonuje się przy zróżnicowanej dynamice przemian poszczególnych elementów gospodarki. Oznacza to, że produkcja niektórych dóbr czy świadczonych usług maleje lub zanika (np. ze względu na ich niską jakość, zmiany

zapotrzebowania na nie na rynku), podczas gdy produkcja innych dóbr czy świadczonych usług znacznie wzrasta lub nawet pojawiają się nowe produkty lub usługi (np. związane z postępem technologicznym i zmianami oczekiwań konsumentów). Na

rozwój gospodarczy wpływają:

• czynniki zewnętrzne, np.: procesy integracji europejskiej, postęp naukowy i technologiczny, rozwój informatyzacji, zmiany postaw konsumentów, zmiany kierunków wymiany handlowej;
• czynniki wewnętrzne, np.: zmiany polityki państwa, transformacja gospodarki, zmiany struktury demograficznej i społecznej.

Pojęcia wzrost i rozwój gospodarczy nie są tożsame. Dzieje się tak, ponieważ rozwój gospodarki może dokonywać się przy spadku lub nawet zaniku pewnych elementów (dziedzin) gospodarki,

co przejawia się spadkiem niektórych wskaźników ekonomicznych (np. zatrudnienia w nierentownych sektorach gospodarki, eksportu niezaawansowanych technologicznie produktów).

Wskaźniki wzrostu gospodarczego

Najpowszechniejszym wskaźnikiem, który określa poziom rozwoju gospodarczego i jest stosowany w porównaniach międzynarodowych, jest produkt krajowy brutto w przeliczeniu na 1 mieszkańca (PKB). Jest to

miara określająca wartość towarów i usług wytworzonych w gospodarce danego państwa w określonym czasie (np. w ciągu roku), podzielona przez liczbę jego mieszkańców (per capita).

Wzrost gospodarczy mierzy się również za pomocą wskaźnika rozwoju społecznego (HDI – ang. Human Development Index). Jest to syntetyczny miernik społeczno-ekonomicznego rozwoju państw, który zastał

wprowadzony w 1993 r. przez Organizację Narodów Zjednoczonych dla celów porównań międzynarodowych. Na wartość tego wskaźnika składają się wskaźniki dotyczące: oczekiwanej długości życia, średniej liczby lat edukacji otrzymanej przez

mieszkańców w wieku 25 lat i starszych, oczekiwanej liczby lat edukacji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia oraz dochodu narodowego w przeliczeniu na mieszkańca. HDI daje szerszy obraz poziomu dobrobytu gospodarczego w

państwach niż wskaźnik PKB, ponieważ w swojej strukturze uwzględnia także wskaźniki świadczące o jakości życia społeczeństwa.

Oprócz wskaźników PKB i HDI stosuje się inne syntetyczne mierniki innowacyjności gospodarki lub jakości kapitału ludzkiego [Kapitał ludzki to wiedza, umiejętności, zdolności i inne przymioty

ludzi, które są istotne w procesach ekonomicznych.], przy czym współcześnie kapitał ludzki uznaje się za najważniejszy czynnik rozwoju gospodarczego, gdyż w coraz większym stopniu przyczynia się on do kształtowania gospodarki opartej

na wiedzy (GOW). Gospodarka oparta na wiedzy jest to gospodarka, której rozwój dokonuje się głównie w wyniku tworzenia, przekazywania i praktycznego wykorzystania wiedzy i informacji. Konkurowanie państw, regionów, podmiotów

gospodarczych, instytucji i poszczególnych jednostek, które we wcześniejszych latach dokonywało się w dużym stopniu na podstawie zasobów materialnych, jest w niej zastępowane konkurowaniem przez zasoby niematerialne, w tym głowie kapitał

ludzki, wiedzę oraz nowe technologie.

 

Rycina 2.7. Zróżnicowanie wskaźnika PKB na 1 mieszkańca w 2011 r. w wybranych krajach.
[Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu]

Cykl koniunkturalny

Długotrwały wzrost gospodarczy nie zachodzi zawsze z takim samym natężeniem. Mówimy, że nakładają się na niego wahania cykliczne, czyli zmiany aktywności gospodarczej. Występujące na przemian okresy

przyspieszenia i spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego noszą nazwę cyklu koniunkturalnego. Wahania cykliczne są typowe dla gospodarek rynkowych, dlatego celem polityki makroekonomicznej jest łagodzenie niekorzystnych

konsekwencji spadku koniunktury na rynku. Na cykl koniunkturalny składają się następujące fazy:

• faza ożywienia, w czasie której wzrastają liczba inwestycji, spożycie oraz PKB, a zmniejsza się bezrobocie,
• faza rozkwitu, w trakcie której nadal szybko wzrastają liczba inwestycji, spożycie i PKB, a także zmniejsza się bezrobocie, jednak zwiększający się popyt prowadzi do narastania zjawisk nierównowagi gospodarczej, m.in. do

  wzrostu inflacji i deficytu handlowego,

• faza spowolnienia, podczas której zmniejsza się tempo wzrostu liczby inwestycji, spożycia i PKB, a jednocześnie wzrasta bezrobocie i zwiększa się liczba zjawisk nierównowagi gospodarczej (np. wzrost deficytu handlowego, czyli

  ujemnego salda w handlu zagranicznym powstałego w wyniku większego importu niż eksportu, wzrost inflacji),

• faza recesji, w czasie której zmniejszają się liczba inwestycji, spożycie i PKB, a wzrasta bezrobocie i zmniejsza się skala nierównowagi gospodarczej.

Rycina 2.8. Wykres cyklu koniunkturalnego.

Przedstawiony na wykresie modelowy przebieg cyklu koniunkturalnego nie zawsze pokrywa się z trendami występującymi na poszczególnych rynkach. Występuje on jednak najczęściej, co umożliwia z dużym

prawdopodobieństwem prognozowanie przebiegu zdarzeń i podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.

Przyczynami zmian koniunkturalnych są m.in.: niedoskonałości mechanizmu rynkowego, zmiany uwarunkowań na arenie międzynarodowej, wojny, klęski żywiołowe, cykle polityczne (regularne zmiany polityki

gospodarczej związane z wyborami i decyzjami polityków, którzy chcą pozyskać wyborców i zapewnić sobie reelekcję), zmiany prawne, zmiany demograficzne, postęp technologiczny, zmiany w konsumpcji i inwestycjach.

Europa 2020 – unijna strategia rozwoju

Strategia rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej zakłada realizację 5 celów, które należy osiągnąć do 2020 r. Wyznaczone cele dotyczą:

• zatrudnienia – 75% osób w wieku 20–64 lat powinno mieć pracę;
• badań i rozwoju – 3% PKB UE powinno być przeznaczone na inwestycje w badania i rozwój;
• zmian klimatu i energii – emisję gazów cieplarnianych należy ograniczyć o 20% w stosunku do poziomu z 1990 r. lub o 30%, jeśli warunki będą sprzyjające; 20% energii powinno pochodzić ze źródeł odnawialnych; efektywność

  energetyczna powinna wzrosnąć o 20%;

• edukacji – udział młodych ludzi przedwcześnie porzucających naukę nie powinien przekraczać 10%, co najmniej 40% osób w wieku 30–34 lat powinno mieć wykształcenie wyższe;
• ubóstwa i wykluczenia społecznego – powinno nastąpić zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym o co najmniej 20 mln.

Ciekawostka z Unii Europejskiej

Udział ludności zagrożonej ubóstwem i wykluczeniem społecznym w ogólnej liczbie ludności w państwach UE w 2011 r. wahał się od 49,1% w Bułgarii do 15,3% w Czechach. W Polsce wartość tego wskaźnika wynosiła 27,2%. Zróżnicowanie udziału wydatków na działalność badawczo-rozwojową w PKB w 2011 r. w państwach UE przy średnim udziale 2,0%, wahało się od 3,8% w Finlandii do 0,5% w Rumuni i na Cyprze. W Polsce udział ten wynosił zaledwie 0,8% i wyprzedzaliśmy pod tym względem tylko Maltę, Łotwę, Słowację, Bułgarię, Cypr i Rumunię.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Strategia rozwoju UE Europa 2020; http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a- nutshell/targets/index_pl.htm] [Raporty Agendy ONZ do spraw Rozwoju dotyczące poziomu rozwoju społecznego państw na świecie; http://hdr.undp.org/en/] [Kapitał ludzki w Polsce w 2010 r.; http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13823_PLK_HTML.htm]

 

	W zgodzie z prawem
	[Polityka zatrudnienia w UE i wytyczne dotyczące strategii Europa 2020; http://eur- lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0193:FIN:PL:PDF]

Ćwiczenia

1.      Wyjaśnij pojęcia wzrost gospodarczy i rozwój gospodarczy.

2.      Scharakteryzuj poziom rozwoju gospodarczego państw UE na podstawie wskaźnika PKB na 1 mieszkańca oraz wybranego przez siebie wskaźnika określającego potencjał społeczno-
-gospodarczy.

1.7.    Budżet państwa

Bardzo często w mediach słyszymy o trudnej sytuacji finansowej państwa i poszczególnych jego instytucji, o wieloletnich poważnych problemach w niektórych sektorach gospodarki czy braku możliwości finansowego

wspierania na odpowiednim poziomie działalności badawczo-rozwojowej, służby zdrowia, policji oraz edukacji. Skąd wynikają te problemy? Dlaczego większość krajów, nawet wysoko rozwiniętych, jest zadłużona?

Polityka budżetowa państwa

Częścią polityki gospodarczej państwa jest polityka budżetowa, czyli umiejętność zarządzania dochodami i wydatkami państwa. Polityka ta powinna prowadzić do dobrego funkcjonowania danego kraju i jego

obywateli oraz do utrzymywania właściwych stosunków z zagranicą, a także przyspieszać rozwój gospodarczy.

Do funkcji polityki budżetowej należą:

• funkcja alokacyjna – w sektorze publicznym alokacja (przydzielenie) polega na bezpośrednim ustalaniu wielkości środków przeznaczonych na określone działania, co decyduje o zakresie i formie wytwarzania poszczególnych rodzajów

  usług publicznych. W sektorze prywatnym alokacja dokonuje się pośrednio, przez korygowanie cen za pomocą podatków czy subsydiów. [Subsydium to forma pomocy polegająca na dostarczaniu przedsiębiorstwom przez rząd albo inną instytucję

  publiczną środków finansowych lub innego wsparcia. Wyróżnia się subsydia bezpośrednie i pośrednie. Subsydia bezpośrednie to bezpośrednie wsparcie finansowe, przejęcie zobowiązań, odroczenie spłaty podatków itd. Subsydia pośrednie to ulgi

  i ułatwienia obniżające koszt wytworzenia danego wyrobu.];

• funkcja redystrybucyjna – polega na oddziaływaniu państwa na ostateczny podział dochodów indywidualnych (np. system podatków i pieniężnych transferów socjalnych, bezpłatne lub częściowo odpłatne zaspakajanie potrzeb przez

  sektor publiczny określonych usług, szkolenia zawodowe);

• funkcja stabilizacyjna – polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków budżetowych do osiągania makroekonomicznych celów gospodarczych, np. ograniczenia bezrobocia, zapobiegania nadmiernej inflacji i utrzymywania stabilnego

  bilansu płatniczego. [Bilans płatniczy to zestawienie wartości wszystkich transakcji gospodarczych, które w danym okresie (np. roku), miały miejsce między rezydentami kraju (osoby zamieszkałe na stałe w kraju) a resztą świata

  (nierezydentami).].

Polityka budżetowa może być pasywna lub aktywna. Pasywna polityka budżetowa polega na tym, że elementy dochodów i wydatków cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji

gospodarczej, co wyzwala impulsy łagodzące wahania koniunkturalne. Uruchomienie tych impulsów nie wymaga podejmowania żadnych decyzji ze strony rządu. Są to np. podatki od dochodów ludności, przedsiębiorstw, podatki pośrednie,

świadczenia społeczne (np. zasiłki dla bezrobotnych), programy pomocy dla rolnictwa.

Aktywna polityka budżetowa polega na zmianach stawek podatkowych, zmianach podziału transferów z budżetu lub zmianach wydatków na inwestycje i roboty publiczne (zatrudnienie bezrobotnego do

wykonywania prac zleconych przez samorządy terytorialne, administrację rządową oraz instytucje użyteczności publicznej). Aktywna polityka budżetowa może mieć na celu pobudzenie rozwoju gospodarczego przez zwiększenie wydatków państwa

(np. na inwestycje mieszkaniowe, transportowe) czy obniżenie kwot płaconych podatków (zmiana stawek podatkowych). Rozwój inwestycji i prowadzenie robót publicznych napędza inne sektory gospodarki, które dostarczają dóbr i usług

potrzebnych do ich realizacji. Zmniejszenie podatków oznacza mniejsze obciążenia dla poszczególnych ludzi i przedsiębiorstw, które to środki mogą zostać przeznaczone na wydatki konsumpcyjne, a następnie ten pobudzony popyt może wpływać

na szybszy wzrost dochodu narodowego. Jeżeli natomiast w danym państwie występuje nadmierny popyt, to przez aktywną politykę budżetową może być on ograniczany. Dokonuje się to przez zmniejszenie wydatków budżetowych czy podwyższenie

podatków.

Zasady budżetowe

Budżet państwa to plan zawierający zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków rządowych. Sporządza go rząd w formie projektu budżetu, a zatwierdza, po wprowadzeniu

ewentualnych poprawek, parlament [Parlament to najwyższy organ przedstawicielski w państwach o demokratycznych systemach władzy, zasadniczy organ władzy ustawodawczej.], najczęściej w formie ustawy budżetowej. Ustawa ta jest jednym z

najważniejszych aktów prawnych w państwie, gdyż określa możliwości finansowe państwa na cały rok.

Przy przygotowywaniu budżetu stosuje się następujące zasady budżetowe:

• zasada równowagi budżetowej – dochód powinien pokrywać wydatki,
• zasada roczności – budżet obejmuje rok (w Polsce od 1 stycznie do 31 grudnia),
• zasada zupełności – budżet dotyczy wszystkich dochodów i wydatków państwa,
• zasada jedności – budżet powinien być ujęty w jednym zestawieniu,
• zasada jawności – budżet powinien być ogólnodostępny, aby wszystkie wydatki mogły być kontrolowane i podawane do wiadomości publicznej.

Deficyt budżetowy i dług publiczny

Jak już wiesz, prawie każde państwo, niezależnie od poziomu rozwoju gospodarczego i sprawności zarządzania, jest zadłużone i w różnym stopniu zmaga się z problemem zapewnienia wystarczających wpływów

finansowych na pokrycie wszystkich zaplanowanych wydatków oraz oczekiwań społecznych. Niedobór dochodów państwa w stosunku do jego wydatków nazywamy deficytem budżetowym. Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty

bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych [odsyłacz do 3.5]), podwyższenie stopy podatkowej czy dodatkowa emisja pieniądza.

Deficyt budżetowy, przy niewielkiej jego wartości, może mieć korzystny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji, czyli znacznego zahamowania tempa wzrostu gospodarczego. Przekroczenie jego

bezpiecznej granicy, za jaką przyjmuje się 5% PKB, może jednak wywołać poważne zaburzenia w gospodarce.

Rycina 2.9. Zróżnicowanie deficytu budżetowego jako procentu PKB w państwach Unii Europejskiej w 2011 r.
[Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://forsal.pl/grafika/656378,113588,dlug_publiczny_i_deficyt_budzetowy_w_europie_zobacz_ranking.html#]

Jedna z idei podstaw interwencjonizmu państwowego, stworzonych przez Johna Maynarda Keynesa, [John Maynard Keynes (ur. 5 czerwca

1883 w Cambridge, zm. 21 kwietnia 1946 w Firle, Wielka Brytania) – angielski ekonomista, twórca teorii interwencjonizmu państwowego w dziedzinie ekonomii i

finansów państwowych. Jego głównym dziełem jest Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza opublikowana w 1936 r., kwestionująca zasady liberalnej myśli ekonomicznej. Teorie Keynesa były reakcją na kryzys ekonomiczny lat 30.

XX w. i pomogły ustabilizować sytuację gospodarczą w Europie po II wojnie światowej.] opierała się na założeniu, że budżet państw nie musi być zrównoważony. Polityka ekonomiczna może czasem wymagać istnienia deficytu, a czasem – nadwyżki

budżetowej. Natomiast według przedstawicieli nurtów liberalnych [Liberalizm (od łac. liber – ‘wolny’) – doktryna zakładająca ograniczenie funkcji państwa w sferze gospodarki i poszerzenie zakresu wolności jednostki,

powstała na przełomie XVII i XVIII w. Przedstawiciele tego kierunku politycznego uważają, że wolność oraz wartości demokratyczne, prawa obywatelskie, własność prywatna i wolny rynek za wartości nadrzędne.] polityka dopuszczająca deficyt

budżetowy jest ukierunkowana tylko na usuwanie symptomów, a nie rzeczywistych przyczyn negatywnych zjawisk w gospodarce – dlatego deficyt budżetowy jest nieskutecznym środkiem polityki państwa.

Dług publiczny to zadłużenie instytucji państwowych w stosunku do inwestorów, którzy pożyczyli w przeszłości państwu pieniądze na sfinansowanie deficytu budżetowego. Jest to zatem zobowiązanie

finansowe obciążające państwo, powstałe przez zaciąganie przez nie pożyczek, kredytów i udzielanie poręczeń, które miały finansować nadmierny deficyt budżetowy. Oznacza to, że ciężar tych zobowiązań finansowych jest przenoszony na

następne lata i będzie musiał być spłacony przez kolejne pokolenia. W miarę wzrostu długu publicznego rosną również koszty jego obsługi, czyli odsetki płacone inwestorom.

Z najnowszych prognoz wynika, że deficyt budżetowy w Polsce w 2014 r. przekroczy 4% PKB. Oznacza to, że będzie miał on wyższą wartość niż wartość dozwolona w Unii Europejskiej, tj. 3%. Należy pamiętać, że

problem ten nie dotyczy tylko naszego państwa. W 2011 r. tylko Węgry, Estonia i Szwecja nie miały problemu deficytu budżetowego. Natomiast średni dług publiczny w państwach Unii Europejskiej wynosił 82,5% PKB, w państwach należących do

strefy euro jeszcze więcej, bo aż 87,3%, a w Polsce – 56,4%.

Rycina 2.10. Zróżnicowanie długu publicznego jako procentu PKB w państwach Unii Europejskiej w 2011 r.
[Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://forsal.pl/grafika/656378,113588,dlug_publiczny_i_deficyt_budzetowy_w_europie_zobacz_ranking.html#]

Skąd państwo czerpie dochody?

Dochody budżetowe to środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub instytucje samorządowe w celu realizacji wydatków na cele państwowe.

Główne źródła dochodów budżetowych w Polsce to:

1. 1.       dochody podatkowe:

a)      podatki pośrednie (podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier),

b)      podatek dochodowy od osób fizycznych,

c)       podatek dochodowy od osób prawnych,

d)      podatek tonażowy,

e)      podatek od wydobycia niektórych kopalin;

1. 2.       dochody niepodatkowe:

a)      dywidendy (wpłaty do budżetu państwa, wynikające z posiadania przez Skarb Państwa akcji oraz udziałów w bankach, instytucjach ubezpieczeniowych oraz innych spółkach),

b)      wpłaty zysku Narodowego Banku Polskiego [odsyłacz do 3.2],

c)       cło,

d)      np. opłaty, grzywny, odsetki (np. wpływy z mandatów nakładanych przez funkcjonariuszy policji, wpływy z kar, opłat sądowych, odsetki od zaległości podatkowych, dochody uzyskiwane z

nieruchomości Skarbu Państwa, koncesji udzielanych przez państwo, odsetki od udzielonych kredytów i pożyczek),

e)      wpłaty jednostek samorządu terytorialnego;

1. 3.       środki z UE i innych źródeł niepodlegające zwrotowi.

Pamiętaj, że nie wszystkie środki pobierane przez organy państwowe są dochodami budżetowymi. Istnieją też wpływy o charakterze zwrotnym (przychody), które służą finansowaniu deficytu budżetowego. Należą do

nich np. środki pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych (m.in. akcje, obligacje, bony skarbowe), z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa czy z otrzymanych pożyczek i kredytów.

Na co państwo wydaje pieniądze?

Wydatkami budżetowymi są środki pieniężne pochodzące z budżetu państwa przeznaczone w szczególności na:

• funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów,
• zadania wykonywane przez administrację rządową,
• subwencje [Subwencja (z łac. subventio – ‘zapomoga’) to nieodpłatna i bezzwrotna pomoc finansowa udzielana najczęściej przez państwo określonym, np. jednostkom samorządu terytorialnego, prywatnym przedsiębiorstwom, organizacjom

  społecznym i osobom fizycznym, w celu poparcia ich działalności] i dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego [Dotacja to nieodpłatna i bezzwrotna pomoc finansowa udzielana najczęściej przez państwo podmiotom na realizację ich zadań.

  Dotacja ma charakter uznaniowy, czyli jednostka ubiegająca się o nią musi najczęściej spełnić warunki określone przez podmiot dysponujący środkami finansowymi],

• subwencje dla partii politycznych,
• wpłaty do budżetu Unii Europejskiej,
• dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami,
• obsługę długu publicznego,
• wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich.

Charakter prawny wydatków budżetowych, ich rodzaje, przeznaczenie, sposób klasyfikacji i prezentacji w ustawie budżetowej, określa Ustawa o finansach publicznych.

Ciekawostka z Polski

W 2012 r. według wstępnych szacunków wydatki Polski wyniosły 680 mld zł, czyli 18 261 zł na każdego mieszkańca Polski. Licznik długu publicznego – wielki ekran świetlny ustawiony na pawilonie Cepelii w centrum Warszawy – pokazuje, że szacunkowa wielkość państwowego długu publicznego, po uwzględnieniu wahań kursu złotego, zwiększa się z 870 mld zł na koniec marca 2013 r. do 879,9 mld zł na koniec grudnia 2013 r., czyli o przeszło 27 mln zł na dobę, 1,1 mln zł na godzinę i 880 zł na sekundę. Szacunki wykonano przy założeniu stałego kursu złotego z 14.06.2013 (4,22 zł/euro). Dług publiczny na 1 mieszkańca wzrośnie z 23 404 zł na koniec marca 2013 r. do 23 671 zł na koniec grudnia 2013 r.

Ciekawostka z Unii Europejskiej

Od 1996 do 2012 r. średnie zadłużenie Unii Europejskiej jako procent PKB zwiększyło się z 69,9% do 85,3%. W okresie tym największą dynamiką wzrostu zadłużenia odznaczała się Portugalia, w której zwiększyło się ono z 60% do 124%, Irlandia – z 80% do 118%, Francja – z 56% do 90%, Cypr – z 52% do 86%. Największym spadkiem zadłużenia odznaczały się Bułgaria ze 108% do 19%, Dania –z 73% do 46%, Belgia – z 130% do 100%. W Polsce zadłużenie zwiększało się z 46% do 56%.

	Ciekawostka ze świata
	Dług publiczny występuje prawie we wszystkich państwach świata. Według danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego dla 168 państw, tylko Libia w ogóle w swojej historii nie miała długu publicznego. Na liście 10 najmniej zadłużonych krajów świata dominują kraje naftowe.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Zadłużenie państw UE; https://ww w.google.pl/publicdata/explore?ds=ds22a34krhq5p_&met_y=gd_pc_ gdp&idim=country_group:eu&dl=pl&hl=pl&q=d%C5%82ug%20publiczny%20w%20u e#! ctype=l&strail=false&bcs=d&nselm=h&met_y=gd_pc_gdp&scale_y=lin&ind_ y=false&rdim=country_group&idim=country_group:eu&idim=country:pl &ifdim=country_group&hl=pl&dl=pl&ind=false] [ABC długu publicznego; http://www.dlugpubliczny.org.pl/pl/abc-dlugu] [Budżet UE; http://eur-lex.europa.eu/budget/www/index-pl.htm]

 

W zgodzie z prawem

[Ustawy budżetowe; http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/finanse- publiczne/budzet-panstwa/ustawy-budzetowe] [Wybrane rozporządzenia Rady Ministrów i Ministra Finansów; http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/finanse-publiczne/budzet-panstwa/informacje-budzetowe/akty-prawne;jsessionid=E244D28894F6CF6D90936539B606B37F] [Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (DzU 2009 nr 157, poz. 1240); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU20091571240] [Budżet Unii Europejskiej; http://www.arslege.pl/budzet-unii/k40/a10960]

Ćwiczenia

1.      Scharakteryzuj zróżnicowanie deficytu i długu publicznego w państwach UE.

2.      Wyjaśnij znaczenie pojęć deficyt budżetowy i dług publiczny.

3.      Wymień funkcje polityki budżetowej.

4.      Wymień i omów zasady budżetowe.

 

1.8.    Wpływ globalizacji na gospodarkę światową

Współcześnie na funkcjonowanie światowej gospodarki i poszczególnych państw, a w ich obrębie – podmiotów gospodarczych, instytucji oraz każdego człowieka, coraz większy wpływ wywierają nasilające się procesy

globalizacji i integracji. Czy wiesz, na czym one polegają?

Globalizacja to proces tworzenia i pogłębiania współzależności między różnymi dziedzinami życia a podmiotami życia społecznego, gospodarczego, politycznego i kulturowego w skali światowej. Dokonuje

się on dzięki niezwykle szybkiemu postępowi technologicznemu oraz rozwojowi informatyzacji. Globalizacja jest związana dwoma podstawowymi rodzajami przepływów, tj. przepływami finansów i informacji. Cechuje się ona przenikaniem

wszystkich dziedzin życia (np. warunków gospodarowania, struktury konsumpcji, sposobów spędzania czasu wolnego, programów nauczania, życia kulturalnego). Integracja oznacza natomiast świadomy proces łączenia różnych elementów w

całość. W odniesieniu do światowej gospodarki dotyczy ona zacieśnienia więzi pomiędzy państwami lub regionami, często o bliskim położeniu geograficznym i podobnych problemach, oraz wspólnych celach politycznych i ekonomicznych w

wybranych dziedzinach. Proces integracji możesz obserwować na przykładzie rozwoju Unii Europejskiej.

Podmioty zglobalizowanej gospodarki

Nasze życie jest w coraz większym stopniu kształtowane przez procesy i decyzje podejmowane w miejscach znacznie oddalonych zarówno od nas, jak i od siebie. Z tego powodu często zadajemy sobie pytanie, kto

podejmuje strategiczne decyzje społeczno-gospodarcze na świecie i kształtuje wizję światowej gospodarki.

Na strategiczne decyzje społeczno-gospodarcze na świecie największy wpływ mają przywódcy państw najbogatszych, najbardziej rozwiniętych ekonomicznie oraz o ugruntowanej pozycji na arenie międzynarodowej.

Państwa te zazwyczaj są dodatkowo skupione w różnego rodzaju organizacjach ponadnarodowych o charakterze politycznym, ekonomicznym, społeczno-kulturowym lub militarnym. Taka integracja stwarza możliwości zacieśnionej współpracy w różnych

dziedzinach życia, wzmacnia interesy poszczególnych państw, przyspiesza ich rozwój, umożliwia skuteczniejsze wyrażanie własnych opinii oraz wpływanie na decyzje ekonomiczne w skali świata. Wiąże się ona jednak z koniecznością

podporządkowania wielu ekonomicznych reguł funkcjonowania gospodarki poszczególnych państw wymaganiom organizacji czy koncernów ponadnarodowych.

Organizacje o charakterze ponadnarodowym, które mają największy wpływ na funkcjonowanie współczesnej światowej gospodarki, to:

• Organizacja Narodów Zjednoczonych, a w jej ramach Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy,
• G-20,
• Unia Europejska.

ONZ

Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ, ang. United Nations – UN) powstała w 1945 r. w celu zapewnienia stabilności politycznej i gospodarczej na świecie. Obecnie ONZ i działające

w jej strukturze Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW; ang. International Monetary Fund – IMF) oraz Bank Światowy wpływają na światową politykę dzięki temu, że koncentrują ogromny kapitał inwestycyjny.

Podstawę polityki tych organizacji stanowił tzw. konsensus waszyngtoński, którego główne założenia to m.in.:

• utrzymanie dyscypliny finansowej w państwach objętych wsparciem finansowym,
• ukierunkowanie wydatków publicznych na dziedziny, które przynoszą wysoką efektywność poniesionych nakładów, czyli na dziedziny najbardziej innowacyjne i zaawansowane technologicznie,
• liberalizacja rynków finansowych, czyli zwiększenie swobody świadczenia usług przez krajowe i zagraniczne instytucje finansowe,
• likwidacja barier dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich,
• prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych,
• deregulacja w zakresie wchodzenia na rynek i wspierania konkurencji, czyli zmniejszenie oddziaływania państwa na rynek i zwiększenie swobód w działalności gospodarczej,
• gwarantowanie praw własności.

G-20

G-20 to grupa państw powstała w 1999 r. i stanowiąca międzynarodowe forum dialogu. Jej członkowie spotykają się raz do roku w różnych państwach, a ich reprezentantami są ministrowie finansów. G-20

zrzesza 19 państw (Arabię Saudyjską, Argentynę, Australię, Brazylię, Kanadę, Chiny, Francję, Indie, Indonezję, Japonię, Koreę Południową, Meksyk, Niemcy, Rosję, RPA, Turcję, Wielką Brytanię, USA, Włochy) oraz Unię Europejską.

UE

Unia Europejska jest jedną z najważniejszych politycznych i gospodarczych organizacji ponadnarodowych. Kształtuje ona współczesne gospodarki głównie tych państw, które wchodzą w jej skład, ale także

tych, które przez liczne powiązania społeczno-gospodarcze i polityczne pozostają pod jej wpływem. Etapy zacieśniania integracji gospodarczej UE przebiegały od strefy wolnego handlu utworzonej w 1958 r., przez unię celną (1968 r.),

wspólny rynek (1986 r.), unię gospodarczą (1992 r.), do unii gospodarczej i walutowej wprowadzanej od 1999 r. Polska, będąca w strukturze UE, musi przestrzegać reguł jej funkcjonowania i ustanowionego oraz kształtowanego prawa

wspólnotowego.

Inne ważne podmioty globalizacji

Poza wspomnianymi powyżej organizacjami ponadnarodowymi ważny wpływ na kształtowanie współczesnej gospodarki mają m.in.: Światowa Organizacja Handlu (ang. World Trade Organization –

WTO), Międzynarodowa Organizacja Pracy (ang. International Labour Organization – ILO), Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu (ang. North American Free Trade Agreement – NAFTA),

Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (ang. Organization of the Petroleum Exporting Countries – OPEC), Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ang. Association of South-

East Asian Nations – ASEAN), Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organization for Economic Co-operation and Development – OECD), Rada Europy.

Polska wchodzi w skład wielu organizacji ponadnarodowych, m.in.: ILO (od 1919 r.), ONZ (od 1945 r.), MFW (od założenia w 1945 r. do 1950 r., kiedy to wystąpiła z niego, by w 1986 r. ponownie zostać jego

członkiem), WTO (od 1995 r.), OECD (od 1996 r.), Rady Europy (od 1991 r.) oraz UE (od 2004 r.).

Do ważnych podmiotów globalizacji należą także korporacje międzynarodowe (transnarodowe), czyli przedsiębiorstwa o światowej skali działania, zwykle o wielomiliardowym potencjale finansowym,

skomplikowanej strukturze własności, które prowadzą działalność gospodarczą w wielu krajach przez swoje filie zagraniczne. Korporacje ze wzglądu na posiadanie wielkich zasobów finansowych skutecznie konkurują z państwami i organizacjami

ponadnarodowymi, dzięki czemu organizują globalną gospodarkę.

W 2012 r. w rankingu Global 2000, obejmującym największe światowe korporacje, pierwsze 3 pozycje zajmowały przedsiębiorstwa ze Stanów Zjednoczonych Ameryki (USA): Exxon Mobile, JPMorgan Chale, General

Electric, a następnie: Royal Dutch Stell (Holandia), ICBC (Chiny), HSBC Holdings (Wielka Brytania), PetroChina (Chiny), Berkshire Hathaway (USA), Wells Fargo (USA), Petrobras-Petroleo Brasie (Brazylia). W rankingu tym znalazły się firmy

z 66 państw. Najwięcej z nich pochodziło ze Stanów Zjednoczonych (524) i Japonii (258) i łącznie stanowiły one 40% wszystkich korporacji na liście. Dużo korporacji pochodziło z Chin i Korei Południowej (łącznie 68 przedsiębiorstw), Indii

(61) i Wielkiej Brytanii (93). Na tej liście znalazło się też 8 spółek z Polski: PKO BP (580. miejsce), PKN Orlen (651. miejsce), PZU (766. miejsce), KGHM (785. miejsce), PGNiG (786. miejsce), Tauron (1480. miejsce) i Grupa Lotos (1826.

miejsce).

Największe znaczenie w strukturze korporacji mają te z nich, które reprezentują sektor finansowy (478 przedsiębiorstw), a następnie – przemysł paliwowy i gazowy (131 firm), a zatem łącznie stanowią one aż

30% ogólnej liczby korporacji na tej liście. Natomiast pod względem tempa wzrostu sprzedaży dominuje sektor surowców (głównie metale i przemysł wydobywczy).

Konsekwencje procesów globalizacji

Globalizacja zwiększa szybkość przepływu kapitału, usług i ludzi, zwiększa też ich mobilność, ułatwia kontakty międzyludzkie oraz stwarza duże możliwości przyspieszania wzrostu gospodarczego. Poza tym

zwiększa możliwości zaspokajania potrzeb ludzi, przyspiesza rozwój nowych technologii, podnosi jakość życia, ułatwia poznawanie innych kultur oraz umożliwia podejmowanie wspólnych działań na rzecz zwiększania dobrobytu i pokoju na

świecie. Jednakże poza wieloma korzyściami, jakie ze sobą niesie, coraz częściej wskazuje się na związane z nią zagrożenia.

Powszechnie wskazywanym błędem reform zalecanych przez instytucje ponadnarodowe jest zbyt pospieszne wystawianie rynków na konkurencję, jeszcze przed stworzeniem silnych instytucji finansowych. Wymuszanie na

państwach uzależnionych od pomocy instytucji ponadnarodowych zbyt szybkiej liberalizacji rynków finansowych, nadmiernej dyscypliny budżetowej, nadmiernego wyczulenia na utrzymanie bardzo niskiego stopnia inflacji, a także błędy w

kolejności reform doprowadziły do wielu kryzysów gospodarczych, wzrostu bezrobocia i ubóstwa. W konsekwencji przyczyniło się to do pojawiania różnych wizji globalnej regulacji stosunków gospodarczych i do coraz liczniejszych głosów

krytycznych dotyczących kierunku przebiegu procesów globalizacji, wskazujących m.in. na:

• pogłębiające się zróżnicowanie poziomu życia na świecie;
• przerost znaczenia korporacji transnarodowych i zmniejszenie możliwości kontrolowania oraz wpływania na gospodarkę przez państwo (tzw. erozja państwa narodowego);
• ekonomiczny neokolonializm realizowany przez instytucje ponadnarodowe;
• tzw. kalifornizację stylu życia (upodabnianie potrzeb i gustów konsumentów, dążenie do stylu życia mieszkańców bardziej rozwiniętych ekonomicznie krajów, rozpowszechnianie kultury masowej);
• brak sprawiedliwego handlu, czyli partnerstwa w handlu opierającego się na dialogu, przejrzystości i szacunku, dążącego do większej równości w handlu międzynarodowym: sprawiedliwy handel zakłada, że człowiek jest ważniejszy od zysku

  i postuluje budowanie trwałych, bezpośrednich relacji między producentami w krajach biednych a konsumentami w bogatych częściach świata;

• niszczenie środowiska przyrodniczego, nadmierne wykorzystywanie zasobów nieodnawialnych;
• rozwój nacjonalizmów;
• nadmierny wzrost rywalizacji, nietrwałość relacji społecznych, zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa, egzystencjalne zagubienie.

Wymiana handlowa na świecie i w Polsce

Nasilające się procesy globalizacji i integracji przejawiają się wyraźnie w przyspieszeniu i zwiększeniu przepływów handlowych między poszczególnymi krajami. Wpływa to w znacznym stopniu na rozwój

gospodarczy tych państw.

Handel zagraniczny to odpłatna wymiana towarów i usług podmiotów gospodarczych danego kraju z podmiotami zagranicznymi. Może on przyczyniać się do wzrostu gospodarczego, zmniejszania bezrobocia,

zwiększania konkurencyjności i innowacyjności oferowanych produktów i usług, a w wyniku tego – zwiększania pozycji na arenie międzynarodowej. Zasady wymiany handlowej ustala Światowa Organizacja Handlu, powołana 1994 r. w

Marrakeszu, obecnie z siedzibą w Genewie. Stanowi ona kontynuację Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT). Główne zadania WTO to liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej

wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej.

Obecnie największą potęgą handlową na świecie jest Unia Europejska, która odpowiada za około 20% światowej wymiany handlowej. Największym odbiorcą produktów z UE są Stany Zjednoczone (18,7%), a

następnie – Szwajcaria i Chiny. Głównym dostawcą UE w ostatnich latach stały się Chiny (17,9%), które wyprzedziły Stany Zjednoczone i Rosję.

W strukturze towarowej eksportu UE dominują maszyny i sprzęt transportowy (z tego jedną piątą stanowiły samochody), choć zaznacza się zmniejszenie udziału tej grupy produktów z 46,3% w 2000 r. do

42,4% ogólnej wartości eksportu w 2010 r. Drugą pozycję zajmują chemikalia, których udział odpowiednio zwiększył się z 14,3% do 17,4% ogólnej wartości eksportu.

W strukturze importu, podobnie jak w strukturze eksportu, dominujące znaczenie mają maszyny i sprzęt transportowy. Tutaj również ich udział znacznie się zmniejszył – z 37,4% w 2000 r. do 29,5%

ogólnej wartości importu w 2010 r. Natomiast w tym czasie zaznaczył się wyraźny wzrost znaczenia importu produktów energetycznych – z 16,2% do 25,4%.

Tabela 2.2. Bilans wymiany handlowej w państwach UE w 2012 r.
[Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tet00002&plugin=1]

Rycina 2.11. Bilans wymiany handlowej w państwach UE w 2012 r.
[Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 2.1.]

W wymianie handlowej Polski największe znaczenie ma Unia Europejska. W pierwszych 4 miesiącach 2013 r. była ona odbiorcą 74,4% eksportu i pochodziło z niej 56,9% importu do Polski. Kraje

rozwijające się były odbiorcą 9,1% eksportu Polski, a pochodziło z nich 20,3% importu, z kolei w handlu z krajami Europy Środkowo-Wschodniej (Albania, Białoruś, Chorwacja, Mołdawia, Rosja i Ukraina) eksport stanowił 9,3%, a import –

14,9%. Najwięcej eksportujemy do Niemiec (25%), a następnie – do Wielkiej Brytanii, Czech, Francji i Rosji. Łącznie eksport do tych 5 państw stanowi aż 50% ogólnej wartości eksportu Polski. Najwięcej importujemy z Niemiec (21%), a

następnie – z Rosji i Chin, co stanowi łącznie 44% ogólnej wartości importu Polski.

Rycina 2.12. Struktura eksportu Polski w 2013 r.
[Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_obroty_handlu_zagr_PLK_HTML.htm]

Rycina 2.13. Struktura importu Polski w 2013 r.
[Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_obroty_handlu_zagr_PLK_HTML.htm]

Wysoką skalę globalizacji gospodarki i handlu międzynarodowego oraz wynikające stąd silne wzajemne uzależnienie koniunktury w poszczególnych krajach i regionach ujawnił światowy kryzys. Powszechne zmiany

koniunktury przekładają się na wahania dynamiki światowych obrotów towarowych. Wśród zagrożeń, które mogą negatywnie oddziaływać na globalną koniunkturę, analitycy wskazują przede wszystkim problemy zadłużeniowe w strefie euro.

Osiągnięcie trwałej poprawy kondycji finansowej najbardziej zadłużonych krajów i pożądanej stabilizacji całej UE wymagać będzie czasu. Dodatkowe ryzyko w kształtowaniu globalnej koniunktury stwarza niepewność dotyczącą wzrostu cen

światowych, a zwłaszcza – cen surowców. Z jednej strony, wysokie ceny są powiązane ze spowolnieniem wzrostu w gospodarkach importujących surowce, z drugiej zaś strony powodują istotny wzrost wpływów eksportowych producentów surowcowych,

wśród których zdecydowana większość to kraje rozwijające się i słabiej rozwinięte.

Ciekawostka z Polski

Według raportu firmy doradczej Ernst&Young oraz Economist Intelligence Unit w 2013 r. w rankingu poziomu indeksu globalizacji, który mierzy powiązania gospodarek na świecie, Polska zajęła 27. miejsce (wyprzedziła m.in.: Włochy, Koreę Południową i Japonię). Najbardziej zglobalizowane gospodarki mają: Hongkong, Singapur, Irlandia, Belgia i Szwajcaria, a najmniej zglobalizowane: Iran, Algieria, Wenezuela, Indonezja i Kazachstan.

	Ciekawostka z Unii Europejskiej
	Unia Europejska jest reprezentowana w 155 krajach i posiada 5 przedstawicielstw w organizacjach międzynarodowych. W Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych, na której czele stoi Wysoki Przedstawiciel Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa (stanowisko utworzone na mocy traktatu lizbońskiego) zatrudnionych jest ponad 1000 urzędników i 3800 innych pracowników.

	Ciekawostka ze świata
	MITT to skrót powstały od pierwszych liter państw, które w związku z nasilającymi się procesami globalizacji gospodarek i przepływani inwestycji na świecie są uznawane współcześnie za potencjalne tygrysy gospodarcze. Są to: Meksyk, Indonezja, Turcja i Tajlandia.

Ciekawostka ze świata

W 1948 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Powszechną deklarację praw człowieka, najważniejszy i pierwszy tego rodzaju dokument dotyczący praw człowieka przyjęty przez społeczność międzynarodową. Powszechna deklaracja praw człowieka została wpisana do Księgi Guinnesa jako najczęściej tłumaczony dokument na świecie (została przetłumaczona na 360 języków, m.in. na tak rzadki język jak pipil, którym posługuje się 50 osób w Salwadorze i Hondurasie, kirundi używany w Burundi czy też yao używany w Malezji).

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Dane Eurostatu dotyczące wymiany handlowej Unii Europejskiej; http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Extra-EU_trade_in_goods] [Dokument informacyjny o Unii Europejskiej na temat wymiany handlowej; http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_6.2.1.pdf] [Rocznik statystyczny wymiany handlowej Unii Europejskiej za lata 1958–2010; http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-GI-11-001/EN/KS-GI-11-001-EN.PDF]

 

	W zgodzie z prawem
	[EUR-Lex, dostęp do aktów prawnych Unii Europejskiej dotyczących przepisów prawa celnego; http://eur-lex.europa.eu/pl/legis/latest/chap0210.htm]

Ćwiczenia

1.      Wymień argumenty zwolenników i przeciwników globalizacji.

2.      Określ wpływ organizacji ponadnarodowych, a zwłaszcza Unii Europejskiej, na funkcjonowanie gospodarki Polski.

3.      Korzystając z dostępnych źródeł informacji, ustal, czym jest i jakie funkcje pełni BRIC.

 

1.9.    Warto sobie przypomnieć!

• W 1989 r. w Polsce rozpoczął się proces zmiany systemu ekonomicznego i przechodzenia od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej.
• Gospodarkę centralnie sterowaną cechują: brak wolności gospodarczej, upaństwowienie wszelkich form działalności gospodarczej, nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych, bezpośrednie kierowanie gospodarką przez aparat państwowy

  lub partyjny, duży stopień izolacji od procesów zachodzących w gospodarce światowej.

• Gospodarka rynkowa opiera się na: wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej, konkurencji podmiotów gospodarczych oraz silnych powiązaniach gospodarki z procesami zachodzącymi w gospodarce światowej.
• Najważniejszy element programu transformacji polskiej gospodarki stanowiły przekształcenia własnościowe, które dokonywały się przez oddolny rozwój sektora prywatnego, prywatyzację sektora publicznego i reprywatyzację.

  Transformacja gospodarki polskiej była związana także z przebudową systemu podatkowego, wprowadzaniem reform gospodarczych i społecznych.

• Plan Balcerowicza (terapia szokowa) to potoczna nazwa pakietu reform gospodarczo-
  -ustrojowych rozpoczętych w 1990 r., które miały umożliwić transformację gospodarki centralnie sterowanej w gospodarkę rynkową i

  ustabilizowanie sytuacji makroekonomicznej Polski.

• Współcześnie kierunek przemian gospodarczych w Polsce w coraz większym stopniu jest kształtowany zgodnie z prawodawstwem i strategiami rozwoju Unii Europejskiej.
• Rynek to zespół warunków prowadzących do spotkania kupującego i sprzedającego w procesie wymiany dóbr i usług. Podstawowe funkcje rynku to: funkcja informacyjna, funkcja równowagi, funkcja towarów i usług

  oraz funkcja alokacyjna.

• W gospodarce wyróżnia się wiele rodzajów rynków wydzielanych ze względu na różne kryteria (zasięgu terytorialnego, przedmiotu obrotu, ujęcia branżowego, legalności, liczby podmiotów).
• Wielkość popytu na określone dobro to ilość tego dobra, jaką konsument jest skłonny i jest w stanie nabyć po danej cenie i w określonym czasie.
• Prawo popytu wyjaśnia wzajemne zależności między wielkością popytu na określone dobro a jego ceną (wielkość popytu na dane dobro zmienia się w przeciwnym kierunku niż jego cena).
• Paradoks Veblena dotyczy konsumentów o wysokich dochodach oraz dóbr luksusowych. Wyższa cena dobra powoduje wzrost popytu na to dobro.
• Wielkość podaży to ilość dobra, jaką producenci są w stanie dostarczyć na rynek przy określonej cenie i w określonym czasie.
• Prawo podaży wyjaśnia zależności między wielkością podaży określonego dobra a jego ceną (wielkość podaży danego dobra zmienia się w tym samym kierunku, co jego cena).
• Cena równowagi rynkowej to cena, przy której wielkość popytu równa się wielkości podaży.
• W gospodarce rynkowej wyróżnia się 4 główne funkcje państwa. Są to: funkcja adaptacyjna, funkcja stabilizacyjna, funkcja alokacyjna i funkcja redystrybucyjna.
• Ważnymi problemami w państwach, w których panuje gospodarka rynkowa, są bezrobocie i inflacja. Jest tak, ponieważ nie można osiągnąć jednocześnie pełnego zatrudnienia i stabilnych cen.
• Na cykl koniunkturalny składają się fazy: ożywienia, rozkwitu, spowolnienia i recesji. Przyczynami zmian koniunkturalnych są m.in.: niedoskonałości mechanizmu rynkowego, zmiany uwarunkowań na arenie międzynarodowej, wojny,

  klęski żywiołowe, cykle polityczne, zmiany prawne, zmiany demograficzne, postęp technologiczny, zmiany w konsumpcji i inwestycjach.

• Strategia rozwoju Unii Europejskiej Europa 2020 zakłada realizację 5 celów dotyczących zatrudnienia, innowacji, edukacji, włączenia społecznego oraz zmian klimatyczno-
  -energetycznych.
• Wzrost gospodarczy polega na zwiększeniu produkcji dóbr i liczby świadczonych usług. Jest on zmianą ilościową, co oznacza, że nie towarzyszą mu zmiany w strukturze gospodarki.
• Rozwój gospodarczy to proces przemian ilościowo-jakościowych, polegający na zwiększeniu ilości i jakości produkowanych dóbr oraz świadczonych usług, któremu towarzyszą zmiany w strukturze gospodarki. Rozwój gospodarczy

  dokonuje się przy zróżnicowanej dynamice przemian poszczególnych elementów w gospodarce.

• Produkt Krajowy Brutto (PKB) to miara określająca wartość towarów i usług wytworzonych w gospodarce danego państwa w określonym czasie (np. w ciągu roku).
• Wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) to syntetyczny miernik społeczno-ekonomicznego rozwoju państw wprowadzony dla celów porównań międzynarodowych. Wskaźnik ten daje szerszy obraz poziomu dobrobytu gospodarczego w państwach od

  wskaźnika PKB na mieszkańca, ponieważ w swojej strukturze uwzględnia także wskaźniki informujące o jakości życia społeczeństwa.

• Polityka budżetowa polega na ustalaniu wysokości oraz proporcji dochodów i wydatków budżetowych. Może być pasywna lub aktywna.
• Budżet państwa to plan finansowy państwa, czyli zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków rządowych, sporządzany przez rząd i zatwierdzany po wprowadzeniu ewentualnych poprawek przez parlament,

  najczęściej w formie ustawy budżetowej.

• Deficyt budżetowy jest to niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków.
• Dług publiczny to zadłużenie instytucji państwowych w stosunku do inwestorów, którzy pożyczyli w przeszłości pieniądze na sfinansowanie deficytu budżetowego.
• Główne źródła dochodów budżetowych w Polsce to: dochody podatkowe, dochody niepodatkowe oraz środki z Unii Europejskiej i innych źródeł, niepodlegające zwrotowi.
• Ugrupowania ponadnarodowe, które mają największy wpływ na kształtowanie procesów społeczno-gospodarczych na świecie, to m.in.: Organizacja Narodów Zjednoczonych, a w jej strukturze Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy, a

  także G-20 i Unia Europejska.

• Unia Europejska jest największą potęgą handlową na świecie, odpowiadającą za ok. 20% światowej wymiany handlowej. Największym odbiorcą produktów z UE są Stany Zjednoczone, a następnie – Szwajcaria i Chiny. Natomiast głównym

  dostawcą do UE w ostatnich latach stały się Chiny, które wyprzedziły Stany Zjednoczone i Rosję.

• Największe znaczenie w wymianie handlowej Polski ma Unia Europejska, która w 2013 r. była odbiorcą 74,4% eksportu, a pochodziło z niej 56,9% importu. Najwięcej eksportujemy do Niemiec, a następnie do Wielkiej Brytanii, Czech,

  Francji i Rosji. Najwięcej importujemy z Niemiec, a następnie z Rosji i Chin.

• Światowy kryzys ujawnił wysoki poziom globalizacji gospodarki i handlu międzynarodowego oraz wynikające stąd silne wzajemne uzależnienie koniunktury w poszczególnych krajach i regionach. Powszechne zmiany koniunktury

  przekładają się na wahania dynamiki światowych obrotów towarowych.

1.10.   Sprawdź, co pamiętasz!

1.         Wpisz do tabeli po 5 cech gospodarki centralnie sterowanej i gospodarki rynkowej, wybranych spośród podanych poniżej.

1.         Wolność gospodarcza i prywatyzacja działalności gospodarczej.

2.         Bezpośrednie kierowanie gospodarką przez aparat państwowy i partyjny.

3.         Realizacja centralnego planu.

4.         Mała elastyczność gospodarki, brak reakcji na potrzeby rynku.

5.         Decyzje ekonomiczne podejmowane przez przedsiębiorców i firmy prywatne.

6.         Nastawienie przedsiębiorstw na zysk.

7.         Wysoka wydajność pracy i racjonalne zatrudnienie.

8.         Duża elastyczność gospodarki, szybka reakcja na potrzeby rynku.

9.         Brak wolności gospodarczej i upaństwowienie wszelkich form działalności gospodarczej.

10.       Niska wydajność pracy i przerost zatrudnienia.

2.         Skreśl w poniższych zdaniach błędnie użyte słowa.

A.        Upadek komunizmu i rozpad ZSRR w 1991 r. umożliwił / uniemożliwił państwom socjalistycznym rozpoczęcie procesów transformacji nieefektywnego systemu ekonomicznego.

B.         Współcześnie nie występuje / występuje gospodarka rynkowa, w której władze publiczne nie biorą na siebie odpowiedzialności za zaspakajanie zasadniczych potrzeb

społecznych.

C.         Najważniejszy / Najmniej ważny element programu transformacji polskiej gospodarki stanowiły przekształcenia własnościowe polegające na zwiększeniu udziału własności prywatnej

w gospodarce.

D.        Proces reprywatyzacji charakteryzuje się występowaniem / brakiem występowania jednoznacznych rozstrzygnięć prawych i regulacji dotyczących zwrotu mienia lub rekompensat.

E.         Prywatyzacja, poza zwiększeniem dochodów budżetowych z sprzedaży przedsiębiorstw, miała przyczynić się do zwiększenia / zmniejszenia konkurencyjności oferowanych dóbr i

usług.

3.         Skreśl w poniższych zdaniach błędnie użyte słowa.

A.        Rzadkość dóbr oznacza nieograniczoną / ograniczoną ilość zasobów w stosunku do nieograniczonych potrzeb ludzi.

B. Przeciwieństwem dobra rzadkiego jest dobro wolne, czyli takie, które w warunkach naturalnych występuje w nieograniczonej / ograniczonej ilości.

C. Racjonalne gospodarowanie polega na osiąganiu minimalnie / maksymalnie zadawalających efektów przy założonych nakładach.

D. Im więcej / mniej mamy wiedzy dotyczącej danego problemu, tym nasz wybór, jak go rozwiązać, będzie bardziej racjonalny.

E. Czynniki produkcji to posiadane przez społeczeństwo materialne lub niematerialne zasoby, których użycie w procesie produkcji nie pozwala / pozwala wytworzyć nowe dobra w postaci towarów

i usług.

4. Przyporządkuj skrót nazwy do właściwej organizacji.

Skróty:

A. WTO, B. NAFTA, C. OPEC, D. OECD, E. ILO, F. ASEAN

Organizacje:

1. Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową

2. Światowa Organizacja Handlu

3. Międzynarodowa Organizacja Pracy

4. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

5. Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu

6. Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej

5. Wskaż organizacje, do których należy Polska.

A.        Światowa Organizacja Handlu

B.         Międzynarodowa Organizacja Pracy

C.         Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu

D.        Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową

E.         Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej

F.         Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

G.        Rada Europy

H.        BRICS

I.          Unia Europejska

J.          G20

6. Dopasuj pojęcia (A–J) do opisów (1–10).

A.	Budżet państwa	1.	Wyższa cena dobra powoduje wzrost popytu na to dobro.
B.	Paradoks Veblena	2.	Plan finansowy państwa.
C.	Prawo popytu	3.	Zadłużenie instytucji państwowych w stosunku do inwestorów.
D.	Dług publiczny	4.	Wielkość popytu na dane dobro zmienia się w przeciwnym kierunku niż jego cena.
E.	Prawo podaży	5.	Wielkość podaży danego dobra zmienia się w tym samym kierunku, co jego cena.
F.	Wskaźnik rozwoju społecznego	6.	Niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków.
G.	Deficyt budżetowy	7.	Syntetyczny miernik społeczno-ekonomicznego rozwoju państw wprowadzony przez ONZ.
H.	Cykl koniunkturalny	8.	Strategia rozwoju Unii Europejskiej zakładająca realizację pięciu głównych celów.
I.	Europa 2020	9.	Występujące na przemian okresy przyspieszenia i spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego.
J.	Wzrost gospodarczy	10.	Proces przemian ilościowych w gospodarce, polegający na zwiększeniu produkcji dóbr i liczby świadczonych usług.

A…, B…, C…, D…, E…, F…, G…, H…, I…, J…

7.         Napisz, czy zdanie jest prawdziwe (P), czy – fałszywe (F).

1.         Ważnym czynnikiem wpływającym na wielkość podaży jest cena. (….)

2.         Cena równowagi rynkowej to cena, przy której wielkość popytu przewyższa wielkości podaży. (.…)

3.         Wielkość równowagi to wielkość transakcji w sytuacji, gdy wielkość popytu równa jest wielkości podaży. (.…)

4.         Wyższej cenie dobra odpowiada większa jego ilość dostarczana na rynek, natomiast niższa cena ogranicza wielkość podaży. (.…)

5.         Ekonomia to nauka społeczna zajmująca się badaniem sposobów gospodarowania w sytuacji, kiedy potrzeby ludzkie są ograniczone, natomiast nieograniczone są czynniki potrzebne dla ich

realizacji. (.…)

6.         Współcześnie pojawia się coraz więcej dóbr, których celem jest wykorzystanie jak największej ilości zasobów, a które mogłyby zaspokoić potrzeby gospodarki. (.…)

7.         Wraz z postępem cywilizacyjnym rola poszczególnych czynników produkcji nie ulega zmianie. (.…)

8.         W gospodarce opartej na wiedzy podstawowym czynnikiem produkcji staje się wiedza. (.…)

9.         Podejmowanym wyborom nie zawsze towarzyszy koszt alternatywny. (.…)

10.       Warunkiem racjonalnego gospodarowania jest możliwość wyboru pomiędzy różnymi sposobami rozwiązań. (.…)

8. Uzupełnij zdania brakującymi cyframi.

Cele strategii Europa 2020 dotyczą:

1. zatrudnienia – A …… % osób w wieku 20–64 lat powinno mieć pracę;

2. badań i rozwoju – B ..…% PKB UE powinno być przeznaczone na inwestycje w badania i rozwój;

3. zmian klimatu i energii – emisję gazów cieplarnianych należy ograniczyć o C ……% w stosunku do poziomu z 1990 r. lub o D …..%, jeśli warunki będą sprzyjające; E ………% energii powinno pochodzić ze

źródeł odnawialnych;

4. edukacji – udział młodych ludzi przedwcześnie porzucających naukę nie powinien przekraczać F …….%; co najmniej G …….% osób w wieku 30–34 lat powinno mieć wykształcenie wyższe;

5. ubóstwa i wykluczenia społecznego (zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym, o co najmniej H …… mln).

9. Uzupełnij tabelę dotyczącą korzyści i zagrożenia związane z globalizacją.

1.         Globalizacja sprzyja podejmowaniu wspólnych działań w walce z zagrożeniami nasilającego się fundamentalizmu.

2.         Globalizacja stwarza duże szanse i możliwości dla przyspieszania wzrostu gospodarczego i powiększania bogactwa we wszystkich państwach.

3.         Globalizacja zwiększa niebezpieczeństwo światowej katastrofy finansowej.

4.         Globalizacja zaspakaja potrzeby luksusowe bądź kreuje potrzeby u wąskiej grupy najbogatszych ludzi, pomijając podstawowe potrzeby szerokich kręgów społecznych.

5.         Fundamentalizm określany jako dziecko globalizacji, czyli reakcja obronna na hegemonie kulturowo-cywilizacyjną strefy euroatlantyckiej, a zwłaszcza USA.

6.         Szanse wynikające z globalizacji nie są równo dzielone i jednakowo dostępne, a największe możliwości stwarza się najbogatszym.

7.         Globalizacja zwiększa wydajność pracy i konkurencyjność jednostek oraz przedsiębiorstw.

8.         Globalizacja zwiększa możliwości zaspokajania potrzeb wszystkich grup społecznych, a przez rozwój nowych technologii przyczynia się do zwiększenia długości życia ludzi.

9.         Globalizacja wspiera kulturę rywalizacji, a maksymalizacja zysku staje się dominującą wartością w świecie biznesu.

10.       Globalizacja umożliwia wolny przepływ kapitału.

10. Połącz termin z opisem.

1. Polityka ekonomiczna.	A. Doktryna społeczno-polityczna zakładająca ograniczenie funkcji państwa w sferze gospodarki i poszerzenie zakresu wolności jednostki
2. Sprawiedliwy handel.	B. Oddziaływanie władz na funkcjonowanie gospodarki państwa oraz relacje z zagranicą.
3. Handel zagraniczny.	C. Rozpowszechnianie kultury masowej.
4. Liberalizm.	D. Odpłatna wymiana towarów i usług podmiotów gospodarczych danego kraju z podmiotami zagranicznymi.
5. Kalifornizacja stylu życia.	E. Partnerstwo w handlu opierające się na dialogu, przejrzystości i szacunku, które dąży do większej równości w handlu międzynarodowym.

1.1.    Pieniądz wczoraj i dziś, czyli co warto wiedzieć o pieniądzu

Historia wymiany towarowej sięga początków dziejów człowieka. Jednak dopiero postęp techniczny i wprowadzenie podziału pracy spowodowały pojawienie się handlu i pieniędzy. Jak zatem powstał pieniądz i jakie

są jego cechy? Po co nam dziś pieniądze; czy naprawdę bez nich nie można żyć?

Historia pieniądza

Pieniądz powstał jako towar, który ułatwiał wymianę handlową. Zanim przybrał obecną formę, jego postacie zależały od stopnia rozwoju technologicznego i gospodarczego poszczególnych społeczeństw. Z tego

względu wyróżnia się:

• barter – wymiana towaru na towar (obecnie: obrót bezgotówkowy);
• pieniądz towarowy – wybrane towary pełniące funkcję środka płatniczego (np. bydło w regionie śródziemnomorskim, konie na stepach Euroazji, zboże na Bliskim Wschodzie, herbata w Azji Południowo-Wschodniej, ziarna kakaowca w

  Ameryce Środkowej);

• płacidła – przedmioty, które jedynie symbolizowały wartość i pozwalały ludziom oszczędzać lub kupić dowolny towar (np. muszle w Chinach, Indiach, Japonii, Afryce, Azji i Oceanii, kamienne toporki w Nowej Gwinei i Europie

  Środkowej, krążki marmuru na Nowych Hybrydach, agaty na Borneo czy nefryty w Chinach);

• pieniądz metalowy – kawałki metali nieszlachetnych: żelaza, brązu czy miedzi, a później szlachetnych: srebra i złota, które były odważane (pieniądz ważony) i formowane w sztabki (pieniądz odliczany);
• pieniądz bity, kruszcowy – moneta – okrągły przedmiot, na którym umieszczano specjalne znaki, potwierdzające wartość jego stopu;

Rycina 3.1. Polski grosz z 1539 r. [Źródło: archiwum wcn.pl.]

• pieniądz papierowy – banknot – przedmiot wywodzący się z kwitu potwierdzającego wartość monet zdeponowanych u bankiera;
• pieniądz wymienialny – pieniądz, który można było wymienić na kruszec (obecnie: pieniądz wymienialny na inne waluty, oficjalnie uznany);
• pieniądz bezgotówkowy i elektroniczny – czeki i przelewy bankowe oraz karty magnetyczne (karty kredytowe i obciążeniowe są połączone z kontem, z którego jest pokrywane zadłużenie z karty; karty debetowe to karty, z których

  wypłaty są ograniczone do stanu rachunku).

Rycina 3.2. Liczba wydanych kart płatniczych w Polsce w latach 1998–2012.

Rycina 3.3. Historia pieniądza.
[Źródło: opracowanie na podstawie: http://www.edu.payu.pl/sites/edu/files/photo/Articles/payU_historia.jpg]

Cechy i funkcje pieniądza

Jak wynika z przedstawionej historii, pieniądz to powszechnie stosowany i akceptowany (z mocy prawa lub zwyczaju) równoważnik towarów i usług, trwale wyrażający ich wartość, bezpośrednio na nie

wymienialny. Pieniądz powinien mieć następujące cechy:

• trwałość – pieniądz nie powinien ulegać łatwemu zniszczeniu,
• poręczność – pieniądz powinien umożliwiać przenoszenie znacznych jego wartości,
• podzielność – pieniądz musi być podzielny na mniejsze jednostki bez straty na wartości,
• jednorodność – pieniądze powinny być do siebie podobne,
• rozpoznawalność – pieniądz powinien być rozpoznawalny,
• ograniczona podaż – pieniądz powinien mieć ograniczoną dostępność (rzadkość w sensie ekonomicznym),
• oryginalność – pieniądz powinien być trudny do podrobienia.

Pieniądz spełnia funkcje: miernika wartości, środka wymiany, środka płatniczego, środka tezauryzacji i pieniądza światowego.

Funkcja miernika wartości pozwala na wyrażenie wartości towarów i usług w pieniądzu. Pieniądz jest zatem jednostką rozrachunkową, w której określa się ceny i prowadzi rozliczenia. Funkcja miernika

wartości jest związana również z siłą nabywczą pieniądza, określaną przez ilość towarów, którą można nabyć za daną jednostkę pieniądza. Funkcja pieniądza jako środka wymiany jest związana z pośrednictwem w transakcjach

kupna-sprzedaży towarów i usług. Pieniądz w funkcji środka płatniczego występuje wtedy, kiedy reguluje się nim różne zobowiązania niezwiązane z zakupem towarów i usług. Są to przede wszystkim płatności dotyczące zaciągania i

spłacania pożyczek, regulowania zobowiązań podatkowych i opłacania składek ubezpieczeniowych. Funkcja pieniądza jako środka tezauryzacji [Tezauryzacja polega na gromadzeniu i przechowywaniu pieniędzy poza bankami.] jest wyróżniana

w procesie, który prowadzi do zmniejszenia ilości pieniądza w obiegu. Funkcja tezauryzacji jest niekiedy określana jako funkcja środka przechowywania bogactwa. Funkcja pieniądza jako międzynarodowego środka płatniczego oznacza, że

pieniądz jednego kraju jest uznany jako środek płatniczy w innym kraju.

Formy pieniądza i jego zmiany w Polsce

Współcześnie pieniądze występują w dwóch formach:

1. pieniądz gotówkowy (realny), wykonany z materialnej substancji w formie:

a) pieniądza papierowego, w postaci banknotów lub biletów bankowych,

b) pieniądza metalowego, w postaci monet (tzw. bilonu);

2. pieniądz bankowy (bezgotówkowy), niemający materialnej postaci fizycznej, który stanowi przedmiot ewidencji księgowej banków.

W Polsce w dniu 1 stycznia 1995 r. dokonano denominacji, która miała na celu wzmocnienie i stabilizację pieniądza. W jej wyniku 1 nowy złoty polski (PLN) zastąpił 10 000 tzw. starych złotych (złoty sprzed denominacji). Obecnie

w Polsce prawnym środkiem płatniczym jest 1 złoty podzielny na 100 groszy. W obiegu znajdują się banknoty i monety emitowane przez Narodowy Bank Polski.

Każde państwo członkowskie Unii Europejskiej, w tym Polska, zgodnie z podpisanymi traktatami powinno przyjąć wspólną europejską walutę – euro. Po wprowadzeniu euro w Polsce będzie obowiązywał tzw. okres podwójnego obiegu, kiedy

będzie można posługiwać się zarówno euro, jak i złotym. Monety i banknoty będzie można wymienić na euro bez prowizji w Narodowym Banku Polskim.

Wprowadzenie euro nie zmieni faktycznej wartości złotego, którego wartość zostanie przeliczona na równowartość w euro. Będzie to zatem sytuacja podobna do tej, która miała miejsce w 1995 r. przy denominacji. Po przyjęciu euro stracimy

jednak niezależną politykę pieniężną, którą od tej pory będzie prowadził Europejski Bank Centralny. Wprowadzenie euro do obiegu będzie oznaczało również koszty dla administracji publicznej, Narodowego Banku Polskiego, przedsiębiorców

oraz sektora bankowego. Jednak po przystąpieniu do strefy euro znikną koszty wymiany walut i ryzyko związane ze zmianą kursu złotego do euro, co jest szczególne ważne dla przedsiębiorców dokonujących transakcji międzynarodowych.

Przewiduje się także spadek stóp procentowych. Ułatwione będzie podróżowanie i porównywanie cen, bez przeliczania jednej waluty na drugą. W dłuższej perspektywie powinny nastąpić: wzrost inwestycji, ożywienie wymiany handlowej oraz

zwiększenie wiarygodności makroekonomicznej Polski.

Rycina 3.4. Banknot sprzed 1995 r. [Źródło: Narodowy Bank Polski.]

	Ciekawostka z Polski
	Jeszcze do końca XIX w. w wielu regionach świata można było płacić muszelkami. Muszelki morskiego ślimaka kauri przez wieki były bardzo popularnym środkiem płatniczym w Azji, Afryce i Oceanii. Z czasem jednak straciły wartość handlową – pozostały tylko ozdobą, którą można m.in. zobaczyć na góralskich kapeluszach na Podhalu. Rycina 3.5. Muszelki kauri na góralskim kapeluszu.
	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Historia pieniądza; http://www.nbportal.pl/pl/np/numizmatyka/historia-monet.html] [Artykuł pt. Historia pieniądza: co było na początku?; http://www.wilanow- palac.art.pl/historia_pieniadza_co_bylo_na_poczatku.html] [Przyjęcie wspólnej waluty euro w opinii Polaków w kwietniu 2009; http://www.obop-arch.tnsglobal.pl/abin/r/7755/K.032- 09_Euro_O04a09.pdf ] [Zabezpieczenia polskich banknotów; http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/BezpiecznePieniadze/main.html ] [Informacje o euro; http://europa.eu/about-eu/basic-information/money/euro/index_pl.htm]

 

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (DzU 1997, nr 88, poz. 553); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU19970880553]

Ćwiczenia

1.      Omów historię pieniądza.

2.      Wymień cechy i funkcje współczesnych pieniędzy.

3.      Wyjaśnij, jakie skutki może przynieść Polsce zmiana waluty na euro.

1.2.    System bankowy

Około 10 mln Polaków nie ma własnego mieszkania. Jeżeli postanowią je kupić, niezależnie od tego, czy zdecydują się na zaciągnięcie kredytu, czy – na oszczędzanie, staną przed koniecznością kontaktu z

bankiem. Czy wiesz, jak w naszym kraju funkcjonuje system bankowy? Za pomocą jakich narzędzi bank centralny kształtuje podaż pieniądza na rynku finansowym i jaki ma to wpływ na decyzje banków oraz ich klientów?

Zarys historii systemów bankowych

Za kolebkę nowożytnego systemu bankowego uważa się średniowieczne Włochy. Świadczyć o tym może sam wyraz bank, wywodzący się od włoskiego wyrazu banca, oznaczającego ławę lub kontuar, przy

których dokonywano transakcji finansowych. Transakcje te polegały na przyjmowaniu pieniędzy od kupców i wystawianiu za nie weksli. Były to dokumenty, w których wystawca (bądź wskazana przez niego osoba) zobowiązywał się do

zapłacenia określonej sumy pieniężnej w wyznaczonym terminie na rzecz danego kupca (remitenta [Osoba, na rzecz której ma być wypłacone zobowiązanie z weksla lub z czeku]). Weksle można było zrealizować w innych bankach lub posługiwać się

nimi w dalszych rozliczeniach.

System ten, mający na celu ułatwienie obrotu pieniężnego i poprawę bezpieczeństwa, przyczynił się nie tylko do powstania banków [Bank to jednostka, która wykonuje działalność gospodarczą, polegającą gównie na

przyjmowaniu pieniędzy (depozytów i lokat), udzielaniu kredytów oraz wykonywaniu innych czynności określonych przepisami Ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. Prawo bankowe.], bankierów i banknotów, lecz również, na

przekór powiedzeniu: „Pewne jak w banku”, do pojawienia się bankrutów i bankructw. Właśnie upadki banków będących własnością prywatną sprawiły, że od początku XV w. zaczęły powstawać banki w formie spółek akcyjnych, mających na

celu lepszą ochronę powierzonego kapitału. Spółka akcyjna to spółka kapitałowa, utworzona w rezultacie zgromadzenia przez wspólników kapitału akcyjnego, dzielącego się na akcje. W związku z kosztami ochrony powierzonego majątku banki

zaczęły zajmować się przechowywaniem pieniędzy bardziej profesjonalnie i na większą skalę. Pozwoliło to na uzyskanie dodatkowych korzyści w postaci oprocentowania lokat bankowych [Lokata bankowa to inaczej depozyt bankowy, czyli

suma pieniędzy, którą klient na podstawie umowy przekazuje w depozyt wybranemu bankowi.]. Natomiast właściciele banków zarabiali (i zarabiają dalej), udzielając kredytów, czyli pożyczając na procent powierzone im

pieniądze.

Rycina 3.6. Schemat działania systemu bankowego. Tym, co napędza system bankowy (stymuluje usługi banku), są zarówno osoby, które posiadają nadwyżki finansowe i chcą je z ulokować tak, by osiągnąć zysk (czyli na

lokacie), jak i osoby, którym potrzebne są pieniądze (osoby zaciągające kredyty). System bankowy jest więc napędzany przez przepływ pieniędzy (waluty). W zależności od sytuacji gospodarczej i decyzji podjętych przez klientów banków

skutkami uczestnictwa w systemie mogą być zarówno zysk, jak i strata pieniędzy. Dlatego, podejmując decyzje związane z usługami bankowymi, należy opierać się na obiektywnej i całościowej ocenie własnej sytuacji finansowej.

Dalszy rozwój handlu, powstanie rynku kapitałowego i rozwój techniki przyczyniły się do ewolucji banków i powstania różnych instytucji finansowych. Na początku XX w. upaństwowiono banki centralne, dzięki czemu utworzył się

współczesny dwupoziomowy układ bankowy z bankiem centralnym (narodowym) jako pierwszym poziomem oraz bankami komercyjnymi, stanowiącymi drugi poziom systemu.

Wygoda kupców i rozwój gospodarczy oparty głównie na rynku finansowym doprowadziły do stworzenia globalnego systemu bankowego, w którym jest zgromadzona znacząca część światowego majątku. System ten zazwyczaj definiuje się jako

całość instytucji bankowych i zasad określających wzajemne związki i zależności pomiędzy systemem a jego otoczeniem. Stopień instytucjonalizacji i globalizacji rynku pieniądza jest zależny przede wszystkim od stopnia rozwoju

gospodarczego państwa. Warunkami rozwoju globalnego systemu bankowego są przy tym odpowiedni rozwój samych banków i rynków finansowych oraz ustalenie stałych reguł funkcjonowania systemu.

Rycina 3.7. Rozwój systemu bankowego w zależności od poziomu PKB per capita [odsyłacz do rozdziału 2.6] w latach 1991–2012. Na podstawie wykreślonej funkcji liniowej, opartej na wybranych wskaźnikach rozwoju

systemu bankowego w 209 krajach, można zauważyć zależność pomiędzy rozwojem usług bankowych a rozwojem gospodarczym kraju. Jest to związane zarówno z większą zamożnością obywateli (istnienie nadwyżek finansowych), jak i z większą ilością

przepływu gotówki (zakupy, inwestycje).

System bankowy, ponieważ wpływa na rynek pieniężny, odgrywa ważną rolę w polityce społeczno-
-gospodarczej kraju. Do funkcji tego systemu należą:

• kształtowanie emisji pieniądza i kredytu, wpływające na sprawne funkcjonowanie gospodarki,
• gromadzenie wolnych środków finansowych i wpływ na ich efektywną alokację,
• wspomaganie działalności gospodarczej i inicjatyw gospodarczych.

System bankowy w Polsce

W Polsce system bankowy został dostosowany do warunków gospodarki rynkowej wraz z wprowadzeniem Ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. Prawo bankowe. Obecna struktura systemu bankowego wynika z jej

nowelizacji dokonanej w 1989 r. (DzU 1989 nr 4, poz. 21). Na mocy znowelizowanej ustawy powstał model banku uniwersalnego. Jest bank, który nie jest ograniczony co do rodzaju oferowanych usług i ma pełną wolność działań na rynkach

finansowych.

Struktura systemu bankowego w Polsce jest dwuszczeblowa. Tworzą ją: bank centralny, którym jest Narodowy Bank Polski (NBP), i banki komercyjne. Ponadto do elementów systemu bankowego w naszym kraju należą:

sprawująca nadzór nad sektorem bankowym Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) oraz instytucja gwarantująca wypłacalność depozytów polskich banków – Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG).

Rycina 3.8.   Liczba banków w Polsce w latach 1993–2012. Znaczącym procesem przemian polskiego systemu bankowego jest konsolidacja kapitałowa i organizacyjna banków (czyli łączenie się dwóch lub kilku banków ze

względu na zwiększenie dzięki temu ich konkurencyjności na rynku bankowym). Wynika ona głównie ze słabości kapitałowej banków w Polsce, co uniemożliwia sprostanie wymogom rozwijającego się rynku (ograniczone możliwości kredytowe banków)

i utrudnia dostosowanie do struktur europejskich. Dodatkowymi korzyściami wynikającymi z konsolidacji banków są m.in. redukcja kosztów działalności, poszerzenie zakresu oferowanych usług lub skuteczniejsze zarządzanie ryzykiem

bankowym.

Tabela 3.1. Udział kapitału zagranicznego w systemie bankowym w Polsce. Charakterystycznym procesem mającym miejsce we współczesnym systemie bankowym jest wzrastający udział kapitału zagranicznego.
W Polsce

ok. 60% aktywów należy do banków kontrolowanych przez zagranicznych właścicieli.

Narodowy Bank Polski

W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zapisano, że „Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza”. Natomiast Ustawa o NBP określa, że podstawowym celem jego

działalności jest „utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP”. Można zatem przyjąć, że bank centralny sprawuje kontrolę nad całym

obiegiem pieniężnym wewnątrz kraju, od emisji pieniędzy po regulację ich obrotem, oraz kontroluje zadłużenie zagraniczne kraju. Jako bank narodowy ma za zadanie również zapewnić stabilność waluty narodowej, dążyć do

utrzymania wzrostu gospodarczego kraju oraz podejmować działania na rzecz spadku bezrobocia. Dlatego oprócz działań w systemie bankowym NBP udziela kredytów dla rządu oraz obsługuje dług państwowy. Do zadań NBP należą

ponadto:

• zarządzanie rezerwą walutową kraju,
• organizowanie rozliczeń pieniężnych oraz regulowanie płynności finansowej banków komercyjnych,
• kształtowanie odpowiednich warunków dla rozwoju systemu bankowego,
• opracowywanie bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa.

Organami NBP są: Prezes NBP, Zarząd NBP i Rada Polityki Pieniężnej (RPP). Ostatnia z tych instytucji odgrywa najważniejszą rolę w procesie kształtowania polityki pieniężnej państwa. Posługuje się ona takimi

narzędziami, jak:

• stopy procentowe – oprocentowanie (koszt) kredytów, depozytów i emitowanych papierów wartościowych przez bank centralny. Stopy są podnoszone w wypadku wzrostu inflacji, a obniżane w celu pobudzenia gospodarki. Stanowią one

  podstawę dokonywania wszelkich kalkulacji w odniesieniu do korzystania z usług kredytowych banku komercyjnego. Podstawowe stopy procentowe NBP to: stopa referencyjna, odnosząca się do oprocentowania krótkoterminowych papierów

  wartościowych NBP; stopa lombardowa, określająca cenę, w której NBP udziela bankom pożyczek pod zastaw papierów wartościowych; stopa depozytowa, określająca oprocentowanie jednodniowych depozytów składanych przez

  banki w banku centralnym; stopa redyskontowa, która określa cenę kredytów udzielanych przez NBP bankom komercyjnym.

• rezerwa obowiązkowa – procent depozytów banków komercyjnych, które muszą być przekazane do banku centralnego. Reguluje ona płynność sektora bankowego i wpływa na poziom stóp procentowych.
• operacje otwartego rynku – operacje kupna (REPO) lub sprzedaży (REVERSE REPO) papierów wartościowych przez bank centralny, regulujące tym samym liczbę pieniędzy na rynku.
• interwencje walutowe – odbywają się one przez skup lub sprzedaż złotego przez NBP, dzięki czemu wpływają na poziom kursu złotego.

Innym przejawem interwencji banku centralnego jest nadzór bankowy. Pełni on funkcję regulacyjną, m.in. przez ustanawianie norm ostrożnościowych, mających na celu zagwarantowanie wypłacalności banków i utrzymanie stabilności

systemu bankowego, do których przestrzegania zobowiązane są banki. W naszym kraju system nadzoru finansowego od 1 stycznia 2008 roku sprawuje wspomniana wyżej Komisja Nadzoru Finansowego.

Rycina 3.9.   Zmiany stóp procentowych dokonywane przez NBP w okresie od lutego 1998 do lutego 2013 r.

Parabanki

Poza systemem bankowym znajdują się instytucje parabankowe świadczące usługi zbliżone do bankowych. Zakres ich działalności zależy od prawodawstwa danego państwa. Najczęściej instytucje

parabankowe pełnią funkcję pośredników pomiędzy bankami a drobnymi klientami. Coraz częściej jednak są to instytucje finansowe dysponujące własnym kapitałem. Najważniejszą cechą instytucji parabankowych jest brak możliwości

przyjmowania depozytów, w związku z czym pożyczane pieniądze są pieniędzmi firmy lub jakiegoś banku. Działania instytucji parabankowych regulowane są przez przepisy Kodeksu cywilnego, dlatego nie podlegają one kontroli

Komisji Nadzoru Finansowego ani przepisom Prawa bankowego. Brak nadzoru zewnętrznego powoduje zatem duże ryzyko korzystania z usług parabanków, co odnosi się szczególnie do kwestii powierzenia im swoich pieniędzy (brak rezerw

kapitałowych).

Jednym z przykładów instytucji parabankowych są firmy udzielające pożyczek pieniężnych, tzw. szybkich kredytów czy chwilówek. Umowa pożyczki w odróżnieniu od umowy kredytu po pierwsze nie musi zawierać terminu zwrotu

środków finansowych, po drugie – kwota przekazywana pożyczkobiorcy staje się jego własnością (bank oddaje pieniądze tylko do dyspozycji). Instytucje finansowe, pożyczając własne pieniądze, nie muszą jak banki utrzymywać obowiązkowych

rezerw finansowych, a weryfikacja klientów nie jest obłożona żadnymi restrykcjami prawnymi. Z tego powodu można w nich otrzymać kwotę 50 tys. zł w 10 minut na podstawie dowodu tożsamości. Należy jednak pamiętać, że pożyczki udzielane

przez parabanki są zazwyczaj bardzo wysoko oprocentowane, a koszty dochodzą często do 80% wartości pożyczki.

Tabela 3.2. Instytucje bankowe i parabankowe w Polsce. Gdy wybieramy instytucję, z której usług chcemy skorzystać, powinniśmy zwrócić uwagę, czy podlega ona pod Ustawę Prawo bankowe (czyli czy jest to bank),

czy też jest to instytucja parabankowa.

Tabela 3.3. Różnice pomiędzy kredytem a pożyczką.

Ciekawostka ze świata

W wielu kulturach świata przekaz pieniędzy odbywa się poza systemem bankowym. Arabowie, Hindusi i Pakistańczycy przekazują sobie pieniądze z ręki do ręki na słowo honoru. Odbywa się to na tzw. zasadzie hawali, którą wymyślili hindusi ponad 1000 lat temu. Opiera się ona na zaufaniu i kontaktach międzyludzkich. Kiedy mieszkaniec np. Paryża chce przekazać zarobione pieniądze swojej rodzinie w Tunezji, korzysta z pośrednika, tzw. hawaladara, któremu przekazuje pieniądze, a on z kolei informuje swojego znajomego w Tunezji, który dostarcza daną sumę na wskazany adres. System ten był wykorzystywany od czasów arabskich kupców w średniowieczu po czasy współczesne. W niektórych krajach ilość hawalowych pieniędzy jest większa niż obroty tradycyjnych banków. Jedną z największych zalet hawali jest szybkość (do 48 godz. w dowolnym miejscu świata). Innymi zaletami są: brak formalności (nie ma kont, dowodów wpłaty, zapisywania nazwisk), bezpieczeństwo (hawala to system oparty na zaufaniu), niska cena w porównaniu z cenami instytucji finansowych (w tym ominięcie konieczności płacenia podatku), dotarcie do najbardziej odległych miejsc świata.

Ciekawostka z Polski

Straty Polaków wynikające z korzystania z usług parabanków są z roku na rok coraz większe. W 2007 r. klienci zgłosili do prokuratur straty rzędu 168 mln zł. Prokuratura podaje także, że w ciągu ostatnich pięciu lat zostało oszukanych 133 tys. osób. W 2012 r. Polacy stracili w parabankach 2,1 mld zł. Najgłośniejszą była sprawa Amber Gold i strata w wysokości 400 mln zł. Innymi parabankami, przed którymi ostrzega KNF, są m.in. Finroyala, Flexworld Inc. oraz Mizar Profit.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Banki komercyjne; http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=18&pageId=608] [Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe; http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/rynek-finansowy-w-polsce/spoldzielcze-kasy-oszczednosciowo-kredytowe] [Parabanki; http://www.uokik.gov.pl/faq_kredyty_pozyczki_lokaty.php#faq1720]

 

W zgodzie z prawem

[Ustawa z dnia 26 lutego 1982 r. Prawo bankowe (DzU 1982 nr 7, poz. 56) http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19820070056] [Ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. Prawo bankowe (DzU 1989 nr 4, poz. 21); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19890040021] [Narodowy Bank Polski jako bank centralny; http://www.arslege.pl/narodowy-bank-polski-jako-bank-centralny- organizacja/k15/a5462/] [Narodowy Bank Polski – historia; http://www.nbp.pl/publikacje/historia/rzut.pdf]

Ćwiczenia

1.      Scharakteryzuj system bankowy na przykładzie Polski.

2.      Wyjaśnij, w jaki sposób NBP może kształtować podaż pieniądza na rynku.

3.      Omów, czym różni się bank od instytucji parabankowej.

1.3.    Rodzaje banków i usług bankowych

Początki bankowości są związane z przechowywaniem pieniędzy, czyli depozytem. Współcześnie banki oferują szeroki zakres usług finansowych. Czy wiesz, jakie są to usługi? Czym jest lokata bankowa?

Dlaczego lepiej trzymać pieniądze w banku niż pod materacem?

Banki komercyjne

Drugi, po banku centralnym, szczebel systemu bankowego tworzą banki komercyjne. Większość z nich jest takimi sami przedsiębiorstwami nastawionymi na zysk, jak cukiernia, firma deweloperska czy

fryzjer. Jedyną różnicą jest fakt, że towarem oferowanym przez bank jest pieniądz, za który płacimy również pieniędzmi. Tak więc banki działają na rynku pieniężnym, gdzie są zawierane transakcje, które od czasu wycofania

pieniądza kruszcowego mają charakter niematerialny (ostatnimi banknotami wymienialnymi na złoto do 1971 r. były dolary amerykańskie). Podobnie jak w wypadku dóbr i usług konsumpcyjnych na rynku tym występują popyt i podaż. Z jednej

strony są klienci dysponujący kapitałem, a z drugiej strony – osoby, które kapitału poszukują i są gotowe za niego zapłacić. Istotą działalności banku jest zatem pośrednictwo w obrocie pieniędzmi. Współcześnie banki poszerzyły

jednak zakres oferowanych usług o segment ubezpieczeniowy czy rynek kapitałowy.

Aby założyć w Polsce akcyjną spółkę bankową, należy mieć kapitał w wysokości 5 mln euro, odpowiedni status, kadrę pracowniczą, siedzibę i infrastrukturę bankową. Trzeba też określić plan i celowość działania na najbliższe 3 lata.

Funkcje banków

Jak zostało wspomniane powyżej, banki są instytucjami komercyjnymi, dlatego głównym ich celem jest dążenie do maksymalizacji zysku. Drugim celem, wynikającym poniekąd z systemu prawnego obowiązującego w

Polsce, jest zapewnienie bezpieczeństwa środków deponentów.

Banki komercyjne pełnią 3 podstawowe funkcje. Są to:

• funkcja kredytowa – udzielanie pożyczek i kredytów,
• funkcja pieniężna – tworzenie pieniądza bankowego,
• funkcja lokacyjna – przyjmowanie oszczędności i rezerw.

Spośród wielu usług bankowych tylko udzielanie kredytów jest funkcją zastrzeżoną wyłącznie dla banków.

Operacje finansowe banków komercyjnych ze względu na przedmiot działania można podzielić na: czynne (aktywne), bierne (pasywne), pośredniczące (zlecone) i pozostałe.

W ramach operacji czynnych bank udziela kredytów, lokuje pieniądze na rynku międzybankowym oraz kupuje papiery wartościowe. Działania te mają na celu zwiększenie dochodu banku przez pobieranie opłat wynikających z

oprocentowania i prowizji.

Operacje bierne to przede wszystkim działalność depozytowa banków. Banki gromadzą depozyty klientów, zaciągają pożyczki na rynku międzybankowym oraz emitują obligacje bankowe. Operacje te mają na celu pozyskanie środków

pieniężnych służących bankom do przeprowadzania operacji aktywnych.

Operacje pośredniczące bank wykonuje na zlecenie swoich klientów (zjawisko synergii). Do operacji tych należą m.in. rozliczenia pieniężne, obrót papierami wartościowymi, doradztwo finansowe, udostępnianie skrytek

bankowych. Usługi te z jednej strony zwiększają zakres usług oferowanych przez banki, a z drugiej strony – przyciągają klientów i kapitał.

Tabela 3.4. Liczba banków w Polsce (dane wg NBP) w latach 2007–2011.

Rodzaje banków

Ze względu na charakter prowadzonej działalności w Polsce wyróżnia się banki:

• inwestycyjne,
• specjalne,
• spółdzielcze,
• uniwersalne [odwołanie do 3.2].

Banki inwestycyjne działają głównie w sektorze obsługi przedsiębiorstw. Oferowane przez nie usługi charakteryzują się długoterminowością oraz zaangażowaniem dużego kapitału. Ponadto banki tego typu zapewniają usługi

związane z zarządzaniem i doradztwem finansowym. Niejednokrotnie występują one także w roli inwestora lub restrukturyzatora przedsiębiorstw. Innym typem ich aktywności jest działalność maklerska i dealerska na rynku akcji, papierów

dłużnych i instrumentów pochodnych (emisje, obsługa emisji, dystrybucja papierów wartościowych, organizowanie konsorcjów emisyjnych [Konsorcjum jest powoływane przez ministra finansów w celu emisji obligacji skarbowych na rynkach

zagranicznych.]. Banki inwestycyjne zarządzają również funduszami, zwłaszcza emerytalnymi, inwestycyjnymi i majątkami fundacji. Współcześnie granice między bankami komercyjnymi a bankami inwestycyjnymi zacierają się. Ma to swoje

przyczyny w dużej dochodowości bankowości inwestycyjnej i coraz większej aktywności banków komercyjnych. Spowodowało to silny nacisk na złagodzenie barier ustawodawczych w usługach bankowych. Ponadto same banki inwestycyjne przy wielkich

operacjach stawały się kredytodawcami, a nie tylko organizowały finansowanie.

Innym typem instytucji bankowych są banki specjalne. Charakteryzują się one ofertą skierowaną do wąskiej grupy klientów. Mogą to być: banki hipotetyczne, banki obsługujące giełdy papierów wartościowych, banki

przemysłowe, banki rolne czy banki regionalne. Przykładowo bank hipoteczny [Hipoteka jest to rodzaj zabezpieczenia kredytu zapisem na rzecz kredytodawcy własności nieruchomości w księdze wieczystej.] specjalizuje się w udzielaniu

kredytów na cele budownictwa mieszkaniowego i gospodarczego. Banki hipoteczne dostarczają kredytów długoterminowych, opartych przede wszystkim na stałym oprocentowaniu. Mają też możliwość znacznego wydłużenia okresu kredytowania w

stosunku do kredytów oferowanych przez banki uniwersalne.

Banki spółdzielcze ze względu na zakres usług można traktować jako banki uniwersalne. Działają one w formie spółdzielni głównie na terenach wiejskich. W Polsce w 2001 r. rozpoczął się proces łączenia banków regionalnych i

zrzeszających, w wyniku którego powstały 3 główne banki zrzeszające: Bank Polskiej Spółdzielczości SA w Warszawie, Gospodarczy Bank Wielkopolski SA w Poznaniu i Mazowiecki Bank Regionalny SA w Warszawie.

Najczęściej jednak w Polsce spotykamy się z bankami uniwersalnymi, świadczącymi wszelkie usługi bankowe klientowi masowemu.

Tabela 3.5. Największe banki uniwersalne w Polsce w 2012 r. wg liczby rachunków bankowych (ROR) i wydanych kart kredytowych i (dane wg NBP). Rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy (ROR) to tzw. rachunek bieżący

przeznaczony dla osób fizycznych, który nie jest wykorzystywany do obsługi bankowej działalności gospodarczej. Zazwyczaj jest bardzo nisko oprocentowany lub nieoprocentowany. W 2012 r. banki komercyjne w Polsce prowadziły około 26 mln

rachunków oszczędnościowo-
-rozliczeniowych.

Usługi bankowe

Regulacje Unii Europejskiej zakładają, iż usługi bankowe to ściśle zdefiniowane rodzaje czynności (określone w ustawach) i aktywności instytucji bankowych. Przejawiają się one w działaniach (czynnościach,

usługach), które są charakterystyczne dla rynku finansowego (rynek kapitałowy, walutowy, kredytowy i rynku pieniężny). Usługi bankowe występują najczęściej w postaci umowy pomiędzy bankiem a klientem, w związku z czym działalność banków

jest w większości regulowana prawnie.

Usługi bankowe ze względu na swój specyficzny charakter odznaczają się takimi cechami, jak:

• niematerialność – która wiąże się bezpośrednio z zaufaniem do banków (zazwyczaj nie widzimy pieniędzy, które mamy na swoim koncie, tylko wierzymy bankowi, że tam są);
• niejednorodność – która wiąże się z udziałem personelu banku w procesach sprzedaży oraz wynikającym z tego subiektywnym podejściem do procedur bankowych (dlatego w jednym banku mogą nam odmówić udzielenia kredytu, a w innym

  banku ten kredyt dostaniemy);

• rozciągłość – oznaczająca rozciągnięcie konsumpcji usługi bankowej w czasie (z usług bankowych korzystamy nieraz nawet kilkadziesiąt lat, np. przy zaciągnięciu kredytu na zakup mieszkania).

Po uwzględnieniu powyższych zmiennych uznaje się, że głównymi cechami usług bankowych są:

• zróżnicowanie, co wiąże się głównie z różnym poziomem rozwoju banków (banki bardzo się różnią np. ofertą);
• występowanie specyficznych preferencji poszczególnych klientów bankowych (usługi są bardzo specjalistyczne, np. obsługa tylko dla rolników);
• podejmowanie decyzji dotyczących usług bankowych według regulowanego mechanizmu rynkowego (bank podlega Prawu bankowemu i niektóre decyzje są podejmowane w sprzeczności z prawami podaży i popytu).

Banki oferują zatem bardzo zróżnicowany pakiet usług, zależny od oczekiwań klienta i specyfiki danego banku. Najogólniej można jednak podzielić wszystkie usługi bankowe na:

• operacje finansujące, związane ze zwiększeniem środków płatniczych klientów,
• operacje depozytowe, umożliwiające klientom złożenie w bankach wolnych środków pieniężnych,
• usługi powiązane z obsługą transferów płatniczych, realizowanie zleceń klientów, wykonywanie operacji płatniczych oraz rozrachunkowych na rachunkach bankowych,
• usługi różne, obejmujące wszelkie inne świadczenia dla klientów, np.: usługi doradcze i konsultacyjne, wynajem skrytek, pośredniczenie na rynkach kapitałowych, dostarczanie informacji.

Rycina 3.10. Wartość depozytów gospodarstw domowych w bankach (dane w mld zł) w latach 1997–2013 (dane NBP).

Lokaty bankowe

Podstawowe usługi oferowane przez banki to: prowadzenie rachunków bieżących, udzielanie kredytów złotówkowych i walutowych, udostępnianie bankowych lokat terminowych.

Lokata bankowa jest jednym z głównych sposobów oszczędzania i inwestowania pieniędzy. Obok kont oszczędnościowych, lokata jest produktem bankowym, który przynosi największe zyski. Podstawowym czynnikiem wpływającym na

zyskowność lokaty jest jej oprocentowanie. Może być ono stałe lub zmienne. Oprocentowanie stałe nie ulega zmianom przez cały okres trwania lokaty, podczas gdy oprocentowanie zmienne jest uwarunkowane sytuacją na

rynku finansowym, a w głównej mierze zależy od stóp procentowych oraz ceny pieniądza na rynku międzybankowym. Inną cechą lokaty bankowej jest termin zapadalności, czyli okres, przez który będzie trwała umowa o lokatę (np. 3, 6 lub

12 miesięcy). Powinno się też przeanalizować konsekwencje, które się poniesie po wcześniejszej wypłacie środków. Oznacza to, że jeśli zerwie się wcześniej umowę, można stracić odsetki już naliczone.

 

Tabela 3.6. Przykładowe parametry lokat terminowych.

Tabela 3.7.   Ranking lokat wg oprocentowania na przykładzie lokaty trzymiesięcznej i lokaty na kwotę 10000 zł z kapitalizacją trzymiesięczną. W związku z odmiennymi sposobami kapitalizacji i obliczenia

oprocentowania lokat w poszczególnych bankach dokonano standaryzacji obliczania zysku wg wzoru: ((kwota lokaty*90 dni*oprocentowanie%)/360) oraz z uwzględnieniem dziewiętnastoprocentowego podatku od dochodów kapitałowych, tzw. podatku

Belki.

Ciekawostka z Unii Europejskiej

W związku z kryzysem gospodarczym jednym z popularnych towarów w Hiszpanii są materace z sejfem. Sytuacja ta jest związana ze spadkiem zaufania do banków po informacji o obłożeniu na Cyprze, również borykającym się z kryzysem, depozytów w wysokości ponad 100 tys. euro 40-procentowym podatkiem. Producent „kas oszczędnościowych – materac” informuje, że w przypadku materaca nie trzeba płacić za korzystanie z niego oraz nie grozi mu skandal ani bankructwo.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Oprocentowanie lokat bankowych; http://www.bankier.pl/wiadomosc/Lokaty-realne-zyski- przekroczyly-oprocentowanie-nominalne-2780854.html ] [Produkty bankowe; http://produktybankowe.org ] [Podstawa inwestowania lokaty http://podstawy-inwestowania.pl ] [Podatek Belki; http://www.polskieradio.pl/146/2570/Artykul/804739,Co-to-jest-podatek-Belki-i-czy- trzeba-go-placic] [Artykuł pt. Inflacja zwolniła; http://www.tvn24.pl/biznes- gospodarka,6/inflacja-zwolnila-dane-gus-zdejmuja-troche-presje-z-rpp,325905.html ]

 

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 26 lutego 1982 r. Prawo bankowe (DzU 1982 nr 7, poz. 56); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19820070056]

Ćwiczenia

1.      Wymień usługi oferowane przez banki.

2.      Omów główne funkcje banków.

3.      Wyjaśnij, na co należy zwrócić uwagę przy wyborze lokaty bankowej.

4.      Wyjaśnij, dlaczego jeżeli nie oddajemy pieniędzy do banku, jesteśmy stratni.

5.      Na podstawie danych zawartych w tabelach i na wykresach zamieszczonych w tekście przeanalizuj zróżnicowanie usług banków w Polsce.

 

1.4.    Usługi bankowe – kredyt

Na poprzedniej lekcji była mowa o usługach związanych z deponowaniem pieniędzy w banku. Teraz dowiesz się, na jakich zasadach bank oddaje pieniądze do dyspozycji swoim klientom.

Czym jest kredyt?

Jedną z podstawowych usług świadczonych przez banki jest udzielanie kredytów dla osób i firm. Można powiedzieć, że bank, udzielając kredytu, sprzedaje nam pieniądze, na które zgłaszamy popyt. Kredyt

otrzymujemy na podstawie umowy, którą zawieramy z bankiem. Według Prawa bankowego (art. 69. Umowa kredytu) „przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków

pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty

prowizji od udzielonego kredytu”.

Istotą kredytu jest zatem:

• zwrotność – obowiązek zwrotu kredytu w ustalonym terminie,
• pieniężny charakter – bank oddaje nam do dyspozycji określoną kwotę pieniędzy,
• celowość – kredyt musi być przeznaczony na cel zaakceptowany przez bank; zmiana celu wykorzystania kredytu wiąże się z wypowiedzeniem przez bank umowy kredytowej,
• odpłatność – w formie odsetek bankowych naliczanych wg stopy procentowej, powiększonej o prowizje i opłaty.

Niektóre banki oferują tzw. kredyty 0%. Polegają one na tym, że otrzymujemy od banku pieniądze, za które nie musimy zapłacić odsetek. Jednak w tym przypadku koszt kredytu jest zazwyczaj wliczony w cenę sprzedawanego w ten sposób

towaru lub usługi (jest to różnica pomiędzy ceną w gotówce a ceną w ratach kredytu). Istnieją również banki, które są powiązane ze sprzedawcami, np. samochodów. Koszt kredytu zaciągniętego w takim banku na kupno samochodu jest poniekąd

pokrywany przez dochody firmy sprzedającej samochód (np. kredytowa sprzedaż samochodów).

Umowa o kredyt powinna być zawarta na piśmie i powinna określać:

• strony umowy, kwotę i walutę kredytu,
• cel, na który kredyt został udzielony,
• zasady i termin spłaty kredytu,
• oprocentowanie kredytu i warunki jego zmiany, RRSO (ang. annual percentage rate – roczna rzeczywista stopa oprocentowania. Jest to wskaźnik pokazujący relację między kwotą pieniężną, którą otrzymujemy, zaciągając kredyt, a

  kosztami całkowitym kosztem kredytu),

• sposób zabezpieczenia spłaty kredytu (np. pod zastaw mieszkania),
• wysokość prowizji, jeśli umowa ją przewiduje,
• warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy, wcześniejszej spłaty kredytu,
• termin i sposób pozostawienia do dyspozycji kredytobiorcy pieniędzy,
• zwrot składki za ubezpieczenie w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu,
• zapisy dotyczące windykacji należności (np. kto ponosi koszty windykacji: kredytobiorca czy kredytodawca).

Podpisując umowę o kredyt, należy się zatem dobrze zastanowić, czy nas na niego stać (jaka ma być kwota kredytu) i czy jesteśmy w stanie spłacić go w określonym czasie. Bank również jest zobowiązany do określenia naszej

zdolności kredytowej. Jest to zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Dlatego kredytobiorca na żądanie banku musi złożyć dokumenty i dostarczyć informacje niezbędne do

dokonania oceny tej zdolności (jest to tzw. ankieta kredytowa). Ponadto zobowiązany jest umożliwić podejmowanie przez bank czynności związanych z oceną jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty

kredytu.

Rodzaje kredytów

Ze względu na przeznaczenie kredyty dzielimy na:

• inwestycyjne – przeznaczone głównie dla sektora gospodarczego,
• konsumpcyjne (operacyjne) – zaspokajające potrzeby osób fizycznych,
• mieszkaniowe.

Ponadto kredyty dzielimy ze względu na czas na:

• krótkoterminowe (do 1 roku),
• średnioterminowe (do 5 lat),
• długoterminowe (powyżej 5 lat).

Im dłuższy czas wybierzemy na spłatę kredytu, tym kredyt będzie droższy. Jednak będziemy spłacać niższe raty, czyli zwiększy się nasza zdolność kredytowa.

Ze względu na walutę, w której jest zaciągany kredyt, wyróżnia się:

• kredyty złotówkowe,
• kredyty walutowe.

Kredyty zaciągane w złotówkach są droższe od kredytów walutowych, ale zależą wyłącznie od poziomu rynkowych stóp procentowych, co powoduje brak ryzyka związanego z kursem walutowym. Natomiast spośród kredytów walutowych najczęściej

spotykane są kredyty w dolarach (najtańsze), frankach szwajcarskich (najbardziej stabilne) lub euro (gwarantujące znaczny spadek po wejściu Polski do strefy euro). Jeżeli wybierzemy kredyt walutowy, możemy liczyć na potencjalne

oszczędności związane z oprocentowaniem. Z drugiej strony musimy pamiętać, że inny poziom rynkowych stóp procentowych obowiązuje w Polsce, inny – w Wielkiej Brytanii, jeszcze inny w strefie euro czy Stanach Zjednoczonych. Na przykład w

Polsce obowiązuje WIBOR [WIBOR – ang. Warsaw Interbank Offered Rate – jest to stopa oprocentowania kredytów na polskim rynku międzybankowym], w Wielkiej Brytanii – LIBOR [LIBOR – ang. London

Interbank Offered Rate – jest to stopa oprocentowania kredytów na rynku międzybankowym w Londynie], a w strefie euro – EURIBOR [EURIBOR (ang. Euro Interbank Offered Rate) jest to stopa

oprocentowania kredytów w strefie euro ustalana przez FBE – Federation Bancaire de L’Union Europeenne w Brukseli.]. Ponadto z kredytem walutowym wiąże się ryzyko walutowe, gdyż notowania poszczególnych walut (czyli cena ich kupna i

sprzedaży) zmieniają się codziennie, co stanowi dodatkowe ryzyko (np. wzrostu ceny danej waluty), ale i potencjalny zysk przy spadku ceny.

 

Rycina 3.11. Wielkość trzymiesięcznych stóp procentowych (LIBOR, EURIBOR, WIBOR) latach 2004–2013.

Koszty kredytu

Cena kredytu zależy od wielu czynników. Do najważniejszych z nich należą: wysokość rynkowych stóp procentowych i kosztów rezerw obowiązkowych (określone przez bank centralny), rozmiar ryzyka kredytowego

(określony przez bank), kwota kredytu, okres, na jaki kredyt został udzielony, częstotliwość spłaty odsetek oraz koszty poniesione przez bank. Ponadto koszt kredytu będzie różny w zależności od tego, jaki wybierzemy sposób naliczania

odsetek.

Istnieją dwa podstawowe sposoby naliczania odsetek:

• odsetki proste – naliczone od pierwotnej kwoty kredytu,
• odsetki składane – sposób stosowany, gdy po umownym okresie naliczone odsetki dolicza się do kapitału, po kolejnym okresie odsetki obliczane są od ich łącznej kwoty.

Koszty kredytu zależą też od wybranej stopy oprocentowania. Możemy zdecydować się na zmienną stopę oprocentowania, gdzie oprocentowanie jest uzależnione od aktualnej sytuacji rynkowej. Oprocentowanie zmienia się wraz ze zmianą

stóp procentowych NBP oraz uzależnionych od nich rynkowych stóp procentowych. W czasie gorszej sytuacji gospodarczej zapłacimy przeważnie mniej, podczas gdy w czasie dużych wzrostów nasza rata wzrośnie. Istnieje też stała stopa

oprocentowania, która gwarantuje nam stabilne obciążenie domowego budżetu. Może ona jednak przyczynić się do znacznych strat w związku ze zmianą sytuacji rynkowej, ponieważ gdy zawiera się umowę na 20–30 lat, bardzo trudno

przewidzieć zachowanie rynku w przyszłości.

Dla zilustrowania powyższych zależności przyjmijmy, że w lipcu 2008 r. zaciągnęliśmy kredyt o wartości 200 tys. zł na 30 lat o stałej stopie procentowej, np. w euro. Rynkowa stopa procentowa wynosiła 4,13%, co przy stałej marży na

poziomie 2% daje nam ratę kredytu ok. 1 400 zł. W 2012 r. EURIBOR spadł do wysokości ok. 0,7%, co w przypadku zmiennej stopy procentowej oznaczałoby spadek miesięcznej raty związanej z obsługą długu do poziomu ok. 950 zł. Różnica wynosi

ponad 500 zł. Trzeba jednak pamiętać, że mechanizm ten działa w obie strony. Dlatego banki w czasie gorszej sytuacji gospodarczej bardzo niechętnie udzielają kredytów o stałej stopie procentowej.

Zaciągając kredyt, możemy również zdecydować się na malejące lub stałe raty kapitałowo-
-odsetkowe. W ramach spłaty malejących rat kredytu znajdują się równe raty kapitału (uzyskane przez podzielenie kwoty

udzielonego kredytu przez liczbę rat określonych przez klienta) oraz malejące odsetki, naliczane od aktualnej kwoty zadłużenia. Przy ratach stałych maleje rata odsetkowa, natomiast rośnie rata kapitałowa, co daje raty na tym samym

poziomie przez cały okres spłaty kredytu.

Rycina 3.12. Raty malejące i stałe.

Najważniejszym czynnikiem wpływającym na koszt kredytu jest okres, na który zaciągamy kredyt. Jak już wiesz, im dłuższy czas, na który dostajemy od banku pieniądze, tym wyższa jest ich cena. Kredyt spłaca się jednak w niższych

ratach. Można to zilustrować przykładem kredytu na kwotę 200 tys. zł przy stałym oprocentowaniu 6% i stałych ratach odsetkowych na poziomie 1000 zł. Jeżeli zaciągniemy kredyt na:

• 10 lat, odsetki wyniosą 66 tys. zł (pierwsza rata 2220 zł, z czego 1000 zł stanowią odsetki),
• 20 lat, koszt odsetek wzrośnie do 143 tys. zł (pierwsza rata 1432 zł – 1000 zł odsetki),
• 30 lat (najczęściej wybierany czas spłaty kredytów mieszkaniowych), koszt odsetek wzrośnie do 231 tys. zł (pierwsza rata 1220 zł – 1000 zł odsetki),
• 50 lat i dłużej, wzrost kosztu odsetkowego dojdzie do 430 tys. zł (pierwsza rata 1050 zł – 1000 zł odsetki).

Innymi kosztami kredytu są jego zabezpieczenie i ubezpieczenie. O wysokości zabezpieczenia kredytu decydują: termin i sposób spłaty, znajomość kredytobiorcy i jego rzetelność (weryfikowana przez Biuro Informacji

Kredytowej – BIK [Biuro Informacji Kredytowej to instytucja, której zadaniem jest gromadzenie i udostępnianie danych dotyczących historii kredytowej klientów banków.]) oraz sytuacja ekonomiczno-finansowa kredytobiorcy. Innymi czynnikami

są cechy danego zabezpieczenia kredytu (np. jego wartość), nakład pracy kredytodawcy oraz inne zobowiązania finansowe kredytobiorcy. Zabezpieczenia stanowią:

• zabezpieczenia osobiste – poręczenia wg prawa cywilnego (solidarne, terminowe), weksel
  in blanco, gwarancja bankowa (list gwarancyjny – zabezpieczenie), pełnomocnictwo (np. do rachunku) oraz ubezpieczenie

  kredytu;

• zabezpieczenia rzeczowe – np. kaucja, blokada środków na rachunku bankowym oraz hipoteka (wpis w księdze wieczystej, wycena).

Wysokość ubezpieczenia kredytu zależy od kosztu kredytu, zakresu ubezpieczeń (i związanego z nim wyłączenia oraz definicji zdarzeń) i przysługujących świadczeń. Koszt ubezpieczenia to miesięczna procentowa stawka liczona od

kwoty kredytu (0,05–0,7%). Zakres ubezpieczenia kredytu znacznie się różni zależnie od banków. Najczęściej spotykamy się z ubezpieczeniem na życie, na wypadek niezdolności do pracy lub utraty pracy. Oczywiście im szerszy zakres

ubezpieczenia, tym wyższa za niego opłata.

Ryzyko kredytowe

Ryzyko kredytowe ponosi zarówno bank, oddając nam do dyspozycji pieniądze, jak i klienci banku, którzy zobowiązują się oddać otrzymaną kwotę wraz z odsetkami w określonym czasie. Aby ograniczyć koszty, a co

za tym idzie – ryzyko – należy po pierwsze dokonać szczegółowej analizy naszych możliwości finansowych, przyjmując najmniej optymistyczne założenia (np. wzrost kosztów życia). Szczególnie jest to ważne w wypadku kredytów

długoterminowych, np. hipotecznych [odsyłacz do 3.3]. Następnie trzeba szczegółowo zapoznać się z treścią umowy, m.in. oprocentowaniem kredytu oraz innymi opłatami, które często nie są zawarte w umowie wprost, lecz np. są zawarte

w osobnej tabeli opłat i prowizji. Innym ważnym dokumentem jest regulamin udzielania kredytów.

Poza kosztem kredytu w celu oszacowania ryzyka należy postawić następujące pytania: Ile muszę mieć swoich pieniędzy (tzw. wkładu własnego [Wkład własny to wymagany przez banki wkład pieniężny, wynoszący ok. 20%

wartości nieruchomości.]), żeby otrzymać kredyt hipoteczny? Jak długo będę czekać na kredyt? Jakie są warunki wcześniejszej spłaty kredytu? Jakie dokumenty będą wymagane? Jakie cele mogę sfinansować?

Doświadczenia związane z ostatnim światowym kryzysem finansowanym pokazały, że nieprzemyślane decyzje zarówno instytucji kredytowych, jak i kredytobiorców mogą doprowadzić do bankructwa jednych i drugich.

Rycina 3.13. Wielkość zadłużenia (w mld zł) Polaków w latach 2005–2012. Średnie zadłużenie (w tys. zł) Polaków w latach 2010–2012.

Ciekawostka z Polski

Zdolność kredytowa i nasza wiarygodność jako dłużnika to dwa najważniejsze parametry, które banki biorą pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu kredytu. Są to jedyne parametry w procesie udzielania kredytu, na które mamy realny wpływ. O ile zdolność kredytową każdy bank ocenia samodzielnie (i poszczególne banki zasadniczo się różnią pod względem oceny naszych zarobków i kosztów), o tyle nasza wiarygodność jako dłużnika weryfikowana jest przez banki w Biurze Informacji Kredytowej (BIK). Nasza wiarygodność opiera się głównie na trzech kryteriach. Są to: terminowość spłacania zobowiązań, skłonność do zadłużania się oraz przekraczanie limitów debetowych na kontach i kartach kredytowych. Dlatego z jednej strony bardzo dobrze jest, abyśmy zaciągali kredyty i je spłacali, natomiast z drugiej, aby nasza skłonność do zadłużania się nie była za duża. Natomiast banki, aby ocenić naszą zdolność kredytową, wykorzystują system scoringowy, oceniając m.in. cechy osobowe kredytobiorcy (wiek, stan cywilny, status majątkowy, wykształcenie, staż pracy, wykonywany zawód), a także źródło uzyskiwanych zarobków. Według analityków współcześnie największe szanse na uzyskanie kredytu ma trzydziestoletni żonaty mężczyzna z jednym dzieckiem, mieszkający w stolicy lub ewentualnie w jednym z miast wojewódzkich. Powinien on pracować w dużej międzynarodowej korporacji, mieć umowę na czas nieokreślony, podobnie jak jego żona. Ponadto mężczyzna ten powinien korzystać wcześniej z małych kredytów konsumpcyjnych i terminowo regulować zobowiązania kredytowe. Jak widać z podanego przykładu, w dalszym ciągu większym zaufaniem w polskim społeczeństwie cieszą się mężczyźni, pomimo że z badań analityków wynika, że to kobiety lepiej zarządzają finansami w firmach i w domu.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Podstawowe stopy procentowe NBP; http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy.htm] [Depozyty; http://www.money.pl/pieniadze/depozyty/zlotowe/] [Kalkulator kredytowy; http://www.kalkulator.pl/] [Informacje o kredytach, pożyczkach i lokatach; http://www.uokik.gov.pl/faq_kredyty_pozyczki_lokaty.php] [Artykuł pt. Raty stałe czy malejące?;  http://www.skef.pl/raty- stale-czy-malejace/] [Artykuł pt. Koszty kredytu; http://www.skef.pl/koszty-kredytu/]

 

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (DzU 2011 nr 126, poz. 715); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU20111260715]

Ćwiczenia

1.      Wymień czynniki wpływające na wielkość kosztów kredytu.

2.      Wymień rodzaje kredytów.

3.      Określ, na co należy zwrócić uwagę przy wyborze kredytu.

4.      Na podstawie wykresów zawartych w tekście określ, w których okresach należało zdecydować się na stałe oprocentowanie kredytu, a w których – na zmienne oprocentowanie, a także w jakiej walucie

kredyt ten powinien być zaciągnięty.

1.5.    Giełda papierów wartościowych

Znasz już mechanizmy rządzące rynkiem finansowym związanym z systemem bankowym. Teraz poznasz zasady, które obowiązują na rynku kapitałowym. Dzięki temu dowiesz się m.in., czym jest i jak funkcjonuje giełda

papierów wartościowych.

Rynek kapitałowy

Rynek kapitałowy jest częścią rynku finansowego. Przedmiotem obrotu są na nim długoterminowe (bezterminowe lub z terminem wykupu powyżej roku) aktywa finansowe (papiery wartościowe

[Papiery wartościowe to dokumenty potwierdzające prawa do majątku, które przysługują ich posiadaczowi. Do najpopularniejszych papierów wartościowych zalicza się akcje, obligacje, banknoty i bony skarbowe. Bony skarbowe są instrumentami

rynku pieniężnego, ponieważ okres ich zapadalności jest nie dłuższy niż rok.]), m.in. papiery dłużne (obligacje) i akcje przedsiębiorstw.

Na rynku finansowym wymienia się aktywa, które trwają krócej niż rok. Instytucjom emitującym papiery wartościowe (emitentom) rynek kapitałowy umożliwia zdobycie kapitału na przyszłe inwestycje. Osoby, które nabyły

papiery wartościowe, mogą uczestniczyć w zyskach przedsiębiorstwa, które emitowało akcje, lub korzystać z korzystnego oprocentowania w formie obligacji. Jest to zazwyczaj tańszy sposób zdobycia kapitału od kredytów zaciąganych w bankach.

Emitentami są zatem zarówno rządy państw i władze lokalne, jak i przedsiębiorstwa. Nabywcom papierów wartościowych rynek kapitałowy daje możliwość atrakcyjnej lokaty części posiadanych oszczędności.

Rycina 3.14. Struktura rynku kapitałowego w Polsce.

Uczestnikami rynku kapitałowego są zatem:

• instytucje finansowe – banki, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe, samodzielni kupcy (maklerzy działający we własnym imieniu i na własny rachunek),
• indywidualni inwestorzy – osoby fizyczne,
• instytucje prowadzące i wspierające handel papierami wartościowymi oraz nadzorujące rynek – publiczne rynki regulowane (giełda papierów wartościowych (GPW), Centralna Tabela Ofert (CeTO)), domy maklerskie, doradcy

  inwestycyjni, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.

Handel papierami wartościowymi odbywa się na tzw. rynku pierwotnym lub rynku wtórnym. Na rynku pierwotnym wprowadza się nowe emisje akcji albo obligacji. Na rynku wtórnym handluje się już istniejącymi aktywami.

Rynek wtórny dzieli się na rynek regulowany, nadzorowany przez KNF, i rynek nieregulowany, niepodlegający nadzorowi KNF. Rynek regulowany można podzielić na segmenty:

• giełdowy – gdzie handel papierami wartościowymi odbywa się na giełdzie. W Polsce jest to Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie;
• pozagiełdowy – tzw. over-the-counter market (OTC market), dzielony dalej na: segment regulowany Centralna Tabela Ofert, przeznaczony dla mniejszych spółek o niższej płynności, niemogących sprostać wymogom giełdy, i segment

  nieregulowany.

• Na rynku nieregulowanym wyróżnia się m.in. alternatywne systemy obrotu, organizowane przez firmę inwestycyjną lub spółkę prowadzącą rynek regulowany.

 

Rycina 3.15. Struktura rynku wtórnego.

Podstawowymi funkcjami rynku kapitałowego są:

• pozyskiwanie kapitału przez emitentów,
• uzyskiwanie dochodów przez inwestorów,
• efektywna alokacja środków w gospodarce,
• właściwa wycena papierów wartościowych.

Giełda

Giełda jest rynkiem, na którym sprzedaje się i kupuje aktywa finansowe lub inne towary, zorganizowanym na zasadzie aukcji. Nabywcą jest ten, kto w momencie dokonania transakcji jest gotów zapłacić

najwięcej za przedmiot notowań. Najbardziej znana jest giełda papierów wartościowych, która umożliwia przedsiębiorstwom pozyskiwanie kapitału przez sprzedaż akcji. Zakup akcji jest ofertą wykupienia części własności

przedsiębiorstwa (właściciel akcji staje się współwłaścicielem przedsiębiorstwa w procencie odpowiadającym jego udziałowi w całości wyemitowanych akcji). Aby wyemitować akcje, przedsiębiorstwo musi publicznie przedstawić wszystkie

informacje na temat swojej sytuacji finansowej i planów rozwoju (tzw. prospekt emisyjny).

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Przykładem giełdy jest Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, będąca spółką Skarbu Państwa. Ustalaniem reguł handlu i nadzorem nad giełdą zajmuje się Komisja Nadzoru Finansowego.

Giełda jest rynkiem wtórnym, na którym wyceniane są akcje już wprowadzone do obrotu, ale odbywają się na niej także pierwsze notowania (debiuty) akcji nowych spółek, które są wcześniej rozprowadzane w publicznych ofertach.

Rycina 3.16. Notowania akcji firmy Wawel SA. Na podstawie wykresu można zauważyć, że od 1998 r. cena akcji z niewielkimi wahaniami wzrastała. W tym okresie prawie 4 mln akcji (wolumen) zmieniło właściciela

w trakcie dokonywanych transakcji.

Miarą stanu rynku i kierunku zmian cen akcji jest indeks giełdy. Jest to odpowiednio skonstruowany wskaźnik, który mówi, czy „giełda rośnie” czy „spada”, czy akcje drożeją czy tanieją. Zmiana indeksu (np.

Warszawskiego Indeksu Giełdowego – WIG) informuje o tym, o ile przeciętnie zmieniły się akcje wszystkich notowanych na giełdzie firm. Zdarza się, że kursy większości akcji rosną lub spadają. Okres wzrostu wartości akcji to

hossa (potocznie: rynek byka), a okres spadku wartości akcji to bessa (potocznie: rynek niedźwiedzia). Cykl giełdowy nie jest jednostajny, co oznacza, że kursy większości akcji mogą obniżać się nawet pomimo hossy lub

rosnąć, kiedy trwa bessa – takie zmiany są nazywane korektami.

Rycina 3.17. Notowania Warszawskiego Indeksu Giełdowego (w zł) w latach 2009–2013. Wartość indeksu na zamknięcie dnia.

Rycina 3.18. Tradycja i nowoczesność w GPW w Warszawie. Giełda Kupiecka w Warszawie powstała w 1817 r. Handlowano na niej wekslami i obligacjami, a następnie akcjami. Dnia 22 stycznia 2013 r. tradycyjne uderzenie w

miedziany dzwon rozpoczęło pięciotysięczną sesję na parkiecie warszawskiej giełdy. Współcześnie giełda obsługuje 1,5 mln rachunków inwestorów, oferując 439 akcji spółek o łącznej wartości ponad 765 mld zł. Poza udziałami firm polskich

można nabyć i sprzedać akcje 43 spółek zagranicznych, co klasuje GPW w Warszawie na 10. miejscu wśród giełd europejskich i 1. w regionie Europy Środkowej.

Instrumenty rynku kapitałowego

Jak już wiesz, głównymi papierami wartościowymi są akcje i obligacje. Akcje to papiery wartościowe, potwierdzające określone prawa majątkowe (m.in. prawo do dywidendy) i korporacyjne (m.in. prawo

głosu), stanowiące tzw. udział ich nabywcy (akcjonariusza) w spółce akcyjnej (w jej kapitale zakładowym). Udział akcjonariusza w spółce może być wyrażony kwotą pieniężną, będącą iloczynem ilości posiadanych akcji i ich wartości

nominalnej lub ułamkiem, będącym ilorazem sumy wartości nominalnych posiadanych akcji i wartości kapitału zakładowego spółki. Wartość nominalna akcji to jednostka kapitału zakładowego wyrażona w pieniądzu i wskazana w statucie

spółki. Minimalna wartość nominalna wynosi w Polsce 1 grosz. Sprzedaż akcji przez spółkę odbywa się na rynku pierwotnym i stanowi tzw. emisję akcji. Cena, po jakiej akcje są emitowane, nie może być niższa od ich wartości nominalnej i

nosi nazwę ceny emisyjnej. Wyemitowane akcje są sprzedawane na rynku wtórnym po cenie rynkowej, wynikającej z konfrontacji ofert kupna i sprzedaży.

Współcześnie akcje mogą przyjmować formę akcji na okaziciela lub być akcjami imiennymi. Ze względu na charakterystykę praw udziałowych wyróżnia się:

• akcje zwyczajne – dające nabywcy równe prawa do dywidendy [Dywidenda to część zysku spółki kapitałowej przeznaczona dla wspólnika lub akcjonariusza.], liczby głosów na walnym zgromadzeniu oraz udziału w majątku likwidowanej

  spółki,

• akcje uprzywilejowane (preferencyjne) – dające nadzwyczajne prawa, m.in. do liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy (WZA), wysokości dywidendy lub udziału w podziale likwidowanego majątku spółki.

Drugim ważnym instrumentem rynku finansowego są obligacje. Są to papiery wartościowe emitowane w serii, w której emitent stwierdza, że jest dłużnikiem wierzyciela (obligatariusza), i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia

określonego świadczenia (najczęściej wykupu obligacji w danym terminie). Świadczenie to może mieć zarówno charakter pieniężny (wykup obligacji, płacenie odsetek), jak i niepieniężny (prawa do udziału w zyskach emitenta, zamiany obligacji

na akcje, prawo pierwszeństwa do subskrypcji na akcje nowych emisji). Ze względu na podmiot uprawniony do emisji wyróżnia się obligacje:

• skarbowe – emitowane przez Skarb Państwa, obarczone minimalnym ryzykiem,
• komunalne – emitowane przez gminy,
• spółdzielcze – emitowane przez banki spółdzielcze,
• przedsiębiorstw – emitowane przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą i mające osobowość prawną,
• instytucji finansowych – emitowane przez banki i towarzystwa ubezpieczeniowe.

Obligacje mogą mieć stałe lub zmienne oprocentowanie (zmienna stopa procentowa). Istnieją również obligacje zero-kuponowe, przy których emitent nie płaci odsetek (nie uiszcza opłat kuponowych), tylko emituje

obligacje po cenie niższej niż cena wykupu. W zależności od sposobu spełnienia głównego świadczenia obligacje mogą być wykupywane jednorazowo – po okresie, na który obligacja została wystawiona (np. rok) – lub przed terminem określonym w

obligacji. Obligacje mogą być również wykupywane ratami, drogą losowania pewnych partii, serii lub w formie renty, kiedy czas wykupu jest nieokreślony, emitent jest zobowiązany do płacenie odsetek.

Poza akcjami i obligacjami do papierów wartościowych należą też listy zastawne. Są one emitowane przez bank i mają zazwyczaj stałe oprocentowanie. List zastawny stwierdza zobowiązanie banku do wypłaty jego okazicielowi w

określonym terminie oznaczonej sumy pieniędzy oraz wypłacenia – w przewidzianych umową terminach i wysokości – odsetek od tej sumy.

Rycina 3.19. Nowi emitenci obligacji notowanych na rynku obligacji Catalyst GPW w Warszawie, w latach 2009–2013.

Domy maklerskie w Polsce

Dzięki postępowi technicznemu dzisiaj właściwie każda osoba może zostać inwestorem na giełdzie papierów wartościowych. Co czwartą złotówką na warszawskiej giełdzie obracają inwestorzy indywidualni. Jeszcze

niedawno, kiedy dostęp do informacji o notowaniach był utrudniony, większość zleceń giełdowych przechodziła przez biura maklerskie i maklerów. Dzisiaj do podjęcia aktywności giełdowej wystarczą komputer z dostępem do internetu,

internetowy rachunek inwestycyjny oraz pewna suma pieniędzy.

Obecnie największą liczbę rachunków inwestycyjnych prowadzą: Biuro Maklerskie Banku BPH, Centralny Dom Maklerski Pekao, DM Penetrator, Dom Maklerski PKO Banku Polskiego, Dom Maklerski Banku Zachodniego WBK, Millenium Dom Maklerski,

Dom Maklerski ING Securities S.A. Wszystkich biur maklerskich Polsce jest około 40. W zależności od potrzeb na giełdzie należy wykupić odpowiedni pakiet, zapewniający nam dostęp do informacji giełdowych. Następnym krokiem jest otwarcie

internetowego rachunku inwestycyjnego w jednym z biur maklerskich. Po otrzymaniu dostępu do konta i stwierdzeniu, że przelane przez nas pieniądze są już na naszym rachunku, możemy dokonywać pierwszych transakcji giełdowych. Sesja na

Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie trwa od godziny 9.30 do godziny 16.30. W tym czasie możemy wystawiać zlecenia kupna i sprzedaży wybranych przez nas papierów. Papiery wartościowe notowane są w ramach kursu jednolitego z

dwukrotnym określaniem kursu lub w systemie notowań ciągłych, w ramach którego następują ciągłe zmiany cen (kursów), po jakich dochodzi do zawarcia transakcji. Każde zlecenie, zarówno kupna, jak i sprzedaży, musi zawierać ściśle

określone informacje: datę złożenia, rodzaj zlecenia (kupno czy sprzedaż), dane dotyczące składającego zlecenie, nazwę papieru wartościowego, który ma być przedmiotem transakcji, liczbę papierów wartościowych, którą chcemy kupić, cenę,

po której chcemy dokonać transakcji, termin ważności zlecenia oraz dodatkowe warunki wykonania zlecenia. Ponadto w momencie składania zlecenia musimy pamiętać, że na naszym rachunku powinno znajdować się tyle środków, by wystarczyło ich

na pokrycie zlecenia oraz prowizję pobieraną przez biuro maklerskie.

Jak inwestować w akcje, by zyskać, a nie stracić? Całkowitej pewności co do opłacalności wykonanej operacji inwestor nie będzie miał nigdy. Grając na giełdzie, można zarówno wygrać, jak i przegrać. Decydując się na zakup akcji, należy

jednak przede wszystkim pozyskać informacje o spółce, której akcje chce się kupić, i trendach w gospodarce. Kupować można zarówno wtedy, kiedy ceny spadają, jak i wtedy, kiedy ceny rosną. Oto kilka popularnych powiedzeń maklerskich,

obrazujących zasady inwestowania:

• Na giełdzie większość nigdy nie ma racji.
• Trend jest twoim przyjacielem.
• Sell in May and Go Away. (Sprzedaj w maju i odejdź.)
• Keep It Simple Stupid! (KISS; Nie kombinuj!)
• Nie łap spadającego noża.
• Kupuj plotki, sprzedawaj fakty.

Ciekawostka ze świata

Znany ekonomista Burton Malkiel, orędownik teorii błądzenia losowego w finansach, w swojej książce A random walk down Wall Street napisał: „Ślepa małpa, rzucająca strzałkami w strony finansowej gazety, mogłaby wybrać portfel, który radziłby sobie tak samo dobrze jak ten z pietyzmem wybrany przez ekspertów”. Wyzwanie to podjął „Wall Street Journal”. W październiku 1988 r. po raz pierwszy zaczęto publikować i porównywać z wynikami uzyskanymi przez zawodowców wyniki uzyskane przez dziennikarzy w drodze rzucania przez nich rzutkami do tarczy z nazwami spółek. Do roku 2002 w 61% przypadków górą byli zawodowcy: zarobili 11,0% wobec 4,5% zysków uzyskanych przez rzucających do celu.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Rynek i inwestycje; http://bossa.pl/edukacja/rynek/] [Jak działa giełda; http://zrozumfinanse.pl/poland/portal/finanse_2128.htm] [Historia GPW; http://www.gpw.pl/historia] [Rynek kapitałowy; http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=117&pageId=608] [Rynek kapitałowy 2012; http://www.finanse.egospodarka.pl/90117,Rynek-kapitalowy-2012,1,63,1.html ] [Inwestowanie giełdowe; http://inwestomierz.pl]

 

W zgodzie z prawem

[Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym; http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20061571119] [Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o nadzorze nad rynkiem kapitałowym; http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20051831537] [Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi; http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20051831538] [Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu o spółkach; http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20051841539] [Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych; http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20041461546] [Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach; http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20011201300] [Ustawa z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych; http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20001031099]

Ćwiczenia

1.      Wymień i scharakteryzuj podmioty rynku kapitałowego.

2.      Dlaczego niektóre podmioty gospodarcze decydują się na emisje akcji lub obligacji?

3.      Wymień zasady, jakimi należy kierować się w inwestowaniu na giełdzie papierów wartościowych.

4.      Jakie czynniki wpływają na poziom indeksu giełdowego?

5.      Na podstawie notowań spółki Wawel SA określ, kiedy należało dokonać zakupu, a kiedy – sprzedaży akcji tej spółki. Uzasadnij swoją odpowiedź.

1.6.    Ile zysków? Ile ryzyka? Pozabankowe formy inwestowania

Znasz już instrumenty związane z rynkiem finansowym. Na tej lekcji dowiesz się, jakie są inne możliwości inwestycji pozabankowych. Poznasz najważniejsze informacje dotyczące funduszy inwestycyjnych, ich wad

oraz zalet.

Fundusze inwestycyjne

Fundusz inwestycyjny to instytucja finansowa, której działalność polega na gromadzeniu kapitału inwestorów i lokowaniu go w instrumenty finansowe. Jego celem jest pomnażanie środków powierzonych przez

właścicieli. Na rynku funkcjonuje wiele różnych funduszy, ale każdy z nich należy do Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (TFI).

Rodzaje funduszy inwestycyjnych

Fundusze inwestycyjne zatrudniają specjalistów, którzy starają się jak najlepiej zainwestować powierzoną im gotówkę. Ze względu na przedmiot inwestycji wyróżnia się fundusze:

• akcji,
• obligacji,
• rynku pieniężnego (bony skarbowe, lokaty bankowe, papiery dłużne banków),
• hybrydowe (połączenie funduszy akcyjnych z funduszami obligacji lub rynku pieniężnego).

Dodatkowo fundusze inwestycyjne można podzielić na fundusze krajowe (inwestycje na rynku krajowym) i zagraniczne. Z kolei w podziale na rodzaje funduszy wyróżnia się fundusze inwestycyjne zamknięte (FIZ) oraz

otwarte (FIO). Fundusz inwestycyjny zamknięty emituje certyfikaty inwestycyjne zamknięte, które można kupić w trakcie okresowych sprzedaży (subskrypcji). Certyfikaty te są niepodzielne, dlatego nabywa się co najmniej jeden

certyfikat lub jego wielokrotność. Certyfikaty FIZ dopuszczone do obrotu na rynku można również kupić (lub sprzedać) na giełdzie. W wypadku funduszu inwestycyjnego otwartego jednostki są dystrybuowane w sposób ciągły i podzielne. Wartość

jednostek uczestnictwa jest aktualizowana codziennie po dniach sesyjnych na giełdzie papierów wartościowych.

Fundusze akcji, obligacji i pieniężne, ze względu na przyjętą politykę inwestycyjną, dzielą się na:

• zrównoważone (mieszane) – fundusze o polityce inwestycyjnej, zakładającej inwestowanie w miarę równych części aktywów w lokaty o przewidywalnym dochodzie (bony skarbowe i obligacje) oraz lokaty o wyższym ryzyku inwestycyjnym

  (akcje przedsiębiorstw). Zwykle udział akcji w aktywach zawiera się w przedziale 40–60%.

• stabilnego wzrostu – fundusze o polityce inwestycyjnej, zakładającej inwestowanie większej części aktywów w lokaty o przewidywalnym dochodzie (bony skarbowe i obligacje) oraz mniejszej części – w lokaty o wyższym ryzyku

  inwestycyjnym (akcje przedsiębiorstw). Udział akcji w aktywach nie przekracza 40%, zwykle zawiera się w przedziale 20–30%.

• sektorowe – fundusze o polityce inwestycyjnej, zakładającej inwestowanie aktywów głównie w lokaty przedsiębiorstw danej branży (np. firm teleinformatycznych lub działających w sektorze usług) oraz fundusze surowcowe czy

  fundusze nieruchomości.

Obecnie najbardziej powszechnie stosowaną formą funduszy są tzw. fundusze parasolowe. Pozwalają one na utworzenie w ramach jednego funduszu inwestycyjnego kilku subfunduszy, z których każdy może realizować własną politykę

inwestycyjną. Są więc one w rzeczywistości odrębnymi portfelami inwestycyjnymi. Towarzystwo w ramach jednego funduszu inwestycyjnego może utworzyć dowolną liczbę subfunduszy prowadzących różną politykę inwestycyjną, np. subfunduszy

specjalizujących się w agresywnym inwestowaniu w akcje, subfunduszy mających na celu ochronę powierzonego kapitału, subfunduszy specjalizujących się w inwestycjach w określonych państwach lub na wybranych giełdach. Korzystając z tego

rodzaju funduszy, można w prosty sposób zmienić zakres i rodzaj inwestycji przez zamianę jednostek uczestnictwa jednego subfunduszu na jednostki uczestnictwa innego subfunduszu, bez wycofywania się z inwestycji w fundusz.

Inwestowanie na giełdzie a inwestowanie w fundusze

W przypadku wszystkich funduszy w każdej chwili możemy dołożyć swoje pieniądze do puli inwestycji, kupując jednostki uczestnictwa funduszu, lub wycofać pieniądze, sprzedając jednostki uczestnictwa.

Czym różni się zatem inwestowanie na giełdzie, gdzie można samodzielnie skomponować portfel inwestycyjny, od inwestowania w fundusze inwestycyjne?

Przede wszystkim inwestowanie na giełdzie jest czasochłonne (czas zajmuje np. analiza sprawozdań finansowych czy ocena perspektyw spółki) i wymaga dużej wiedzy o funkcjonowaniu rynków (np. znajomości czynników kształtujących cenę).

Inwestycja w fundusze jest niewątpliwie łatwiejsza i często bardziej opłacalna, ponadto pozwala na skuteczną dywersyfikację (zróżnicowanie) portfela inwestycyjnego. Oznacza to, że inwestując w jeden fundusz, możemy lokować pieniądze w

różne inwestycje (lokaty bankowe, papiery wartościowe, akcji, obligacje itp.).

Rycina 3.20. Aktywa polskich funduszy inwestycyjnych (w mld zł) i średnie stopy zwrotu polskich funduszy inwestycyjnych (w %).

[Źródło: opracowanie na podstawie danych z http://www.izfa.pl]

Wzrost atrakcyjności funduszy inwestycyjnych związany jest najczęściej ze spadkiem oprocentowania bezpiecznych lokat bankowych. Inwestorzy wycofujący kapitał z lokat i lokujący go w funduszach decydują się na większe

ryzyko, ponieważ uznają, że jest to bardziej opłacalne. W Polsce w 2012 r. około 46% funduszy odnotowało stratę, podczas gdy 53% wypracowało zyski. Tak więc stopa zwrotu [Stopa zwrotu informuje o tym, jaka część wyłożonego kapitału

zwróci się inwestorowi w ciągu roku w postaci dochodu.] będzie w dużej mierze zależeć od rodzaju funduszu, w który zainwestujemy.

Jak inwestować w fundusze inwestycyjne?

Przed rozpoczęciem inwestycji powinno się określić podstawowe elementy strategii inwestycyjnej, takie jak:

• rodzaj inwestycji (np. rodzaj funduszu),
• moment rozpoczęcia inwestycji (wejście) i jej zakończenia (wyjście),
• czas inwestycji,
• maksymalna dopuszczalna strata kapitału.

Na przykład osoby starsze, dokonujące inwestycji z myślą o emeryturze, nie powinny wybierać ryzykownych funduszy, takich jak fundusze akcyjne. Duże wahania na rynkach kapitałowych mogą sprawić, że osoby te mogą utracić znaczącą część

swojego kapitału. Rozwiązaniem mogą być inwestycje w fundusze rynku pieniężnego i obligacji. Im dłuższy jest horyzont inwestycyjny, tym wyższe ryzyko jesteśmy w stanie zaakceptować. Jeżeli wybieramy np. okres dwuletni, nie powinniśmy

wybierać funduszy akcyjnych, gdzie rekomendowanym okresem inwestycji jest 5–7 lat.

Popularną strategią inwestycyjną jest strategia uśredniania ceny, która polega na systematycznym zakupie jednostek uczestnictwa danego funduszu. Strategia ta zmniejsza ryzyko naszej inwestycji, gdyż całość kapitału nie jest

lokowana w jednym momencie. Jest ona zalecana w wypadku inwestowania w fundusze agresywne (akcyjne).

W celu zobrazowania tej metody posłużymy się dwiema sytuacjami:

1.         Wyobraź sobie, że chcesz zainwestować 10 tys. zł w fundusz akcyjny. W pierwszym przypadku całość kapitału inwestujesz od razu, w drugim dzielisz wpłaty na 2 po 5 tys. zł co miesiąc. Cena

jednostki na początku wynosi 100 zł, po 1 miesiącu spada do 80 zł, następnie w 2. miesiącu wzrasta do ceny 100 zł. Kupując 100 jednostek po 100 zł, po 2 miesiącach nie osiągasz zysku (cena się nie zmieniła).

2.         W drugiej sytuacji kupiłeś na początku 50 jednostek po 100 zł i 62,5 jednostki (teoretycznie zakładając podzielność jednostek) po 80 zł. Po 2 miesiącach posiadasz zatem 112,5 jednostek, które są

warte 11 250 zł, a Twój zysk wynosi 12,5%.

Inwestycje w fundusze związane są jednak zawsze z pewnym ryzykiem inwestycyjnym, którego wyeliminowanie jest niemożliwe. Ważne, aby zdawać sobie z niego sprawę i dostosować charakter inwestycji do własnych preferencji i potrzeb.

Tabela 3.8. Stopy zwrotu wybranych funduszy na koniec kwietnia 2013 r.

Rycina 3.21. Wielkość zysku funduszy inwestycyjnych MŚP w Polsce. Wielkość zysku funduszy inwestycyjnych europejskich rynków rozwiniętych.

Na koniec należy zwrócić uwagę na fakt, że nasze pieniądze zainwestowane w wybranym funduszu stanowią często napływ kapitału dla danego regionu świata, sektora lub przedsiębiorstwa. Dlatego inwestując np. w krajowy rynek małych i

średnich przedsiębiorstw (MŚP), pośrednio wspieramy go naszym kapitałem.

Rycina 3.22. Schemat organizacji funduszy inwestycyjnych.

 

 

Ciekawostka ze świata

W Niemczech sporą popularnością cieszą się fundusze inwestujące w samoloty. Za zebrane od inwestorów pieniądze kupowane są samoloty, które następnie oddawane są liniom lotniczym w leasing. Przychody z leasingu trafiają do uczestników funduszu w postaci dywidend. Potencjalny zysk to ok. 10% rocznie. Miłośnicy natury mogą natomiast inwestować w lasy. Przykładami funduszy, które mają zarabiać na drewnie, są Aquila Waldinvest, DWS Access Global Timber czy Bauminvest. Wszystkie mają ponad dziesięcioletni horyzont inwestycyjny i przewidywane stopy zwrotu nieco poniżej 10% rocznie. Jednak nie jest to zarobek czysto „leśny”. Fundusze inwestujące tylko i wyłącznie w lasy nie miałyby szans powodzenia – szacuje się, że rentowność takiej inwestycji wynosi około 4% w Europie i 6% w Ameryce Południowej.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Rodzaje funduszy inwestycyjnych; http://inwestycje.elfin.pl/przewodnik/1,1056,658,rodzaje-funduszy- inwestycyjnych.html] [ABC inwestowania w fundusze inwestycyjne; http://www.knf.gov.pl/Images/Broszura%20ABC%20inwestowania_tcm75-22583.pdf] [Fundusze inwestycyjne w Polsce; http://www.analizy.pl/fundusze/fundusze-inwestycyjne/dokumenty] [Ranking funduszy http://platforma.fundusze.onet.pl/ranking,,,,,.html]

 

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (DzU 2004 nr 146, poz. 1546); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU20041461546]

Ćwiczenia

1.      Wymień i scharakteryzuj rodzaje funduszy inwestycyjnych.

2.      Wyjaśnij, czy warto inwestować w różnych funduszach, czy też – w jednym funduszu. Uzasadnij swoją odpowiedź.

3.      Wytłumacz, jak obniżyć ryzyko inwestycyjne przy maksymalizacji stopy wzrostu.

 

1.7.    Ubezpieczenie – ochrona przed ryzykiem

Czy wiesz, jak ubezpieczyć się przez ryzykiem towarzyszącym nam w codziennym życiu? Jak odróżnić ubezpieczenie na życie od ubezpieczenia zdrowotnego i czy można się ubezpieczyć od niezdania matury?

Rodzaje ubezpieczeń

Cały czas jesteśmy narażeni na liczne zdarzenia losowe, które mogą spowodować uszczerbek na naszym zdrowiu lub majątku. W związku z tym jesteśmy skłonni odkładać pieniądze tak, aby móc złagodzić skutki

takich zdarzeń. Istotą ubezpieczeń jest zatem gromadzenie kapitału przeznaczonego na przyszłe wydatki. Ubezpieczenia możemy podzielić na 2 główne grupy:

• ubezpieczenia osobowe,
• ubezpieczenia majątkowe.

Ubezpieczenia osobowe

Ubezpieczenia osobowe zapewniają pokrycie potrzeb finansowych, które wynikają z określonych zdarzeń w życiu człowieka. Przykładami takich zdarzeń są choroba, kalectwo, osiągnięcie określonego wieku lub

śmierć. Ubezpieczenie osobowe może być też ubezpieczeniem na życie, które w sytuacji śmierci osoby ubezpieczonej gwarantuje pewną kwotę dla najbliższych osób.

Jedną z form ubezpieczeń osobowych są ubezpieczenia ochronno-oszczędnościowe. Są to ubezpieczenia połączone z oszczędzaniem. Ubezpieczenia ochronno-oszczędnościowe dzielimy na:

• kapitałowe – część składki jest ceną udzielanej ochrony, a część jest inwestowana przez towarzystwo w bezpieczne instrumenty rynkowe,
• z funduszem – część składki jest wykorzystywana na zakup jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego,
• uniwersalne – poziom ochrony zależy od preferencji i sytuacji materialnej ubezpieczonego,
• posagowe – ich celem jest zapewnienie finansowego wsparcia dzieciom, kiedy wejdą one w dorosłe życie lub w wypadku śmierci opiekuna,
• rentowe – zapewniają one okresowe świadczenie terminowe lub częściej dożywotnie w zamian za jednorazową składkę.

Wymienione wyżej typy ubezpieczeń ochronno-oszczędnościowych zapewniają zawsze wypłatę świadczenia, a ich uzupełnieniem mogą być ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe.

Do ubezpieczeń osobowych należą też ubezpieczenia inwestycyjne, których głównym celem jest gromadzenie i pomnażanie oszczędności. Składki przeznaczane są głównie na wykup jednostek uczestnictwa w funduszach kapitałowych zakładu

ubezpieczeń.

Innym specyficznym typem ubezpieczeń osobowych jest polisa ochronna. W zależności od czasu obowiązania polisy wyróżnia się ubezpieczenia terminowe (obejmujące kilka lub kilkanaście lat) albo ubezpieczenia na całe życie. Wypłata

świadczeń następuje jedynie w przypadku śmierci w czasie obowiązywania polisy. Po wygaśnięciu ubezpieczenia klient nie otrzyma żadnej wypłaty.

Rycina 3.23. Rodzaje ubezpieczeń.

 

Tabela 3.9. Przykłady ofert ubezpieczeniowych.

Ubezpieczenia majątkowe

Ubezpieczenia majątkowe dotyczą mienia lub odpowiedzialności cywilnej. Mają one za zadanie pokrywać straty materialne spowodowane w wyniku szkody. Wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje ubezpieczeń

majątkowych:

• ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe – obejmują ryzyko wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej;
• ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) – działają wtedy, gdy ubezpieczony wyrządzi innej osobie szkodę i jest zobowiązany do jej naprawienia: świadczenie poszkodowanemu wypłaca wówczas towarzystwo ubezpieczeniowe;
• ubezpieczenia mienia – chronią przed finansowymi skutkami zniszczenia lub utraty majątku (np. pożaru mieszkania czy kradzieży pojazdu).

Zarówno w ubezpieczeniu osobistym, jak i w ubezpieczeniu majątkowym koszt ubezpieczenia zależy od ryzyka zaistnienia danego zdarzenia i oczekiwań co do wielkości wypłaty. Możemy powiedzieć, że im bardziej

prawdopodobne jest wystąpienie zdarzenia i im większe są jego finansowe konsekwencje dla ubezpieczyciela, tym ubezpieczenie przed tym zdarzeniem będzie wyższe.

Tabela 3.10. Porównanie ubezpieczenia osobowego z ubezpieczeniem majątkowym.

Ubezpieczenia obowiązkowe

Niektóre rodzaje ubezpieczeń są obowiązkowe, tzn. istnieje wymóg ich wykupienia przez dane osoby. Do najpopularniejszych ubezpieczeń obowiązkowych zaliczamy:

• ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) dla posiadacza pojazdu mechanicznego za szkody powstałe w związku z ruchem tego pojazdu,
• ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych,
• ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Z uwagi na zróżnicowanie przymusu ubezpieczenia można też wyodrębnić:

• ubezpieczenia powszechne – OC kierowców, OC rolników, OC budynków; ich warunki regulują przepisy prawne. Za naruszenie nakazu zawarcia ubezpieczenia grozi sankcja finansowa, niezwalniająca z obowiązku

  ubezpieczenia.

• ubezpieczenia szczególne – dotyczą określonych grup zawodowych (np. brokerów, biegłych rewidentów, lekarzy), dla których szczególne warunki ubezpieczenia regulują odnośne przepisy prawne. Brak ubezpieczenia nie pociąga

  za sobą sankcji karnych, lecz sankcje administracyjne (np. utratę uprawnień do wykonywania zawodu).

Rycina 3.24. Rodzaje ubezpieczeń.

Co można ubezpieczyć?

To, co ubezpieczymy, zależy od tego, czy myślimy o ubezpieczeniu osobowym, czy – o majątkowym. Pod względem ubezpieczeń osobowych teoretycznie można ubezpieczyć wszystko. Znani aktorzy ubezpieczają swoje

atuty fizyczne, np. głos, piersi, włosy, a sportowcy np. rękę czy nogi. Przy ubezpieczeniach majątkowych możemy już również ubezpieczyć bardzo dużo rzeczy. Można ubezpieczyć dzieła sztuki, sprzęt muzyczny lub komputery. Przy

ubezpieczeniu od następstw nieszczęśliwych wypadków [Ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków należy do grupy ubezpieczeń osobowych, w których ochroną objęte jest życie lub zdrowie człowieka. Nie są one jednak ubezpieczeniami

na życie.] (NNW) istnieje możliwość ubezpieczenia się od np. szkód spowodowanych przez ciało niebieskie, mole czy, teoretycznie, od „nieszczęśliwych wypadków edukacyjnych”. Jednakże wszystkie te kwestie zależą od towarzystwa

ubezpieczeniowego.

Ubezpieczenia społeczne i emerytalne

Ubezpieczenia są podstawowym instrumentem polityki socjalnej państwa. Ubezpieczenia społeczne opłacane są w formie składek przez pracodawcę danej osoby, przez odprowadzanie pewnej części jej dochodu do

Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS-u). Ubezpieczenia te dzielimy na emerytalne i rentowe (dla inwalidów, sierot, wdów i wdowców). Inne ubezpieczenia społeczne to ubezpieczenia chorobowe, wypłacane w razie chorób

lub urlopu macierzyńskiego. Istnieją również ubezpieczenia wypadkowe obejmujące wypadek w pracy i chorobę zawodową.

Spośród wszystkich ubezpieczeń społecznych współcześnie w Polsce największe kontrowersje wzbudza ubezpieczenie emerytalne. Jest to obowiązkowe ubezpieczenie na wypadek niezdolności do pracy z powodu

starości. Osoby, które opłacają składkę, zapewniają sobie dochód w momencie zaprzestania pracy zawodowej po osiągnięciu wieku emerytalnego. Od 1 stycznia 2009 r. rozpoczęto wypłatę pierwszych emerytur wg nowego systemu emerytalnego,

gdzie wysokość emerytury jest uzależniona od kwoty składek wpłaconych przez ubezpieczonego. W tzw. starym systemie emerytura zależała wyłącznie od stażu pracy oraz wskaźników przyjętych przez rząd. Stary system opierał się w całości na

umowie międzypokoleniowej – emerytury były finansowane ze składek wpłacanych przez osoby aktualnie pracujące. Jednak liczba Polaków w wieku produkcyjnym (opłacających składki emerytalne) wciąż maleje, natomiast zwiększa się liczba

osób uprawnionych do otrzymywania świadczeń emerytalnych. Proces ten, zwany starzeniem się społeczeństw, wymusił przeprowadzenie reform systemu. Współcześnie emerytura w tym systemie jest finansowana z dwóch źródeł, tzn.

ze środków gromadzonych w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i w otwartych funduszach emerytalnych (OFE). Wiek emerytalny w Polsce wynosi obecnie 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, ale docelowo zostanie wydłużony do 67. roku życia

zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn. Wysokość emerytury zostanie wyliczona przez podzielenie sumy wszystkich zwaloryzowanych składek przez liczbę miesięcy, która statystycznie została nam do końca życia od momentu przejścia na

emeryturę (według Głównego Urzędu Statystycznego przeciętna długość życia po osiągnięciu wieku emerytalnego dla kobiet wynosi 20,8 lat, a dla mężczyzn – 13,3 lat).

Polski system emerytalny złożony jest z trzech filarów. Pierwszy filar emerytury, to emerytura Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Drugi filar emerytury to otwarte fundusze emerytalne. Każda osoba podejmująca pierwszą pracę

zawiera umowę z jednym z funduszy emerytalnych. Składki z OFE inwestowane są w różne instrumenty rynku finansowego, np. obligacje lub akcje. Trzeci filar jest dobrowolny. Związany jest on z faktem, że emerytura z dwóch filarów

będzie niższa niż świadczenia wypłacane do tej pory przez ZUS i stanowić będzie w najlepszym scenariuszu ok. 50% wysokości zarobków. Zatem osoby chcące zachować po przejściu na emeryturę dotychczasowy poziom życia powinny zdecydować się

na którąś z ofert inwestycyjnych, np. fundusz inwestycyjny, pracowniczy program emerytalny, grupowe ubezpieczenie na życie, oszczędności gromadzone i inwestowane przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych.

Rycina 3.25. Fundusz emerytalny w Polsce.

Ciekawostka ze świata

Jednym z najstarszych na świecie rynków ubezpieczeniowych jest Lloyd’s of London, który oferuje wiele różnorodnych produktów ubezpieczeniowych. Ubezpieczano na nim m.in. nogi Freda Astaire’a i Betty Grable, ręce gitarzysty Rolling Stones, Keitha Richardsa, pośladki Jennifer Lopez czy też kubki smakowe znanych restauratorów. Poruszenie wywołała jednak informacja o ubezpieczeniu włosów na klatce piersiowej znanego piosenkarza i aktora. W Stanach Zjednaczanych Ameryki Północnej popularnością cieszą się ubezpieczenia na wypadek porwania przez kosmitów (ok. 2000 sztuk rocznie). Oferowane są również polisy od stresu wywołanego klęską ulubionej drużyny piłkarskiej podczas Mistrzostwach Świata.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Vademecum ubezpieczeń; http://www.piu.org.pl/vademecum-ubezpieczen] [ABC ubezpieczeń – rodzaje i charakterystyka ubezpieczeń; http://www.nbportal.pl/pl/np/porady/poradniki/ubezpieczenia/abc-ubezpieczen-rodzaje-charakterystyka] [Ubezpieczenia turystyczne; http://www.rzu.gov.pl/porady-sezonowe/Ubezpieczenia_turystyczne__20788] [Ubezpieczenie za granicą; http://www.ubezpieczenie-za-granica.pl/] [System emerytalny; http://www.mpips.gov.pl/ubezpieczenia-spoleczne/ubezpieczenie-emerytalne/system- emerytalny/] [Kalkulator ubezpieczeniowy; http://ubezpieczenia-kalkulator.pl/] [Ubezpieczenia od utraty pracy; http://serwis- inwestora.pl/ubezpieczenia/ubezpieczenia-od-utraty-pracy-zanim-podpiszesz-umowe–sprawdz-na-co-zwrocic-uwage]

 

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (DzU 2003 nr 124, poz. 1151); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU20031241151] [Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych (DzU 2003 nr 124, poz. 1152); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU20031241152]

Ćwiczenia

1.      Wymień i scharakteryzuj rodzaje ubezpieczeń.

2.      Podaj argumenty przemawiające za tym, że powinniśmy się ubezpieczać.

3.      Scharakteryzuj system emerytalny w Polsce.

 

1.8.    Warto sobie przypomnieć!

• Historia powstania pieniądza jest związana z rozwojem gospodarczym i technologicznym społeczeństwa. W zależności od stopnia rozwoju wyróżnia się następujące etapy rozwoju pieniądza: barter, pieniądz towarowy, płacidła,

  pieniądz metalowy, pieniądz bity, pieniądz kruszcowy – monety, pieniądz papierowy – banknoty, pieniądz wymienialny, pieniądz bezgotówkowy i pieniądz elektroniczny.

• Pieniądz spełnia funkcję miernika wartości, środka wymiany, środka płatniczego, środka tezauryzacji.
• Współczesny system bankowy obejmuje wszystkie instytucje bankowe i zasady określające wzajemne związki między systemem a jego otoczeniem.
• Funkcje systemu bankowego to kształtowanie emisji pieniądza i kredytu, wpływające na sprawne funkcjonowanie gospodarki, a także gromadzenie wolnych środków finansowych i ich efektywna alokacja oraz wspomaganie działalności i

  inicjatyw gospodarczych.

• Struktura systemu bankowego w Polsce jest dwuszczeblowa. Tworzą ją: Narodowy Bank Polski (bank centralny) i banki komercyjne.
• Głównymi narzędziami Rady Polityki Pieniężnej, kształtującymi podaż pieniądza, są: stopy procentowe, rezerwa obowiązkowa, operacje otwartego rynku, interwencje walutowe.
• Poza systemem bankowym znajdują się instytucje parabankowe świadczące usługi zbliżone do bankowych. Najważniejszą cechą instytucji parabankowych jest brak możliwości przyjmowania depozytów, w związku z

  czym pożyczane pieniądze są pieniędzmi instytucji.

• Istotą działalności banku komercyjnego jest pośrednictwo w obrocie pieniędzmi. Banki komercyjne pełnią 3 podstawowe funkcje: kredytową, pieniężną i lokacyjną. Spośród wielu usług bankowych tylko udzielanie

  kredytów jest operacją zastrzeżoną wyłącznie dla banków.

• Operacje banków komercyjnych ze względu na przedmiot działania można podzielić na czynne, bierne i pośredniczące.
• Ze względu na charakter i rodzaj banków w Polsce wyróżnia się banki inwestycyjne, specjalne, spółdzielcze i uniwersalne. Bank uniwersalny nie jest ograniczony co do rodzaju oferowanych usług.
• Usługi bankowe charakteryzuje: niematerialność, niejednorodność, rozciągłość, zróżnicowanie asortymentu, występowanie specyficznych preferencji klientów, istnienie regulowanego mechanizmu rynkowego.
• Usługi bankowe dzielimy na: operacje finansujące, operacje depozytowe, usługi powiązane z obsługą transferów płatniczych oraz usługi różne.
• Lokata bankowa jest jednym z głównych sposobów oszczędzania i inwestowania pieniędzy. Podstawowymi czynnikami wpływającymi na zyskowność lokaty są jej oprocentowanie, termin zapadalności i kapitalizacja

  odsetek.

• Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie środki pieniężne z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do

  korzystania z tych środków na warunkach określonych w umowie, do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

• Zdolność kredytowa to zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie.
• Cena kredytu zależy od: wysokości rynkowych stóp procentowych, kosztów rezerw obowiązkowych, rozmiaru ryzyka kredytowego, kwoty kredytu, okresu, na jaki został udzielony, częstotliwości spłaty odsetek oraz kosztów poniesionych

  przez bank.

• Istnieją 2 podstawowe sposoby naliczenia odsetek kredytowych: odsetki proste i odsetki składane. Ponadto możemy zdecydować się na zmienną stopę oprocentowania lub stałą stopę oprocentowania. Istnieją

  również stałe lub malejące raty kapitałowo-odsetkowe.

• Rynek kapitałowy jest częścią rynku finansowego, na którym sprzedaje i kupuje się aktywa finansowe, m.in. papiery dłużne (obligacje) i akcje przedsiębiorstw. W odróżnieniu od rynku pieniężnego dokonuje się

  tu zatem wymiany aktywów o czasie trwania dłuższym niż rok.

• Uczestnicy rynku kapitałowego to: instytucje finansowe, indywidualni inwestorzy, instytucje prowadzące i wspierające handel papierami wartościowymi oraz nadzorujące rynek.
• Handel instrumentami finansowymi odbywa się na tzw. rynku pierwotnym lub rynku wtórnym. Rynek wtórny dzieli się na 2 segmenty: giełdowy i pozagiełdowy.
• Podstawowymi funkcjami rynku kapitałowego są: pozyskiwanie kapitału przez emitentów, uzyskiwanie dochodów przez inwestorów, efektywna alokacja środków w gospodarce, właściwa wycena instrumentów finansowych (papierów

  wartościowych).

• Giełda jest rynkiem, na którym sprzedaje się i kupuje aktywa finansowe lub inne towary. Jest ona rynkiem zorganizowanym na zasadzie aukcji. Najbardziej znana jest giełda papierów wartościowych. Przykładem giełdy

  jest Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie.

• Miarą stanu rynku i kierunku zmian cen akcji jest indeks giełdy. Okres wzrostu wartości akcji to hossa, okres spadku wartości akcji to bessa.
• Akcje to papiery własnościowe, potwierdzające udział właściciela w spółce akcyjnej i jej kapitale zakładowym. Wartość akcji może być wyrażona kwotą pieniężną lub ułamkiem wartości spółki.
• Obligacje to papiery wartościowe emitowane w cyklach, w których emitent stwierdza, że jest dłużnikiem wierzyciela (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (najczęściej wykupu

  obligacji w danym czasie). Ze względu na podmiot uprawniony do emisji wyróżnia się obligacje: skarbowe, komunalne, przedsiębiorstw i instytucji finansowych.

• Fundusz inwestycyjny to instytucja finansowa, której działalność polega na gromadzeniu i lokowaniu kapitału inwestorów w instrumenty finansowe. Jego celem jest pomnażanie środków powierzonych przez właścicieli. Każdy z

  funduszy należy do Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (TFI).

• Ze względu na przedmiot inwestycji fundusze dzielimy na: akcyjne, obligacji, rynku pieniężnego (bony skarbowe, lokaty) lub hybrydowe (połączenie funduszy akcyjnych i funduszy obligacji/rynku

  pieniężnego).

• Fundusze ze względu na przyjętą przez nie politykę inwestycyjną dzielą się na: zrównoważone (mieszane), stabilnego wzrostu, sektorowe, surowcowe, nieruchomości i tzw. fundusze

  parasolowe.

• Istotą ubezpieczeń jest gromadzenie kapitału przeznaczonego na przyszłe wydatki. Ubezpieczenia możemy podzielić na 2 główne grupy: osobowe i majątkowe.
• Ubezpieczenia są podstawowym instrumentem polityki socjalnej państwa. Ubezpieczenia dzielimy na: społeczne, emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe.
• Ze względu na proces zwany starzeniem się społeczeństwa rozpoczęto w Polsce wprowadzanie nowego systemu emerytalnego. Wysokość emerytury jest w nim uzależniona od kwoty składek wpłaconych przez ubezpieczonego.

1.9.    Sprawdź, co pamiętasz!

1. Połącz termin z odpowiednim opisem lub przykładem.

2. Wskaż cechy, którymi powinien charakteryzować się współczesny pieniądz.

A.        Nie może ulegać łatwemu zniszczeniu.

B.         Powinien umożliwiać przenoszenie.

C.         Nie może być podzielny na mniejsze jednostki.

D.        Powinien być rozpoznawalny jako pieniądz.

E.         Powinien być trudny do podrobienia.

3. Wskaż podmioty, które wchodzą w skład systemu bankowego w Polsce.

A.        Banki komercyjne.

B.         Ministerstwo Finansów.

C.         Bank centralny.

D.        Parabanki.

4. Połącz instrumenty RPP z odpowiednimi działaniami.

5. Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.

Parabanki nie mogą

A.        przyjmować depozytów.

B.         udzielać pożyczek.

C.         utrzymywać rezerw finansowych.

D.        pośredniczyć w transakcjach finansowych.

 

 

6. Zaznacz cechy umowy o kredyt.

Przedmiotem kredytu są                                      środki pieniężne              rzeczy                   .

Umowa o kredyt ma                                               formę ustną                       formę pisaną    .

Kredyt można wykorzystać na cel                     dowolny                              określany           .

Oprocentowanie kredytu jest                            wymagane                         niekonieczne     .

7. Zaznacz czynności banku, które mają na celu zwiększenie jego dochodu.

A.        Udzielanie pożyczek i kredytów.

B.         Zakładanie lokat przez klientów.

C.         Dokonywanie lokat na rynku międzybankowym.

D.        Prowadzenie rachunków bankowych.

E.         Zakup papierów wartościowych.

F.         Emisja obligacji bankowych.

8. Wskaż rodzaj banków, które specjalizują się w obsłudze przedsiębiorstw.

A. Banki specjalne.

B. Banki spółdzielcze.

C. Banki inwestycyjne.

D. Banki żywności.

9. Zaznacz punkt, w którym podano, ile wyniosą roczne odsetki z lokaty o wielkości 1000 zł z oprocentowaniem 3% i kapitalizacją miesięczną. Uwzględnij podatek Belki (19%).

A. 30,42 zł

B. 40,25 zł

C. 24,64 zł

D. 24,30 zł

10. Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.

Różnica w spłacie kredytu o wysokości 10 000 zł z oprocentowaniem 10% (spłata w równych ratach), w zależności od tego, czy spłacimy go po 12, czy – po 24 miesiącach, będzie wynosić w przybliżeniu

A. 525 zł.

B. 68 zł.

C. 978 zł.

D. 1000 zł.

11. Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.

Wielkość raty spłaty kredytu zaciągniętego w euro o zmiennej stopie oprocentowania zależy głównie od

A. stopy rynkowej WIBOR.

B. stopy depozytowej NBP.

C. stopy rynkowej EURIBOR.

D. stopy lombardowej NBP.

12. Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.

Papiery własnościowe potwierdzające udział właściciela w spółce i jej kapitale zakładowym to

A. obligacje.

B. akcje.

C. listy zastawne.

D. weksle.

13. Na podstawie wykresu notowań pozagiełdowego rynku akcji w Stanach Zjednoczonych NASDAQ opisz wskazane punkty za pomocą terminów: hossa, bessa, korekta.

14. Wskaż czynniki, które w największym stopniu wpływają na wybór funduszy inwestycyjnych przez klientów.

A. Fundusze są narażone na mniejsze ryzyko niż lokaty bankowe.

B. Inwestowanie w fundusze jest mniej czasochłonne niż inwestowanie na giełdzie.

C. Fundusze przynoszą zazwyczaj większe zyski niż lokaty bankowe.

D. Fundusze są mniej narażone na zmiany na rynkach finansowych niż obligacje.

15. Wskaż fundusz inwestycyjny, który ma opcję subfunduszy.

A. Fundusz parasolowy.

B. Fundusz sektorowy.

C. Fundusz mieszany.

D. Fundusz stałego wzrostu.

16. Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) należy do ubezpieczeń

A. majątkowych.

B. osobistych.

C. ochronno-oszczędnościowych.

D. cywilnych.

17. Zaznacz proces, który w największym stopniu wpłynął na reformę systemu emerytalnego w Polsce.

A. Kryzys finansowy.

B. Wstąpienie Polski do UE.

C. Starzenie się społeczeństwa.

D. Żaden z powyższych.

18. Wskaż ubezpieczenia należące do ubezpieczeń obowiązkowych.

A. OC dla kierowców.

B. AC dla kierowców.

C. OC dla rolników.

D. NNW dla rolników.

19. Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.

Trzeci filar emerytalny jest skierowany przede wszystkim do

A. pracowników fizycznych.

B. ludzi, którzy niebawem znajdą się w wieku emerytalnym.

C. rencistów i inwalidów.

D. ludzi młodych.

20. Uzupełnij tabelę: wstaw w odpowiednich miejscach znak X oraz przyporządkuj właściwe przykłady.

pożar mieszkania, ubezpieczenie chorobowe, ubezpieczenie posagowe, kradzież pojazdu, OC, ubezpieczenie rentowe, ubezpieczenie inwestycyjne, ubezpieczenie emerytalne

 

1.1.    Rynek pracy i bezrobocie

W gospodarce rynkowej rynek pracy jest regulowany przez prawo popytu i podaży. O wielkości podaży na rynku pracy świadczy liczba osób poszukujących pracy, natomiast o wielkości popytu – liczba wolnych miejsc

pracy. Zwykle na rynku pracy istnieje nadwyżka podaży nad popytem, co prowadzi do zjawiska bezrobocia. Występuje ono wtedy, gdy brakuje pracy dla osób, które jej poszukują i są zdolne,

by ją wykonywać.

Co wpływa na poziom podaży i popytu na rynku pracy?

Ze względu na to, że liczba miejsc pracy i liczba osób poszukujących pracy stale się zmienia, zmienia się też poziom podaży i popytu na rynku pracy.

Poziom podaży na rynku pracy jest uwarunkowany wieloma czynnikami, do których zaliczamy:

• system kształcenia dzieci i młodzieży,
• liczbę osób wyjeżdżających za granicę (migracje zewnętrzne),
• wysokość proponowanego wynagrodzenia,
• nastawienie poszukujących pracy do zmiany miejsca pracy.

Na poziom popytu na rynku pracy wpływają natomiast:

• stan gospodarki danego kraju oraz częstotliwość i kierunek podejmowanych zmian,
• zróżnicowanie występujących pracowników,
• wydajność pracy,
• wysokość proponowanych pensji.

Przyczyny nierównowagi na rynku pracy

Istnieje wiele przyczyn nierównowagi między podażą a popytem na rynku pracy. Jedną z najważniejszych z nich jest stan gospodarki w danym kraju czy regionie. Jeżeli sytuacja gospodarki się pogarsza, wpływa to

na zmniejszanie się zapotrzebowania na produkty, co w konsekwencji powoduje zmniejszanie produkcji i zwolnienia pracowników. W niektórych przypadkach mówimy też o sezonowości ofert pracy ze względu na ich występowanie tylko w określonych

miesiącach roku (np. zbiory owoców, do których zatrudnia się pracowników tylko w sezonie na te owoce).

Kolejną przyczyną nierównowagi na rynku pracy mogą być różnice strukturalne. Występują one wówczas, gdy bezrobotni reprezentują pewną grupę zawodową, np. stolarzy, a pracodawcy poszukują osób

pracujących w innych zawodach, np. hydraulików. Na zachwianie równowagi na rynku pracy w regionie wpływać mogą także zwolnienia grupowe występujące w dużych zakładach pracy (miały one duże znaczenie np. w Polsce w okresie

transformacji gospodarki [odsyłacz do 2.1]).

Stopa bezrobocia

Miernikiem określającym wielkość bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli udział bezrobotnych w ogólnej liczbie osób aktywnych zawodowo. Stopę bezrobocia obliczamy za pomocą wzoru:

 

 

b = B/S x 100%,

gdzie:

b – stopa bezrobocia

B – liczba bezrobotnych

S – liczba osób aktywnych zawodowo (liczba bezrobotnych + liczba pracujących).

Stopa bezrobocia w Polsce jest zróżnicowana w poszczególnych województwach. Najwyższa występuje w województwie warmińsko-mazurskim, a najniższa – w województwie wielkopolskim.

Rycina 4.1. Stopa bezrobocia rejestrowanego wg województw w Polsce w 2012 r.
[Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Mały rocznik statystyczny Polski 2013, Warszawa 2013, s. 166].

Rodzaje bezrobocia

W zależności od przyjętego kryterium mówi się o wielu rodzajach bezrobocia. Ze względu na przyczyny wyróżnia się bezrobocie:

• przymusowe – gdy poszukujący pracy nie może jej znaleźć,
• dobrowolne – gdy bezrobotny nie chce podjąć pracy, co może wynikać z wielu przyczyn, w tym na przykład z chęci otrzymywania zasiłków, gdyż mają one wartość wyższą niż oferowana pensja,
• sezonowe – dotyczy ono niektórych okresów w roku, w których pewne działalności nie występują (np. w rolnictwie),
• strukturalne – wynika z niedopasowania kwalifikacji bezrobotnych do potrzeb danego rynku pracy,
• frykcyjne – występuje, gdy bezrobotni poszukują lepszej pracy, w związku z czym przez jakiś czas pozostają bez pracy,
• technologiczne – występuje w efekcie postępu technologicznego, wpływającego na zastępowanie pracy ludzi pracą maszyn, urządzeń, komputerów,
• koniunkturalne (cykliczne) – jest spowodowane załamaniem gospodarki, jego zmiany następują w tempie zmian gospodarki.

Ponadto wyróżnia się bezrobocie:

• utajone (ukryte) – występuje np. wtedy, gdy pracę, którą mogłaby wykonać 1 osoba, wykonują 2 lub 3 osoby,
• jawne – wyraża je liczba osób zarejestrowanych jako bezrobotne w urzędach pracy,
• chroniczne – występuje, gdy grupa bezrobotnych przez długi okres nie może znaleźć pracy.

Skutki bezrobocia

Skutki bezrobocia przedstawiono w tabeli 4.1.

Tabela 4.1. Pozytywne i negatywne skutki bezrobocia.

Walka z bezrobociem

Wyróżnia się 2 kategorie metod walki z bezrobociem:

• metody aktywne – walka z bezrobociem następuje przez instrumenty wspierające tworzenie nowych miejsc pracy, np. przez pomoc finansową w zakładaniu działalności gospodarczej,
• metody pasywne (łagodzenie skutków bezrobocia) – walka z bezrobociem jest prowadzona przez urzędy pracy, które organizują różnorodne szkolenia dla bezrobotnych oraz pomagają im w poszukiwaniu miejsc pracy.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Stopa bezrobocia w wybranych krajach; http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/RS_maly_rocznik_statystyczny_2013.pdf] [Raport na temat bezrobocia wśród młodych ludzi; http://www.mpips.gov.pl/download/gfx/mpips/pl/defaultopisy/ 7744/1/1/II%20Mlodzi%20w%20liczbach_12-11-2012.pdf] [Informacje na temat zagranicznych rynków pracy: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej; http://www.mpips.gov.pl/praca/praca-za-granica/] [Artykuł na temat zatrudnienia w Unii Europejskiej (w języku angielskim); http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=101&langId=en]

Ćwiczenia

1.      Korzystając z dostępnych źródeł informacji, ustal, jaka jest stopa bezrobocia w gminie, w której mieszkasz.

2.      Wymień rodzaje bezrobocia występującego w miejscowości, w której mieszkasz, oraz w Twoim województwie. Podaj przyczyny tego stanu rzeczy.

 

1.2.    Aktywność zawodowa

Podejmowanie aktywności zawodowej może następować w różnym wieku i z różnych przyczyn. Niekiedy pierwsze doświadczenia zawodowe zdobywa się w bardzo młodym wieku. Czy masz już jakieś doświadczenia zawodowe?

Czy możesz nazwać się osobą aktywną zawodowo? Kiedy Twoim zdaniem powinna się zaczynać aktywność zawodowa człowieka?

Ludność aktywna i bierna zawodowo

Ze względu na źródła utrzymania ludność można podzielić na:

• aktywną (czynną) zawodowo – do grupy tej zaliczamy osoby, które wykonują pracę zarobkową lub chwilowo jej nie wykonują (są bezrobotne), ale są zarejestrowane jako poszukujące pracy i aktywnie jej poszukują,
• bierną zawodowa (nieaktywną zawodowo) – do grupy tej należą osoby niepracujące, które utrzymują się z niezarobkowych źródeł (np. stypendiów, rent, emerytur), bądź osoby utrzymywane przez inne osoby, czyli niemające własnego

  źródła dochodu.

Ludność aktywną zawodowo określa się również mianem siły roboczej.

Kategorie wiekowe ludności w Polsce

Ze względu na zdolność do pracy wyróżnia się 3 grupy wiekowe ludności:

• osoby w wieku przedprodukcyjnym (0–17 lat),
• osoby w wieku produkcyjnym (kobiety w wieku 18–60 lat, mężczyźni w wieku 18–65 lat),
• osoby w wieku poprodukcyjnym (kobiety powyżej 60. roku życia, mężczyźni powyżej 65. roku życia).

Zgodnie z Ustawą z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych od 2013 r. będzie następowało stopniowe zrównywanie wieku produkcyjnego mężczyzn i kobiet oraz podwyższanie go

do 67. roku życia. W związku z tym osoby urodzone w 1994 r. przejdą na emeryturę w 2061 r.

Dlaczego człowiek chce pracować, czyli motywy podejmowania pracy

Praca stanowi dla człowieka dużą wartość materialną i niematerialną. Z materialnego punktu widzenia praca zapewnia człowiekowi utrzymanie i pozwala podnosić standard życia. Do niematerialnych

motywów podejmowania pracy zaliczamy: możliwość spełniania swoich ambicji, szeroko rozumianego rozwoju i samorealizacji, chęć przyczyniania się do rozwoju gospodarki, możliwość uzyskania aprobaty i uznania otoczenia, w którym

żyjemy, a niekiedy – zdobycia władzy. Z tych właśnie powodów człowiek podejmuje aktywność zawodową, czyli dąży do uczestnictwa w rynku pracy w sposób bezpośredni i aktywny jako pracownik lub pracodawca.

Współczynnik aktywności zawodowej

Poziom aktywności zawodowej określa się najczęściej za pomocą współczynnika aktywności zawodowej. Oblicza się go, dzieląc liczbę osób aktywnych zawodowo (tzn. pracujących i bezrobotnych) w danym wieku

przez liczbę oznaczającą ogół ludności w tym wieku. Należy pamiętać, że wartość współczynnika aktywności zawodowej jest zawsze mniejsza niż 100%. Im wyższa wartość współczynnika, tym większa część ludności w wieku produkcyjnym chce

pracować.

Współczynnik aktywności zawodowej

W Polsce poziom aktywności zawodowej jest znacznie zróżnicowany wśród grup wiekowych oraz płci.

Rycina 4.2. Współczynnik aktywności zawodowej w Polsce w I kwartale 2013 roku wg płci i wieku.
[Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Aktywność ekonomiczna ludności Polski I kwartał 2013 r.]

Należy zaznaczyć, że wartość współczynnika aktywności zawodowej w Polsce stale jest wyższa dla kobiet niż dla mężczyzn. Różnice te stają się jednak mniejsze, jeżeli weźmie się pod uwagę ludność w wieku produkcyjnym.

Tabela 4.2. Współczynnik aktywności zawodowej ludności w Polsce w latach 2003–2011 wg płci.
[Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Pracujący w gospodarce narodowej w 2011 r., Warszawa 2012, s. 2.]

Duże zróżnicowanie współczynnika aktywności zawodowej wg płci występuje również w Unii Europejskiej.

Rycina 4.3. Współczynnik aktywności zawodowej w Unii Europejskiej wg płci w 2012 roku (w %).
[Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Eurostatu]

	Ciekawostka z Polski
	Dla określenia aktywności zawodowej często stosuje się Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL). Są nim objęte osoby w wieku 15 lat i więcej, będące członkami gospodarstw domowych w wylosowanych mieszkaniach, z wyjątkiem osób nieobecnych powyżej 3 miesięcy, jeżeli ich nieobecność nie wynikała z charakteru pracy.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Raport na temat wchodzenia osób młodych na rynek pracy; http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_Wejscie_ludzi_mlodych_na_rynek_pracy.pdf]

 

Ćwiczenia

1.      Zanalizuj współczynnik aktywności zawodowej w Unii Europejskiej wg płci przedstawiony na rycinie 4.3, a następnie uzupełnij zdania.

a) Najwyższa wartość współczynnika aktywności zawodowej wśród kobiet w Unii Europejskiej występuje w …………………………. i wynosi ………….. %, a najniższa występuje w …………………………………… i wynosi …………….. %.

b)  W ………………….. (państwo) wartości współczynnika zbliżone są do danych dla całej Unii Europejskiej.

2.      Wyjaśnij, co wpływa na zróżnicowanie przedstawione w ćwiczeniu 1.

 

1.3.    Moje predyspozycje zawodowe

Poszukiwanie pracy jest procesem złożonym i dla wielu osób trudnym. Dlatego warto najpierw spróbować określić swoje kompetencje i kwalifikacje. Współcześnie coraz większą uwagę skupia się na kompetencjach

zawodowych. Czy wiesz, w jaki sposób możesz określić swoje kompetencje zawodowe?

Czym są kompetencje?

Mianem kompetencji określamy połączenie: opanowanej wiedzy z danego zakresu, wykształconych umiejętności oraz postaw. Niekiedy do kompetencji zalicza się też cechy osobowości. Natomiast

kwalifikacje są utożsamiane z wykształceniem, zawodowym stażem pracy oraz umiejętnościami pracownika.

Na co dzień zarówno nabywamy kompetencji, jak i je wykorzystujemy. Kompetencje nie są cechami stałymi, gdyż zmieniają się wraz ze zdobywanym przez nas doświadczeniem oraz naszym rozwojem zawodowym i osobistym.

Poziomy kompetencji

Wyróżnia się 5 poziomów kompetencji. Gdy rozwijamy daną kompetencję, stopniowo przechodzimy na coraz wyższy poziom jej opanowania:

• poziom A (1) – występuje wtedy, gdy brak jest zachowań wskazujących na opanowanie danej kompetencji i jej wykorzystywanie w podejmowanych działaniach,
• poziom B (2) – występuje wtedy, gdy nastąpiło przyswojenie kompetencji w stopniu podstawowym i jest ona wykorzystywana w sposób nieregularny,
• poziom C (3) – poziom ten osiąga się wtedy, gdy kompetencja została przyswojona w stopniu dobrym, pozwala ona na samodzielne, praktyczne jej wykorzystanie w trakcie realizacji zadań zawodowych,
• poziom D (4) – występuje wtedy, kiedy kompetencja została przyswojona w stopniu bardzo dobrym, pozwalającym na bardzo dobrą realizację zadań z danego zakresu oraz przekazywanie innym własnych doświadczeń,
• poziom E (5) – oznacza kompetencję przyswojoną w stopniu doskonałym, co daje zdolność do twórczego wykorzystania i rozwijania wiedzy, umiejętności i postaw właściwych dla danego zakresu działań.

Rodzaje kompetencji

Nie ma jednaj zamkniętej listy kompetencji, a specjaliści tworzą różne ich zestawy. W niektórych opracowaniach znajdują się wykazy nawet do 300 kompetencji, a poszczególne firmy, tworząc profile zadań lub

stanowisk, określają czasem bardzo szczegółowe lub specyficzne kompetencje.

Jednym ze stosowanych podziałów jest podział na 8 kategorii kompetencji:

• kompetencje związane z uzdolnieniami, czyli potencjał pracownika – to kompetencje, które można rozwijać.
• kompetencje związane z umiejętnościami i zdolnościami – zalicza się do nich np. kompetencje komunikacyjne, umysłowe, interpersonalne, organizacyjne, techniczne, biznesowe, przywódcze, samozarządzania.
• kompetencje związane z wiedzą – to kompetencje, które opisują to, czego pracownik nauczył się do tej pory i co może zastosować w odpowiedniej sytuacji. Jest to zatem konkretna wiedza, która stanowi przygotowanie do wykonywania

  określonych zadań w ramach zawodu, specjalizacji, stanowiska czy organizacji.

• kompetencje fizyczne –to umiejętności związane z fizycznymi wymaganiami danego stanowiska pracy. Zalicza się do nich: sprawność fizyczną, wyczulenie zmysłów i zdolności psychofizyczne.
• kompetencje związane ze stylami działania – określają, w jaki sposób formułowane są cele, jaka jest umiejętność planowania i zdolności organizacyjne, wskazują zdolność wizualizacji ciągu działań oraz ustalania, jakie zasoby są

  potrzebne do osiągania celu.

• kompetencje związane z osobowością (kompetencje społeczne) – umiejętności zapewniające skuteczność realizacji celów w sytuacjach społecznych, czyli podczas kontaktów z innymi ludźmi. Mogą być nabywane przez jednostkę w toku

  treningu społecznego, decydują o właściwym funkcjonowaniu w grupie, budowaniu odpowiednich relacji z innymi ludźmi.

• kompetencje związane z zasadami i wartościami – dotyczą zasad, wartości i wierzeń, pozwalają na określenie motywów działania. Dotyczą tego, czego poszukuje się w pracy, oraz ról życiowych, które wpływają na dokonywane

  wybory.

• kompetencje związane z zainteresowaniami – wskazują preferencje dotyczące zadań i rodzaju pracy oraz środowiska pracy. Jeżeli są zgodne z rodzajem zainteresowań pozazawodowych, wpływają na podniesienie efektywności pracy.

Inny podział kompetencji, dokonywany ze względu na ich funkcjonalność, uwzględnia:

• kompetencje osobiste – określające indywidualną realizację zadań. Wpływają one na szybkość i rzetelność wykonywania zadań, np.: elastyczność myślenia, gotowość do uczenia się, kreatywność, myślenie analityczne, organizacja

  pracy własnej, otwartość na zmiany, radzenie sobie ze stresem, samodzielność, sumienność, zarządzanie czasem.

• kompetencje społeczne – wpływające na jakość wykonywanych zadań, w których następuje kontakt z innymi ludźmi. Poziom tych kompetencji wpływa na skuteczność współpracy i porozumiewania się. Są to np. autoprezentacja, budowanie

  relacji z innymi, dzielenie się wiedzą i doświadczeniem, identyfikacja z firmą, komunikatywność, kultura osobista, negocjowanie, obsługa klienta, otwartość na innych, współpraca w zespole.

• kompetencje menedżerskie – obejmujące umiejętności zarządzania pracownikami, zarówno miękkie obszary kierowania, organizacji pracy, jak i strategiczne aspekty zarządzania, np. budowanie sprawnej organizacji, budowanie

  zespołów, coaching, delegowanie zadań, motywowanie, myślenie strategiczne, przywództwo, rozwiązywanie konfliktów, zarządzanie informacjami, zarządzanie przez cele.

• kompetencje specjalistyczno-techniczne – związane ze specjalistycznymi zadaniami dla danej grupy stanowisk, często odnoszące się do specyficznych zakresów wiedzy (np. prawniczej czy finansowej) lub umiejętności (np. obsługa

  określonych systemów IT), takich jak analiza danych, analiza i opracowanie tekstów prawnych, analiza rynku, diagnozowanie potrzeb klienta, dyspozycyjność, języki obce, pozyskiwanie informacji, prowadzenie szkoleń, umiejętności IT,

  wykorzystanie narzędzi biurowych.

 

Ciekawostka z Unii Europejskiej

W dokumentach Unii Europejskiej często jest mowa o kompetencjach kluczowych, czyli takich, których wszystkie osoby potrzebują do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia. Ustanowiono 8 kompetencji kluczowych. Są to: porozumiewanie się w języku ojczystym, porozumiewanie się w językach obcych, kompetencje matematyczne, podstawowe kompetencje naukowotechniczne, kompetencje informatyczne, umiejętność uczenia się, kompetencje społeczne i obywatelskie, inicjatywność i przedsiębiorczość, świadomość i ekspresja kulturalna.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Strona na temat predyspozycji zawodowych i ich określania; http://predyspozycje-zawodowe.pl/] [Kwestionariusz zainteresowań zawodowych; http://www.psychologia.net.pl/testy.php?test=zawod] [Artykuł o kompetencjach, które są cenione przez pracodawców; http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/46/id/946] [Artykuł pt. Jakimi kompetencjami Polacy mogą zwyciężać w XXI wieku?; http://www.for.org.pl/upload/File/publikacje/KompetencjedlarozwojuMSabat.pdf]

Ćwiczenia

1.      Wypełnij kwestionariusz zainteresowań zawodowych [http://www.psychologia.net.pl/testy.php?test=zawod], a następnie wskaż kompetencje, nad którymi możesz popracować.

2.      Określ kompetencje, które mogą być ważne dla Twojego potencjalnego pracodawcy. Ustal, które z nich masz, a które będziesz jeszcze rozwijać.

 

1.4.    Metody poszukiwania pracy

Poszukiwanie pracy bywa naprawdę trudnym zajęciem. Jak mówi egipskie przysłowie, to „Człowiek szuka pracy, a nie praca – człowieka”, zatem bez względu na to, czy poszukujemy pracy po raz pierwszy, czy

po raz kolejny w naszym życiu, powinniśmy się do tego dobrze przygotować.

Czym jest aktywne poszukiwanie pracy?

Aktywne poszukiwanie pracy oznacza podejmowanie zróżnicowanych działań w celu znalezienia pracy. Do czynności, które wykonujemy w jego ramach, należą:

• określenie własnych kompetencji (predyspozycji zawodowych),
• ocena własnych możliwości zawodowych (jakie czynności możemy wykonywać, jeżeli mamy dane wykształcenie, uprawnienia, kursy, umiejętności),
• analiza rynku pracy, na którym będziemy poszukiwać pracy,
• wybór potencjalnych pracodawców, z którymi chcielibyśmy nawiązać współpracę,
• poszukiwanie informacji na temat potencjalnych pracodawców,
• nawiązanie kontaktu z pracodawcami,
• zaprezentowanie swojej aplikacji potencjalnym pracodawcom.

Metody szukania zatrudnienia

Poszukiwanie pracy powinno odbywać się z wykorzystaniem wielu metod jednocześnie, gdyż w ten sposób zwiększa się prawdopodobieństwo jej znalezienia. Współcześnie za najskuteczniejsze metody poszukiwania

pracy uznaje się:

• wyszukiwanie ogłoszeń w internecie i prasie,
• bezpośredni kontakt z pracodawcą,
• pozyskiwanie informacji od znajomych i rodziny,
• korzystanie z usług urzędów pracy i agencji pośrednictwa pracy.

Ogłoszenia z internetu i prasy

Wyszukiwanie ofert pracy w internecie i prasie jest metodą bardzo wygodną, gdyż można to zazwyczaj robić w czasie dogodnym dla siebie. Jednak w wypadku niektórych zawodów, takich jak murarz, listonosz czy

tynkarz, istotne jest, by szukać ofert codziennie z samego rana, gdyż kandydatów jest z reguły tak dużo, że około południa oferty są już nieaktualne.

Informacje o ofertach pracy zamieszczane są na wielu portalach internetowych poświęconych wyłącznie poszukiwaniu pracy. Znajdują się na nich często również wskazówki, jak napisać życiorys czy list

motywacyjny, oraz jak przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej. Warto też korzystać z portali regionalnych, gdzie zamieszczane są lokalne oferty pracy. Poszukiwanie powinno też obejmować portale branżowe oraz strony

internetowe potencjalnych pracodawców, na których często znajduje się zakładka „oferty pracy”.

Ogłoszenia z ofertami pracy zamieszczane są też w większości dzienników, w rubryce Praca. Zwykle te same oferty można też znaleźć na podstronach internetowego wydania dzienników. Ważne, by szukać informacji o miejscach

pracy na sprawdzonych portalach i stronach internetowych, gdyż tam znajdują się wiarygodne ogłoszenia.

                         Poszukiwanie pracy przez media pozwala skorzystać z wielu udogodnień, np. niektóre ogłoszenia z ofertami pracy są tak skonstruowane, że klikając w odpowiednie miejsce na stronie, od razu

można na nie odpowiedzieć.

Bezpośredni kontakt z pracodawcą

Jeżeli wiemy, u którego pracodawcy chcielibyśmy pracować, wówczas możemy spróbować umówić się z nim na rozmowę w sprawie pracy. Jeżeli jednak dany pracodawca nie szuka akurat pracowników, możemy zostawić u

niego swoją aplikację [odsyłacz do 4.7], gdyż przy ogromnej rotacji pracowników na współczesnym rynku pracy bardzo prawdopodobne jest, że niedługo zwolni się jakieś miejsce.

Poszukiwanie pracy bezpośrednio u pracodawców jest bardzo skuteczną metodą, gdyż od razu można się przekonać, czy spełnia on nasze oczekiwania

Znajomi i rodzina

Niektóre osoby za najbardziej skuteczną metodę poszukiwania pracy uważają zdobywanie informacji od przyjaciół i rodziny, gdyż w ten sposób uzyskują najaktualniejsze informacje o wolnych stanowiskach

pracy. Z drugiej strony wielu pracodawców, m.in. niektóre z dużych korporacji finansowych i handlowych, pozyskuje pracowników dzięki rekomendacjom uzyskanym od osób już zatrudnionych. W ten sposób zwiększają oni szansę na zatrudnienie

pracowników godnych zaufania.

Poszukiwanie pracy przez znajomych i rodzinę pozwala otrzymać informacje z pierwszej ręki.

Urzędy pracy i agencje pośrednictwa pracy

Inną metodą poszukiwania pracy jest korzystanie z oferty urzędów pracy i agencji pośrednictwa pracy. W urzędach pracy najszybciej dostępne są informacje o wolnych miejscach pracy w instytucjach

państwowych, natomiast w agencjach pośredniczących w poszukiwaniu pracy możemy zdobyć informacje o wolnych miejscach pracy w prywatnych przedsiębiorstwach w Polsce i za granicą. Ważnym zadaniem urzędów pracy jest też prowadzenie

szkoleń oraz doradzanie osobom bezrobotnym i poszukującym pracy.

                         W urzędzie pracy część ofert pracy jest przeznaczona tylko dla osób bezrobotnych, które są w nim zarejestrowane.

Ciekawostka ze świata

Coraz częściej to pracodawcy poszukują pracowników, stosując przy tym coraz nowsze metody. Jedną z nich jest tzw. networking, czyli budowanie zaawansowanej sieci kontaktów, które można wykorzystać do pozyskania odpowiednich kandydatów. Kontakty to jednak nie tylko realne znajomości, ale przede wszystkim korzystanie z modnych portali biznesowych. Na portalach tych osoby poszukujące pracy tworzą wirtualne społeczności i prezentują swój profil zawodowy – doświadczenie, wykształcenie, umiejętności i kompetencje zawodowe itp. Inną popularną metodą, stosowaną szczególnie w pozyskiwaniu pracowników do korporacji, jest head-hunting, czyli bezpośredni kontakt z kandydatami atrakcyjnymi dla pracodawcy, często aktywnymi zawodowo, i składanie im konkurencyjnych ofert pracy. Jednak choć ta metoda jest szeroko stosowana, jest ona wątpliwa etycznie, a lojalność pozyskanych w ten sposób pracowników jest często niewielka.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Artykuł na temat skuteczności poszczególnych metod poszukiwania pracy; http://praca.wp.pl/title,Skuteczne- metody-poszukiwania-pracy,wid,15730855,wiadomosc.html] [Strona jednego z dzienników z aktualnymi ofertami pracy w całej Polsce i za granicą; http://gazetapraca.pl/ ] [Popularne portale z ofertami pracy i wskazówkami dla poszukujących pracy; http://www.pracuj.pl/; http://www.jobs.pl/; http://www.topjobs.pl/ ]

Ćwiczenia

1.      Odszukaj na wybranym portalu poświęconym poszukiwaniu pracy 2 oferty pracy, które będą zgodne z Twoimi kompetencjami i kwalifikacjami.

2.      Omów ze znajomymi oraz rodziną problem zatrudnienia małoletnich pracowników w miejscach ich pracy. Dowiedz się, czy w ich przedsiębiorstwach w ogóle są zatrudniani tacy pracownicy, a jeżeli tak, to

na jakich zasadach i jakie są w stosunku do nich wymagania.

 

1.5.    Formy zatrudnienia pracownika

Informacja o formie zatrudnienia, jaką proponuje pracodawca, jest zazwyczaj podana w ofercie pracy. Jeżeli jej tam nie ma, to na pewno pojawi się ona w czasie rozmowy kwalifikacyjnej. Jakie są formy

zatrudnienia i co musisz o nich wiedzieć, aby wybrać tę, która spełni Twoje oczekiwania?

Rodzaje umów

Pracodawca może zatrudnić pracownika m.in. na umowę o pracę, umowę-zlecenie i umowę o dzieło. Wybór umowy w znacznej mierze zależy od rodzaju pracy oraz rozwiązań przyjętych przez

pracodawcę. Należy jednak pamiętać, że każda ze wskazanych umów ma inny charakter, a co za tym idzie – także inną podstawę prawną.

Umowa o pracę

Ten rodzaj umowy jest precyzyjnie określony w przepisach Kodeksu pracy. Pracownik, podpisując umowę o pracę, zobowiązuje się do wykonywania pracy na wskazanym stanowisku, w określonym miejscu i

czasie, pod kierownictwem pracodawcy lub innej osoby, którą wskaże pracodawca, za konkretnym wynagrodzeniem. Umowa o pracę jest najlepszą i najstabilniejszą formą zatrudnienia dla pracownika, gdyż – zgodnie z przepisami – daje

pracownikowi wiele przywilejów. Istnieje w niej np. zobowiązanie ze strony pracownika i pracodawcy do pokrywania kosztów pełnych składek ZUS, a także rozliczenia podatku od dochodów. Pracując na umowę o pracę, ma się też zapewniony

płatny urlop.

Biorąc pod uwagę czas, na który jest zawierana umowa o pracę, wyróżnia się:

• umowę na czas nieokreślony,
• umowę na okres próbny (do 3 miesięcy),
• umowę na czas określony,
• umowę na czas wykonania danej pracy,
• umowę na zastępstwo.

Kodeks pracy daje możliwość rozwiązania umowy o pracę: za porozumieniem stron, za wypowiedzeniem, bez wypowiedzenia, z upływem czasu umowy lub z dniem zakończenia pracy, która była powodem

zawarcia umowy. Rozwiązanie umowy o pracę odbywa się pisemnie, a potwierdzeniem danej umowy po jej zakończeniu jest świadectwo pracy wystawiane przez pracodawcę.

Umowa-zlecenie

Umowa-zlecenie jest zawierana na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego między pracodawcą a pracownikiem na wykonanie konkretnej pracy, zazwyczaj za określonym wynagrodzeniem. Pracownik, określany

mianem zleceniobiorcy, bierze w umowie odpowiedzialność za staranne wykonanie zlecenia (nie za konkretny efekt).

Umowa-zlecenie nie daje pracownikowi przywilejów, np. płatnego urlopu. W pewnych sytuacjach umożliwia zwolnienie ze składek płaconych do ZUS-u, ale należy wówczas rozliczyć podatek od dochodów (istnieje

możliwość uwzględnienia zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodów).

Umowa o dzieło

Umowa ta jest zawierana na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego i dotyczy wykonania określonego dzieła, czyli rezultatu pracy pracownika (wykonawcy dzieła). Nie daje ona przywilejów pracowniczych.

Nie wymaga płacenia składek do ZUS-u za wykonawcę dzieła i – podobnie jak przy umowie-zleceniu – należy przy niej rozliczyć podatek od dochodów (istnieje możliwość uwzględnienia zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodów).

Kodeks pracy

Jak już wiesz, Kodeks pracy reguluje zagadnienia dotyczące zatrudnienia na umowę o pracę. Zagadnienia te nazywa się ogólnie prawami pracy, a kodeks – jak ujęto na jego początku – „określa prawa

i obowiązki pracowników i pracodawców”. W myśl kodeksu „pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę”.

W Kodeksie pracy znajdują się następujące działy:

• Przepisy wstępne – dotyczą one podstawowych zasad prawa pracy, równego traktowania w zatrudnieniu, nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy.
• Stosunek pracy – w dziale tym ujęto takie zagadnienia, jak: przepisy ogólne, umowa o pracę, warunki zatrudnienia pracowników skierowanych do pracy na terytorium RP z państwa będącego członkiem Unii Europejskiej, zatrudnianie

  pracowników w formie telepracy, stosunek pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę.

• Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia – dział ten obejmuje ustalanie wynagrodzenia za pracę innych świadczeń związanych z pracą, wynagrodzenie za pracę, ochronę wynagrodzenia za pracę, świadczenia przysługujące w okresie

  czasowej niezdolności do pracy, odprawę rentową i emerytalną, odprawę pośmiertną.

• Obowiązki pracodawcy i pracownika – w dziale tym opisano obowiązki pracodawcy, obowiązki pracownika, zakaz konkurencji, kwalifikacje zawodowe pracowników, regulamin pracy, nagrody i wyróżnienia, odpowiedzialność porządkową

  pracowników.

• Odpowiedzialność materialna pracowników – w dziale tym opisano odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy, odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi.
• Czas pracy – dział ten obejmuje przepisy ogólne, normy i ogólny wymiar czasu pracy, okres wypoczynku, systemy i rozkłady czasu pracy, pracę w godzinach nadliczbowych, pracę w porze nocnej, pracę w niedziele i święta.
• Urlopy pracownicze – znajdują się tu regulacje dotyczące urlopów wypoczynkowych i urlopów bezpłatnych.
• Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem.
• Zatrudnianie młodocianych – dział ten obejmuje przepisy ogólne, zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego, dokształcanie, zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe,

  szczególną ochronę zdrowia; urlopy wypoczynkowe, rzemieślnicze przygotowanie zawodowe.

• Bezpieczeństwo i higiena pracy – dział ten dotyczy podstawowych obowiązków pracodawcy, praw i obowiązków pracownika, obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy, maszyn i innych urządzeń technicznych, czynników oraz procesów

  pracy stwarzających szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia, profilaktycznej ochrony zdrowia, wypadków przy pracy i chorób zawodowych, szkoleń, środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, służby bezpieczeństwa i

  higieny pracy, konsultacji w zakresie bhp oraz komisji bhp, obowiązków organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

  dotyczących wykonywania prac w różnych gałęziach pracy.

• Układy zbiorowe pracy – w dziale tym omówiono przepisy ogólne, ponadzakładowy układ zbiorowy pracy, zakładowy układ zbiorowy pracy.
• Rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy – podano tu przepisy ogólne, postępowanie pojednawcze, sądy pracy.
• Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika –zawarto tu informacje dotyczące ponoszenia przez pracodawcę odpowiedzialności za wykroczenia przeciwko pracownikom.
• Przedawnienie roszczeń – w dziale tym omówiono zagadnienia związane z przedawnieniem roszczeń.
• Przepisy końcowe.

Ciekawostka z Polski

W połowie roku 2013 okazało się, że przedsiębiorstwa w Polsce coraz rzadziej zatrudniają pracowników na podstawie umów o pracę na czas określony (dane Głównego Urzędu Statystycznego). Jak komentują to eksperci Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej, „umowy terminowe zostały w naszym kraju zdemonizowane, a skala zjawiska jest dużo mniejsza, niż to przedstawiają związki zawodowe. Bezsprzecznie umowy na czas nieokreślony są podstawową formą świadczenia pracy w naszym kraju. Jak wskazują jednak związki zawodowe, Polska i tak pozostaje liderem w Unii Europejskiej pod względem rozpowszechnienia stosowania tzw. umów śmieciowych. Obejmują one bowiem nie tylko umowy o pracę na czas określony, ale również inne umowy czasowe (np. zastępstwo i na okres próbny)”. [http://www.podatki.biz/sn_autoryzacja/logowanie.php5/artykuly/firmy-rezygnuja-z-umow-na-czas-okreslony_16_21023.htm?idDzialu=16&idArtykulu=21023]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Artykuł pt. Umowa-zlecenie a umowa o dzieło – czym się różnią? http://ksiegowosc.infor.pl/raport-dnia/133752,Umowa-zlecenie-a-umowa-o-dzielo—czym-sie-roznia-.html#ixzz2YT24hWB9] [Podstrona „Gazety Prawnej” na temat prawnych zagadnień dotyczących pracy; www.praca.gazetaprawna.pl]

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93, z późn. zm.); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640160093] [Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (DzU nr 21, poz. 94, z późn. zm.); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU19980210094]

Ćwiczenia

1.      Korzystając z kodeksu regulującego zagadnienia dotyczące umowy o pracę, napisz, co powinna zawierać umowa o pracę oraz jakie są formy rozwiązania tej umowy.

2.      Porównaj w punktach umowę-zlecenie z umową o dzieło.

 

1.6.    Obowiązki i prawa pracownika oraz pracodawcy

Jeden z działów Kodeksu pracy jest poświęcony obowiązkom pracodawcy i pracownika. Czy wiesz, na czym one konkretnie polegają? Czy znasz też prawa przysługujące obu stronom, w tym pracownikom

młodocianym?

Obowiązki pracodawcy

W Kodeksie pracy ustanowiono, że pracodawca ma obowiązek m.in.:

• „szanować godność i inne dobra osobiste pracownika,
• zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami,
• organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy,
• organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie,
• przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację

  seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy,

• zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie,
• ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
• stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się do należytego wykonywania pracy,
• zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników,
• stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy,
• prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników,
• przechowywać dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach niegrożących uszkodzeniem lub zniszczeniem,
• wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego”.

Obowiązki pracownika

Pracownik jest zobowiązany przede wszystkim:

• „wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę,
• przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
• przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
• przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,
• dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
• przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
• przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego”.

Niektóre prawa pracowników

Pracownik ma prawo do:

• „godziwego wynagrodzenia za pracę,
• jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości,
• równego traktowania w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek,

  niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym

  lub w niepełnym wymiarze czasu pracy,

• wypoczynku (w wymiarze: 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat; 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat),
• urlopu szkoleniowego, który przysługuje w wymiarze: 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych, 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego, 6 dni – dla pracownika przystępującego do

  egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego. Urlopu szkoleniowego udziela się w dni, które są dla

  pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,

• wynagrodzenia dodatkowego za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, w wysokości: 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika

  dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, 50% wynagrodzenia – za pracę w

  godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony we wcześniejszym punkcie”.

Pracownicy młodociani

Pracownikami młodocianymi w rozumieniu Kodeksu pracy są osoby, które ukończyły 15 lat, a nie przekroczyły 18 lat. Trzeba jednak pamiętać, że pracodawcy mogą zatrudniać tylko te osoby młode,

które ukończyły co najmniej gimnazjum lub przedstawią świadectwo lekarskie, które stwierdza, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Młodociana osoba, która nie posiada kwalifikacji zawodowych, może być zatrudniona tylko po to,

by przygotować ją do zawodu.

Inne przepisy na temat zatrudniania pracowników młodocianych określają, że:

• „pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy,
• umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności: rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy), czas trwania i miejsce odbywania przygotowania

  zawodowego, sposób dokształcania teoretycznego, wysokość wynagrodzenia,

• pracownik młodociany jest zobowiązany: do dokształcania się w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum, jeżeli szkoły takiej nie ukończył; do dokształcania się w zakresie szkoły ponadgimnazjalnej lub w formach pozaszkolnych,
• młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac, praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu

  wypełniania obowiązku szkolnego,

• młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia,
• czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę, czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę,
• młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej,
• młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych; z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych (w roku kalendarzowym, w którym

  kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat),

• młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych”.

Ciekawostka z Unii Europejskiej

W państwach Unii Europejskiej młodzi pracownicy najczęściej są zatrudniani w hotelach i restauracjach (22,7%) oraz w handlu (16,3%). Hotelarstwo i gastronomia znajdują się na 1. miejscu pod względem zatrudnienia młodych pracowników w 20 państwach Unii. [Dane raportu EU-OSHA — Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy; http://bookshop.europa.eu/pl/m-odzi-pracownicy-fakty-i-liczby-pbTE7606504/?CatalogCategoryID=Ke4KABstjN4AAAEj8pAY4e5L ]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Strona Państwowej Inspekcji Pracy; www.pip.gov.pl] [Tekst o łamaniu praw pracowników w Chinach; http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/349028.html]

 

 

 

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (DzU nr 21, poz. 94, z późn. zm.); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU19980210094] [Strona Państwowej Inspekcji Pracy na temat praw w pracy; http://www.prawawpracy.pl/]

Ćwiczenia

1.      Korzystając z dostępnych informacji, ustal, gdzie w Twojej okolicy może zgłosić się osoba, której prawa pracownicze są łamane. Zapisz, ile kosztują usługi instytucji, z których może ona

skorzystać.

2.      Wskaż przyczyny występowania w Kodeksie pracy przepisów ochronnych dotyczących zatrudniania osób młodocianych.

 

1.7.    Moja wizytówka – dokumenty aplikacyjne

Poszukiwanie pracy jest zadaniem, które wymaga starannego przygotowania. Najlepiej rozpocząć je od stworzenia własnej aplikacji, którą będziesz przesyłać potencjalnym pracodawcom. Jakie dokumenty wchodzą w

skład aplikacji i jak je stworzyć?

Czym są dokumenty aplikacyjne?

Pod pojęciem dokumenty aplikacyjne rozumiemy obecnie: CV (curriculum vitae; wym. siwi, kurikulum wite), list motywacyjny, a niekiedy także CV Europass.

Przygotowując je, należy pamiętać, że mają one dostarczyć pracodawcy danych, które przekonają go, by zaprosić kandydata na rozmowę kwalifikacyjną. Dokumenty aplikacyjne powinny więc eksponować zalety danej osoby, być ciekawe, krótkie (do

30 sekund czytania, 1 strona A4), przejrzyste, logiczne i precyzyjne. Należy w nich prezentować jedynie prawdziwe informacje, które powinny być dostosowane do konkretnej oferty pracy.

Curriculum vitae

Jest to podstawowy dokument aplikacyjny, nazywany też życiorysem zawodowym. Ma on charakterystyczną strukturę, która wyróżnia się układem tekstu w dwóch kolumnach i zawiera następujące elementy:

nagłówek, dane osobowe, wykształcenie, doświadczenie, dodatkowe kwalifikacje, umiejętności i zainteresowania. Na końcu CV powinna znaleźć się formuła o zgodzie na przetwarzanie danych. Informacje zawarte w każdym z tych elementów powinny

być podane w uporządkowany sposób.

Nagłówek

Dokument powinien być opatrzony nagłówkiem CV lub Curriculum vitae, umieszczonym na środku w górnej części. Nie należy umieszczać jednego i drugiego nagłówka jednocześnie.

Dane osobowe

To niezwykle ważna część CV, gdyż osoba rekrutująca powinna tutaj znaleźć najważniejsze dane personalne i kontaktowe osoby starającej się o pracę. W tym elemencie należy umieścić kolejno od góry:

• imię i nazwisko, przy czym warto je wytłuścić, by były lepiej widoczne,
• datę i miejsce urodzenia,
• miejsce zamieszkania,
• numer telefonu i adres e-mail.

W początkowym etapie rekrutacji nie jest istostnie miejsce zameldowania, dlatego nie musimy go podawać. Natomiast bardzo ważne jest, by dane kontaktowe były aktualne i precyzyjne. Dlatego powinniśmy podać

nasz numer telefonu lub numer, pod którym osoba rekrutująca będzie mogła zostawić dla nas wiadomość. Z kolei adres e-mail powinien nawiązywać do naszego imienia i nazwiska, by brzmieć wiarygodnie i poważnie. W tej części CV można również

umieścić adres własnej strony internetowej.

Zdjęcie

Nie jest to konieczny element CV, lecz jeżeli z ogłoszenia z ofertą pracy wynika, że zdjęcie jest wymagane, należy je dodać. Zdjęcie portretowe, na którym będziemy wyglądać korzystnie, będzie atutem

aplikacji, gdyż szybciej zapadniemy w pamięć rekrutującemu. Nie powinno się umieszczać zdjęć zrobionych okazyjnie (np. zdjęć z wakacji czy jakiegoś spotkania towarzyskiego), ponieważ nie będzie to o nas dobrze świadczyć. Na zdjęciu

powinniśmy wyglądać skromnie, lecz elegancko. Zdjęcie umieszczamy obok danych osobowych.

Wykształcenie

Tę część powinniśmy skonstruować w taki sposób, by po lewej stronie znalazły się daty, a po prawej nazwy instytucji, w których zdobywaliśmy wykształcenie (przy studiach – także nazwa kierunku i

specjalizacji). Mogą się tu również znaleźć ewentualnie informacje o pracy dyplomowej. Podawanie danych zaczynamy od najbardziej aktualnych, uwzględniając informacje do okresu szkoły ponadgimnazjalnej.

Doświadczenie

W tym elemencie również należy w jednej kolumnie podać przedziały czasowe, w których zdobyło się określone doświadczenie, a w drugiej kolumnie – nazwę firmy czy instytucji, w której to doświadczenie się

zdobywało. Osoby z dużym i zróżnicowanym doświadczeniem powinny zamieścić tylko te informacje, które będą ich zdaniem ważne dla potencjalnego pracodawcy. Można tu również uwzględnić zakres obowiązków pełnionych na poszczególnych

stanowiskach.

Dodatkowe kwalifikacje i umiejętności

Ta część obejmuje tzw. umiejętności twarde, np. stopień umiejętności obsługi maszyn biurowych czy znajomość języków obcych w mowie i piśmie, a także tzw. umiejętności miękkie, np. umiejętność pracy

samodzielnej. Jeżeli w ofercie pracy wyróżniono oczekiwane umiejętności, to powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na to, czy je posiadamy.

Zainteresowania

Nie jest to element wymagany, lecz warto go uwzględnić, szczególnie gdy mamy nietypowe zainteresowania, które nas wyróżnią wśród kandydatów. Zainteresowania powinniśmy opisać jak najbardziej precyzyjnie. Nie

muszą mieć one związku z poszukiwaną pracą. Niekiedy podczas kolejnych etapów rekrutacji, m.in. podczas rozmowy kwalifikacyjnej, ta część CV jest przedmiotem dłuższej rozmowy, a pozostałe są mniej istotne, gdyż temat ten pozwala nas

poznać od strony nie tylko zawodowej.

[przykładowe CV]

List motywacyjny

List motywacyjny jest dokumentem, który konstruujemy po to, by uzupełnić informacje zawarte w CV. Nie możemy w nim jednak powtarzać treści z CV. Pisząc list motywacyjny, powinniśmy skoncentrować się na

oczekiwaniach, które pracodawca podał w ogłoszeniu, oraz na szerszym zapoznaniu się z firmą czy instytucją, do której aplikujemy.

List motywacyjny, podobnie jak CV, odznacza się określoną konstrukcją i zawartością. Powinien zawierać:

• dane nadawcy, czyli imię i nazwisko, adres korespondencyjny, telefon i adres e-mail: powinny się one znaleźć w lewym górnym rogu;
• miejsce i datę napisania listu, które powinny się znaleźć w prawym górnym rogu;
• nazwę i adres firmy, do której składamy dokumenty aplikacyjne, nazwę stanowiska i – jeśli zostało to podane – imię i nazwisko osoby rekrutującej lub działu zajmującego się w danej firmie rekrutacją – te informacje powinny

  znaleźć się nieco poniżej miejsca i daty napisania listu;

• nagłówek w postaci zwrotu grzecznościowego, np. Szanowna Pani/Szanowny Panie: powinien on pojawić się poniżej adresata, ale z lewej strony kartki;
• pierwszy akapit, w którym powinniśmy napisać, skąd wiemy, że firma poszukuje pracownika, oraz na jakie ogłoszenie odpowiadamy, o jakie stanowisko się staramy;
• drugi akapit i akapity następne, w których podajemy wyjaśnienie, dlaczego aplikujemy na dane stanowisko, podkreślamy naszą motywację do pracy i opisujemy cechy charakteru;
• ostatni akapit, w którym podajemy, na ile jesteśmy dyspozycyjni, wyrażamy chęć osobistego spotkania z pracodawcą;
• zwrot grzecznościowy i własnoręczny podpis, które umieszczamy na samym końcu, z prawej strony kartki.

[przykładowy list motywacyjny]

CV Europass i Europejski Paszport Umiejętności

CV Europass jest to dokument, który pozwala na przedstawienie swoich umiejętności i kwalifikacji w sposób ujednolicony dla obywateli i pracodawców krajów Unii Europejskiej. Wypełnia się go w

internecie za pomocą aktywnego arkusza, według załączonej instrukcji. CV Europass jest dość popularne i szczególnie przydatne, gdy poszukujemy pracy w krajach Unii Europejskiej lub w Polsce staramy się o uczestnictwo w projektach

finansowanych z funduszy europejskich.

Oprócz CV Europass możemy stworzyć także Europejski Paszport Umiejętności, czyli elektroniczne portfolio, które przedstawi pełen obraz naszych umiejętności i kwalifikacji, w tym dotyczących znajomości

języków obcych.

Przesyłanie aplikacji

Zanim zdecydujemy się na przesłanie aplikacji drogą mailową bądź w sposób tradycyjny, powinniśmy sprawdzić dokumenty pod względem poprawności stylistycznej, ortograficznej i interpunkcyjnej. Jeżeli wysyła

się aplikację przez internet, należy w temacie e-maila wpisać, na jakie stanowisko i gdzie aplikujemy, a także numer referencyjny oferty (o ile był podany w ogłoszeniu). W treści maila należy napisać przynajmniej jedno zdanie, by nie

okazało się, że przesyłamy jedynie załączniki. Należy pamiętać o rozsądnym podpisywaniu plików, w których znajdują się dokumenty aplikacyjne, gdyż będą one widoczne dla osoby, do której wysyłamy aplikację.

Ciekawostka z Polski

Zdarza się, że osoby poszukujące pracy wpisują w swoich aplikacjach informacje nieprawdziwe. Nie jest to rozsądne, gdyż bardzo szybko podczas rozmowy kwalifikacyjnej weryfikuje się prawdziwość zapisów zawartych w CV i liście motywacyjnym. Sondaż portalu CareerBuilder.com na temat poszukiwania pracy wykazał, że najczęstsze zafałszowania w aplikacjach dotyczą: wzbogacania zakresu obowiązków w poprzednich miejscach zatrudnienia (38%), umiejętności (18%), okresów zatrudnienia (12%), stopni naukowych (10%), wymieniania w CV firm, w których się w ogóle nie pracowało (7%). [http://www.pracainfo.com.pl/pl/artykul/pokaz/109]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Strona zawierająca opis i dokumenty Europass gotowe do uzupełnienia; http://europass.cedefop.europa.eu/pl/home] [Przykładowe dokumenty aplikacyjne w różnych językach; http://gazetapraca.pl/gazetapraca/0,74861.html]

 Ćwiczenia

1.      Wypisz 5 konsekwencji, które – Twoim zdaniem – mogą spotkać osobę podającą nieprawdziwe informacje w dokumentach aplikacyjnych.

2.      Korzystając z formularzy zamieszczonych na stronie Europass, stwórz własny Europejski Paszport Umiejętności.

 

1.8.    Jak rozmawiać z pracodawcą? Rozmowa kwalifikacyjna

Kluczowym momentem w czasie poszukiwania pracy jest rozmowa kwalifikacyjna (nazywana niekiedy interview – wywiadem), czyli bezpośrednia rozmowa rekrutowanego z osobą rekrutującą. To, jakie

wrażenie wywrzesz na osobie prowadzącej rozmowę, będzie w dużej mierze rzutować na Twoje szanse na zatrudnienie. Jak zatem przygotować się do takiej rozmowy?

Etapy procesu rekrutacji

Dla pracodawcy najważniejszymi elementami rekrutacji są:

• ·         przygotowanie oferty pracy,
• ·         wybór metody rekrutacji,
• ·         wybór właściwej osoby.

Przygotowanie oferty pracy pozwala przedsiębiorcy sprecyzować, jakie obowiązki będzie miał pracownik na danym stanowisku oraz jakimi kompetencjami i kwalifikacjami powinien się cechować. W ogłoszeniu

z ofertą pracy przedsiębiorca umieszcza zatem informacje o stanowisku pracy, obowiązkach na tym stanowisku, preferowanym wykształceniu i kompetencjach pracownika, a także znajomości języków obcych. Oprócz oczekiwań pracodawca zamieszcza

też informacje o tym, co sam oferuje potencjalnemu pracownikowi.

Określenie metody rekrutacji jest dla przedsiębiorcy ważne, ponieważ musi on zdecydować, czy poszukuje pracownika na dane stanowisko wśród już zatrudnionych osób, czy – na zewnątrz firmy. Równie

istotna jest decyzja dotycząca tego, czy przedsiębiorstwo samo zajmie się poszukiwaniami, czy – zleci to firmie zewnętrznej.

Wyboru właściwej osoby pracodawca dokonuje spośród kandydatów, którzy złożyli aplikacje o pracę. Osoba ta musi spełnić postawione przed nią wymagania. Często ten etap rekrutacji jest podzielony na

kilka mniejszych etapów, w których następuje selekcja kandydatów.

Przygotowanie do rozmowy kwalifikacyjnej

Do rozmowy kwalifikacyjnej należy się bardzo dobrze przygotować. W tym celu powinniśmy:

• zebrać informacje dotyczące potencjalnego pracodawcy,
• zebrać informacje dotyczące stanowiska, na które aplikujemy,
• przypomnieć sobie informacje zawarte we własnym CV i liście motywacyjnym, wysłanym do pracodawcy,
• przygotować właściwy ubiór.

Zebranie i analiza informacji na temat pracodawcy

Jednym z elementów przygotowań powinno być zapoznanie się z historią i ofertą przedsiębiorstwa, do którego się aplikuje. Ważne dane to: ile firma ma oddziałów, gdzie się one znajdują, ile zatrudnia osób, a

także – kto jest jej właścicielem. Zebranie tych informacji pozwoli nam ocenić wielkość i profil działalności przedsiębiorstwa oraz da nam większe wyobrażenie o przedsiębiorstwie.

Zebranie informacji na temat stanowiska

W każdej ofercie pracy powinien znajdować się opis stanowiska, na które jest poszukiwany pracownik, a także przewidywany zakres obowiązków pracownika. Jeżeli nie ma tych informacji, wówczas warto się

zastanowić, czy pracodawca jest wiarygodny.

Analiza aplikacji przesłanej do pracodawcy

Kolejnym krokiem, który należy zrobić przed rozmową kwalifikacyjną, jest przeanalizowanie własnego CV i listu motywacyjnego. Dzięki temu przypomnimy sobie ważne daty czy wcześniejszych pracodawców. Warto też

się zastanowić, jak przedstawić przebieg zdobywania przez siebie wykształcenia i doświadczenia, a także – jakie pytania związane z życiorysem zawodowym mogą się pojawić na rozmowie.

Przygotowanie właściwego stroju

Poza podstawowym przygotowaniem merytorycznym nie można zapomnieć o stosownym ubiorze. Nieodpowiednio dobrane ubranie może bowiem zmniejszyć szanse na otrzymanie wymarzonej posady. Elegancki i schludny ubiór

to dowód zaangażowania i poważnego podejścia do rozmowy oraz poszukiwanej pracy, a tego oczekuje każdy pracodawca.

Kobieta starająca się o pracę w biurze powinna założyć garsonkę, a mężczyzna – garnitur. Jeżeli staramy się o pracę w innych miejscach, możemy ubrać się mniej oficjalnie, np. zamiast garsonki kobiety mogą

włożyć bluzkę koszulową i spódnicę, a mężczyźni – koszulę i spodnie. Ubiór zawsze jednak powinien być czysty i wyprasowany. Ponadto musimy zadbać o stosowną fryzurę i dodatki (powinno ich być niewiele).

Zachowanie podczas rozmowy kwalifikacyjnej

Rozmowa kwalifikacyjna dla większości osób rekrutowanych jest sytuacją stresującą. Jednak w wielu przedsiębiorstwach okazywanie zdenerwowania może od razu dyskwalifikować kandydata. Dlatego bardzo ważne

jest, by zapanować nad stresem. Warto podczas rozmowy starać się uśmiechać, okazywać entuzjazm, zaangażowanie i optymizm, które będą świadczyły na naszą korzyść.

Nie możemy też zapominać, że niezwykle ważna jest mowa ciała. Na początku więc należy przywitać się z uśmiechem, a następnie starać się kontrolować swoje gesty i postawę. Na przykład, gestykulując,

nie powinno się machać rękoma ani dotykać okolic ust i nosa, gdyż sygnalizuje to kłamstwo. Z kolei powinno się utrzymywać kontakt wzrokowy z osobą rekrutującą oraz starać się mówić naturalnie.

Jakich błędów unikać?

Z obserwacji osób zajmujących się rekrutowaniem pracowników wynika, że najczęstsze błędy popełniane przez osoby ubiegające się o pracę, to: kłamanie, narzekanie na poprzedniego pracodawcę, gadulstwo,

zdawkowe odpowiedzi na pytania, prezentowanie postawy roszczeniowej, brak podstawowej wiedzy na temat firmy, stanowiska i oferty pracy, niestosowny ubiór, brak kultury osobistej, włączony i dzwoniący telefon.

Pamiętaj! Pierwszych 20 sekund, pierwszych 20 słów, pierwszych 20 gestów może w 80% zdecydować o tym, jak oceni Cię przyszły pracodawca.
[http://zielonalinia.gov.pl/Dobre-wrazenie-na-

rozmowie-kwalifikacyjnej-1516]

Ciekawostka ze świata

Na świecie coraz popularniejszą jest rekrutacja przez gry komputerowe. Jest ona oparta na zdrowej rywalizacji i tzw. assessment center, czyli procesie oceny kompetencji, w którym uczestnicy są stale obserwowani i oceniani przez zespół obiektywnych, wyszkolonych kompetentnych sędziów (asesorów). Takie działania są bardzo skuteczne przy określaniu różnych cech i zachowań wśród osób ubiegających się o dane stanowisko oraz już zatrudnionych w firmie. W Polsce stosowanie gier w rekrutacji nie jest jeszcze tak powszechne jak w krajach Europy Zachodniej. [http://praca.gratka.pl/poradnik/art/gra-komputerowa-8211-nowy-sposob-rekrutacji-11621.html]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Strona z praktycznymi radami na temat poszukiwania pracy, CV, listu motywacyjnego i rozmowy kwalifikacyjnej; http://www.cvtips.pl/rozmowa- kwalifikacyjna] [Strona na temat rozmowy kwalifikacyjnej; http://www.rozmowa.net/] [Strona Zielonej Linii – Centrum Informacyjno-Konsultacyjnego Służb Zatrudnienia; http://zielonalinia.gov.pl/]

Ćwiczenia

1.      Określ, jakie ubranie wybierzesz na rozmowę kwalifikacyjną na stanowisko: kelnerka/kelner, asystentka/asystent prezesa, sprzedawca, pracownik centrum obsługi telefonicznej (call center).

2.      Wyjaśnij, czym może się przejawiać brak kultury osobistej podczas rozmowy kwalifikacyjnej i jak można temu zaradzić.

 

1.9.    Rozmowa kwalifikacyjna – pytania i odpowiedzi

Przygotowania do rozmowy kwalifikacyjnej powinny odbywać się na wielu płaszczyznach. Jednak najważniejszy jest efekt końcowy, czyli to, jak zaprezentujesz się podczas rozmowy. Z tego względu dobrze jest

wcześniej spróbować ustalić pytania, które mogą pojawić się podczas rozmowy, i poszukać na nie odpowiedzi. Pamiętaj, że nie na wszystkie pytania musisz odpowiadać.

Przykładowe pytania

Na niektóre pytania padające na rozmowie kwalifikacyjnej trudno jest odpowiedzieć od razu, inne trudno jest przewidzieć. Zwykle jednak pytania dotyczą takich obszarów, jak wykształcenie, doświadczenie, praca

na stanowisku, na które jest prowadzona rekrutacja, a także osobowość i zainteresowania kandydata. Poniżej zamieszczono listę pytań, które pojawiają się najczęściej.

Wykształcenie

• Dlaczego wybrała Pani/wybrał Pan daną szkołę ponadgimnazjalną/studia?
• W jakim przedmiocie jest Pani/Pan najmocniejsza/y?
• Jaki jest/był Pani/Pana wkład w działanie szkoły?
• Co się Pani/Panu najbardziej podobało w tej szkole ponadgimnazjalnej/uczelni?
• Jakie najnowsze osiągnięcia w Pani/Pana dziedzinie zainteresowały Panią/Pana najbardziej?

Doświadczenie

• ·         Jakie są Pani/Pana aspiracje zawodowe?
• ·         Na jakim stanowisku widzi Pani/Pan siebie za pięć lat?
• ·         Czy mogłaby Pani/mógłby Pan opisać idealnego pracodawcę?
• ·         Czego Pani/Pan oczekuje od swojego kierownika?
• Dlaczego odeszła Pani/odszedł Pan z poprzedniej pracy?

Praca na stanowisku, na które jest prowadzona rekrutacja

• ·         Dlaczego Pani/Pan ubiega się o pracę właśnie w naszej firmie?
• Dlaczego zdecydowała się Pani/zdecydował się Pan kandydować na to stanowisko?
• ·         Co Pani/Panu wiadomo o naszej firmie?
• Dlaczego powinniśmy wybrać właśnie Panią/Pana?
• ·         Dlaczego właśnie Pani/Pan jest osobą odpowiednią na to stanowisko?
• ·         Co może nam Pani/Pan zaoferować?
• ·         Jak długo zamierza Pani/Pan pozostać w naszej firmie?
• ·         Jak wyobraża sobie Pani/Pan pracę na tym stanowisku?

Osobowość i zainteresowania kandydata

• Jakie są Pani/Pana trzy największe zalety/wady?
• Jakie są Pani/Pana słabe strony?
• Jakie są Pani/Pana mocne strony?
• Jakie są Pani/Pana największe osiągnięcia?
• Jakie Pani/Pana cechy czy umiejętności przyczyniły się do nich?
• Jakie były Pani/Pana największe błędy w życiu codziennym (lub zawodowym) i czego się dzięki nim Pani nauczyła/Pan nauczył?
• Jaki poważny problem udało się Pani/Panu ostatnio rozwiązać? Jak to Pani zrobiła/Pan zrobił?
• Czy zgodziłaby się Pani/zgodziłby się Pan na przeprowadzkę do innego miasta?
• Jak długo chciałaby Pani/chciałby Pan pracować na tym stanowisku?
• Czy woli Pani/Pan wykonywać pracę samodzielnie, czy – zespołowo?
• Jak znosi Pani/Pan stres, pracę pod presją czasu, ryzyko? Proszę podać przykłady takich doświadczeń.
• Czy woli Pani/Pan wynagrodzenie stałe, niezależne od wyników, czy – zmienne, którego większa część zależy od rezultatów pracy?
• Co podczas pracy sprawia Pani/Panu przyjemność, a czego Pani/Pan nie lubi robić?
• Jakie ma Pani/Pan hobby?

Przykładowe odpowiedzi na podstawowe pytania

W czasie rozmowy kwalifikacyjnej często pojawiają się pytania, które tylko z pozoru są proste, a tak naprawdę są podchwytliwe. Dlatego przed udzieleniem odpowiedzi zawsze warto się najpierw dobrze

zastanowić. Ponadto należy pamiętać o kilku ważnych zasadach. Po pierwsze, nie powinno się źle mówić o poprzednim pracodawcy i poprzedniej pracy. Po drugie, nie powinno się zdradzać szczegółów dotyczących poprzedniej pracy. Po trzecie,

swoje wady najlepiej podać w ten sposób, aby stały się zaletami.

Jaka jest Pani/Pana największa wada?

Na pytanie to najlepiej jest odpowiedzieć w taki sposób, by odpowiedź nie dyskwalifikowała nas w oczach osoby rekrutującej. Mogą to być np. takie odpowiedzi:

„Uważam, że moją największą wadą jest punktualność. Kiedy wychodzę ze swoją partnerką do kina, ona jest zwykle gotowa do wyjścia trochę później niż ja. Denerwuje ją, że zawsze jestem gotowy kilka minut przed umówioną godziną

wyjścia”.

„Moją największą wadą jest zbytnie przywiązywanie wagi do szczegółów. Lubię, gdy wszystko jest dobrze do siebie dopasowane. Dlatego na przykład mój partner czasami denerwuje się, gdy proszę go, aby zmienił krawat, który moim zdaniem

nie pasuje do jakiejś koszuli”.

Czego oczekujesz od swojego kierownika?

Przykładowa odpowiedź na to pytanie brzmi następująco: „Chciałabym/Chciałbym mieć w swoim kierowniku wsparcie w podejmowanych działaniach. Nie oczekuję, że kierownik będzie planował mój czas pracy, ale

chciałabym/chciałbym, aby w sytuacjach, w których nie będę mieć uprawnień do podejmowania decyzji, wspierał mnie i reagował na moje prośby”.

Ile chciałaby Pani/chciałby Pan zarabiać?

To jedno z trudniejszych pytań. Przy poszukiwaniu pracy po raz pierwszy warto się zastanowić, jaka kwota za daną pracę będzie nas satysfakcjonować, a także jaka kwota pozwoli się nam utrzymać, opłacić

rachunki czy dojechać do pracy. Osoba, która nie ma jeszcze dużego doświadczenia, nie może wskazać zbyt wysokiej kwoty, gdyż pracodawca, gdy podejmuje decyzję o zatrudnieniu, może kierować się również kosztami zatrudnienia nowej osoby.

Natomiast osoba, która posiada duże kwalifikacje, nie powinna podawać zbyt niskiej stawki, ponieważ wtedy pracodawca może pomyśleć, że ta osoba nie jest aż tak dobra, jak o tym przekonuje.

Pytania, które nie powinny być zadane

Niekiedy rekrutujący zadaje pytania niezgodnie z prawem. Nie musimy jednak na nie odpowiadać. Pracodawca nie powinien pytać o:

• stan cywilny,
• liczbę dzieci,
• plany macierzyńskie,
• orientację seksualną,
• wyznanie,
• potwierdzenie niekaralności (może być ono wymagane jedynie w szczególnych wypadkach).

O czym należy pamiętać podczas rozmowy kwalifikacyjnej?

Na rozmowę kwalifikacyjną trzeba przybyć punktualnie, a tuż przed jej rozpoczęciem należy wyłączyć telefon komórkowy. Na początku rozmowy należy się przywitać, a w jej trakcie starać się

zachować spokój, uważnie słuchać swojego rozmówcy, odpowiadać na jego pytania konkretnie, nie przechwalać się i nie udzielać odpowiedzi zawierających niepotrzebne informacje.

Podczas rozmowy kwalifikacyjnej mogą też mieć miejsce nietypowe sytuacje. Są one zazwyczaj zaplanowane przez rekrutujących, ale kandydatom wydają się przypadkowe. Przykładem może być agresywne zachowanie

jednego z rekrutujących, którego celem jest sprowokowanie potencjalnego pracownika do działania, by sprawdzić jego reakcje w nietypowej sytuacji stresowej.

Ciekawostka ze świata

Ze względu na to, że w ostatnich latach wzrosła liczba osób szukających pracy, pracodawcy mieli większy wybór potencjalnych pracowników. Dlatego też wymyślali różne nietypowe pytania, mające sprawdzić podczas rozmowy kwalifikacyjnej, czy poszukujący pracy potrafią sobie z nimi poradzić. Oto najdziwniejsze pytania i polecenia skierowane do programistów szukających zatrudnienia w korporacjach z branży IT. 1. Ile osób używa Facebooka w San Francisco o 2.30 po południu w piątek? (Firma Google) 2. Załóżmy, że Niemcy są najwyższymi ludźmi na świecie. Jak możesz to udowodnić? (Firma Hewlett-Packard) 3. Mając do dyspozycji dwadzieścia żarówek, które psują się na określonej wysokości, i stupiętrowy budynek, jak można ustalić, na jakiej wysokości psują się żarówki? (Firma Qualcomm) 4. Jakbyś zapobiegła/zapobiegł głodowi na świecie? (Firma Amazon) 5. Jesteś na łódce w zbiorniku wypełnionym wodą. Masz kotwicę, którą wyrzucasz za burtę. Łańcuch jest wystarczająco długi, aby osiąść całkowicie na dnie zbiornika. Czy poziom wody podniesie się, czy – opadnie? (Firma Tesla Motors) 6. Przeliteruj wyraz kokcydioidomikoza. (Firma EMSI) 7. Masz bukiet kwiatów. Wszystkie oprócz dwóch to róże, wszystkie oprócz dwóch to stokrotki i wszystkie oprócz dwóch to tulipany. Ile masz kwiatów? (Firma Epic Systems) [http://webhosting.pl/9.najdziwniejszych.pytan.tego.roku.ktore.padly.na.rozmowach.kwalifikacyjnych.w.firmach.IT]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Film pt. Jak zrobić dobre pierwsze wrażenie podczas rozmowy rekrutacyjnej i dostać wymarzoną pracę?; http://www.youtube.com/watch?v=2tvr2V7JFPU] [Film pt. Autoprezentacja na rozmowie kwalifikacyjnej; http://www.youtube.com/watch?v=p3Yh_19TBlo]

 

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (DzU 98 nr 21, poz. 94, art. 11, z późn. zm.); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU19980210094]

Ćwiczenia

1.      Poproś koleżankę lub kolegę o pomoc przy odegraniu scenki z rozmowy kwalifikacyjnej. Użyjcie w tym celu pytań opisanych w tej lekcji.

2.      Wypisz pytania, które pojawiły się w tekście, a które uważasz za kłopotliwe. Następnie napisz na nie propozycje odpowiedzi.

 

1.10.   Wynagrodzenie brutto i netto

Podjęcie jakiejkolwiek pracy wiąże się z otrzymywaniem za nią wynagrodzenia, które może przyjmować różną formę. Współcześnie wynagrodzenia zazwyczaj są wypłacane w postaci pieniędzy. Są one wypłacane w

zależności od przyjętego w przedsiębiorstwie systemu płac. Czy wiesz, czym różnią się poszczególne systemy płac? Jaki rodzaj wynagrodzenia będzie wpisany do umowy o pracę? Czy kwota wpisana do umowy o pracę rzeczywiście wpłynie na Twoje

konto?

Czym jest wynagrodzenie?

Wynagrodzeniem, zgodnie z obowiązującym prawem, nazywa się świadczenie podmiotu zatrudniającego (pracodawcy), dokonywane co pewien czas (okresowo) na rzecz pracownika tytułem odpłatności za świadczoną pracę.

Inna nazwa wynagrodzenia to płaca.

Rodzaje płac

Jak wspomniano na początku, istnieją różne rodzaje płac. Wyróżnia się np.:

• płacę minimalną,
• płacę brutto,
• płacę netto.

Płaca minimalna to najniższa kwota, jaką musi otrzymać pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy minimalne wynagrodzenie

wyznacza się proporcjonalnie do liczby godzin pracy przypadających mu do przepracowania w ciągu miesiąca.

Płaca brutto to wynagrodzenie naliczane łącznie z różnego typu składkami i zaliczkami na poczet podatku, które są potrącane z pensji przez pracodawcę. Wartość płacy brutto zazwyczaj określa się w

umowie o pracę.

Płaca netto to wynagrodzenie, które pozostaje po potrąceniu wszystkich składek i podatku, czyli realna kwota wynagrodzenia.

Typy systemów płac

Nie wszyscy pracownicy, nawet na identycznych stanowiskach, mają takie samo wynagrodzenie. Zróżnicowanie płac wynika z różnic w wykształceniu, stażu pracy i miejscu pracy (np. jaki jest to region kraju, czy

jest to duże, czy – małe miasto). Wysokość wynagrodzenia na tym samym stanowisku może być różna także ze względu na ilość i jakość świadczonej pracy.

Wszystkie wymienione wyżej czynniki wpływające na poziom płac warunkują system płac, czyli metodę określającą powiązanie wysokości zarobków z wykonywaną pracą. Stosowanie danego systemu płac zależy od

rodzaju przedsiębiorstwa i od celu, jaki chce ono osiągnąć za jego pomocą.

Zgodnie z badaniami Państwowej Inspekcji Pracy w Polsce najczęściej stosuje się:

• system czasowy, w którym wynagrodzenie jest zależne od długości przepracowanego czasu, zatem stawki za pracę ustalane są godzinowo (np. 10 zł za godzinę pracy lub 300 zł za 30 godzin pracy);
• system akordowy, w którym wysokość wynagrodzenia bezpośrednio wynika z ilości i jakości wykonanej pracy (np. ilości zebranych owoców); występuje wtedy, gdy pracownik ma wpływ na swoją wydajność;
• system prowizyjny, w którym wynagrodzenie jest ustalane w zależności od wyników pracy (np. procent od obrotu, zysku lub sprzedaży).

Oprócz powyższych systemów występują również: system ryczałtowy (wynagrodzenie jest określane w postaci konkretnej kwoty za wykonanie danej czynności), system premiowy (premia to

wynagrodzenie przyznawane dodatkowo przez pracodawcę, by zmotywować pracownika; może być różnie obliczane, np. uznaniowo lub wg przyjętego regulaminu), system czasowo-premiowy (na wynagrodzenie składają się stała pensja i premia o

charakterze uznaniowym lub stałym wg uzgodnień), system czasowo-prowizyjny (na wynagrodzenie składają się stała pensja i prowizja zależna od wyników pracy).

Różnica między kwotą brutto a kwotą netto

W umowie określającej warunki pracy powinna się znaleźć informacja o wysokości wynagrodzenia za wykonaną pracę czy dzieło. W związku z tym, że w umowie określona jest kwota brutto, warto wiedzieć, z czego

ona wynika i ile będzie wynosić kwota netto.

W Polsce przy umowie o pracę z płacy brutto potrącane są:

• składki na ubezpieczenia w ZUS-ie (ubezpieczenia: emerytalne, rentowe i chorobowe),
• składka na ubezpieczenie zdrowotne (odprowadzana do Narodowego Funduszu Zdrowia – NFZ),
• zaliczka na podatek dochodowy (odprowadzana do urzędu skarbowego).

Gdy wynagrodzenie brutto pracownika zatrudnionego w ramach umowy o pracę wynosi 2000 zł, potrącenia będą wynosiły:

• składki na ubezpieczenia w ZUS-ie (13,71% pensji brutto) – 274,2 zł (w tym 195,20 zł ubezpieczenie emerytalne, 30,00 zł ubezpieczenie rentowe i 49,00 zł ubezpieczenie chorobowe),
• składka na ubezpieczenie zdrowotne w NFZ (9% pensji brutto) – 155,32 zł,
• zaliczka na podatek dochodowy (18% pensji brutto, po uwzględnieniu kwoty zmniejszającej podatek) – 111,00 zł.

Płaca netto będzie więc wynosiła 1459,48 zł.

Ciekawostka z Polski

Zgodnie z prawem pracownikom przysługuje jednakowe wynagrodzenie za jednakową pracę lub pracę o jednakowej wartości. Istnieje bowiem zakaz dyskryminacji przy ustalaniu wynagrodzenia za pracę. Jednak w praktyce występuje w Polsce szereg dyskryminacji, m.in. ze względu na płeć. Jak wynika z badań Głównego Urzędu Statystycznego, wynagrodzenia kobiet są zazwyczaj niższe od wynagrodzeń mężczyzn. Potwierdza to poniższy wykres. Rycina 4.4. Wynagrodzenie miesięczne brutto wg płci i grup zawodowych w październiku 2010 r. (w tysiącach złotych) [Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Kobiety i mężczyźni na rynku pracy, Warszawa 2012, s. 10.]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Prezentacja Państwowej Inspekcji Pracy nt. wynagrodzeń; http://www.pip.gov.pl/pwp/pdf/wynagrodzenia.pdf] [Strona o wynagrodzeniach na różnych stanowiskach; http://wynagrodzenia.pl/moja_placa.php] [Informacje na temat minimalnego wynagrodzenia w różnych krajach; http://www.mpips.gov.pl/prawo-pracy/wynagrodzenia/#2. Minimalne wynagrodzenie w różnych krajach świata]

 

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 10 października 2002r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (DzU 2002 nr 200, poz. 1679 z późn. zm.); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20022001679]

Ćwiczenia

1.      Korzystając z dostępnych źródeł informacji, wskaż przyczyny i skutki dyskryminowania kobiet przy ustalaniu wynagrodzeń w Polsce.

2.      Napisz krótki esej na temat roli płacy w życiu człowieka (z uwzględnieniem funkcji dochodowej i motywacyjnej).

 

1.11.   Rozliczenie roczne PIT

Każdy obywatel, który uzyskuje dochody, bez względu na wiek i wykonywany zawód jest zobowiązany podzielić się nimi z państwem. Tę część dochodu, którą oddajemy, stanowi podatek dochodowy od osób

fizycznych. Jest on często określany nazwą PIT, pochodzącą od angielskich słów Personal Income Tax. Czy wiesz, jak rozliczyć ten podatek? Kim jest osoba fizyczna i czym się różni podmiot opodatkowania od

przedmiotu opodatkowania?

Podmiot opodatkowania

Zgodnie z Ustawą z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych podmiotem opodatkowania jest każda osoba mająca miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej, z czego wynika, że osoba ta ma obowiązek rozliczania się w Polsce z podatku dochodowego od osób fizycznych. Za osobę fizyczną uważa się osobę, która:

1. posiada na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub
2. przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dłużej niż 183 dni (pół roku) w roku podatkowym.

Jeżeli osoba fizyczna nie ma na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zamieszkania, podlega obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W tym wypadku występuje więc

tzw. ograniczony obowiązek podatkowy.

Zwykle podatnicy rozliczają się indywidualnie z podatku dochodowego, lecz pod pewnymi warunkami istnieje też możliwość wspólnego rozliczenia się małżonków oraz osób samotnie wychowujących dzieci, co wiąże się z określonymi ulgami i

udogodnieniami.

W 2011 r. podatek PIT stanowił 13,7% dochodów w budżecie Polski, zatem nie jest najważniejszym źródłem dochodów dla państwa.

Przedmiot opodatkowania

Jak wspomniano, PIT jest podatkiem dochodowym, zatem przedmiotem opodatkowania są dochody osób fizycznych. Wartość dochodów uzyskujemy, obliczając różnicę między przychodami

a kosztami uzyskania przychodu (wydatki poniesione w związku z uzyskiwaniem przychodu, np. koszt dojazdu do pracy potwierdzony fakturą).

Podatkiem PIT są objęte przychody osiągane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przede wszystkim z:

• wynagrodzeń i innych przychodów ze stosunku służbowego, stosunku pracy, spółdzielczego stosunku pracy oraz pracy nakładczej,
• emerytur lub rent krajowych (w tym rent strukturalnych, rent socjalnych),
• pozarolniczej działalności gospodarczej,
• niektórych działów specjalnej produkcji rolnej,
• zasiłków pieniężnych z ubezpieczenia społecznego,
• działalności wykonywanej osobiście (m.in. z umowy-zlecenia, kontraktów menedżerskich, zasiadania w radach nadzorczych, pełnienia obowiązków społecznych, działalności sportowej),
• praw autorskich i innych praw majątkowych,
• najmu, dzierżawy.

Podatkowi PIT nie podlegają przychody osób fizycznych uzyskane:

• ze spadków i darowizn,
• z działalności gospodarczej opodatkowanej kartą podatkową, ryczałtem ewidencjonowanym, 19-procentowym podatkiem liniowym,
• ze sprzedaży nieruchomości,
• z odsetek od prywatnie udzielanych pożyczek,
• z dochodów z odsetek na kontach osobistych.

Kwota wolna od podatku, ulgi i zwolnienia

Przy obliczeniach wartości podatku PIT istnieje możliwość uwzględnienia kwoty wolnej od podatku, różnego typu ulg oraz zwolnień.

Kwotą wolną od podatku nazywamy przychód, który nie wiąże się z obowiązkiem zapłacenia za niego podatku (a nawet zwrotem podatku, jeśli np. została pobrana zaliczka na jego poczet przez płatnika, czyli

pracodawcę). W 2012 r. wynosiła ona 3091 zł. Osobom, które łącznie w tymże roku otrzymały wynagrodzenie wynoszące 3091 zł i pobrano im zaliczkę na poczet przyszłego podatku, zostanie ona zwrócona.

Ulgi podatkowe mogą obejmować m.in.: składki na ubezpieczenia ZUS potrącane z wynagrodzenia, wydatki na darowizny różnego typu, np. na kościół (kult religijny), pożytek publiczny, cele charytatywne, a także wydatki związane z

użytkowaniem internetu. Natomiast od obliczonego podatku możemy także odliczyć: składki zdrowotne potrącane z wynagrodzenia, ulgę prorodzinną czy podatek zapłacony za granicą (ulga abolicyjna).

Zwolnienia od opłacania podatku PIT, chociaż ma on charakter powszechny, dotyczą ponad 100 rodzajów przychodów. Mogą mieć one m.in. charakter:

• socjalny (np. zasiłki pielęgnacyjne i rodzinne),
• odszkodowawczy (np. kwoty uzyskane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych),
• związany z niektórymi czynnościami wykonywanymi przez pracownika poza miejscem pracy (np. koszty delegacji),
• naukowy (np. stypendia i niektóre nagrody),
• odpraw pośmiertnych i zasiłków pogrzebowych.

Skala podatkowa a stawka podatkowa

Wysokość podatku dochodowego jest obliczana przez zastosowanie właściwych stawek podatku, które obowiązują w danym roku. Należy przy tym pamiętać, że stawka podatkowa stanowi współczynnik określający

wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania (czyli kwoty bazowej). Natomiast zespół stawek i podstaw podatkowych składa się na skalę podatkową. Najczęściej występującymi skalami są skala progresywna (w której wysokość

stawek podatku zmienia się wraz ze wzrostem wartości podstawy opodatkowania) i liniowa (w której występuje jedna stawka bez względu na wartość podstawy).

W Polsce przy obliczaniu podatku dochodowego osób fizycznych obowiązuje skala podatkowa progresywna. Od 2010 r. stawki wynoszą:

Deklaracja PIT

Aby rozliczyć się z podatku PIT, osoby fizyczne muszą wypełnić określone formularze – deklaracje. Wybór formularza zależy od źródła osiągniętych przychodów oraz metody rozliczeń (samodzielnie,

z dzieckiem, z małżonkiem), a można go otrzymać w urzędzie skarbowym lub pobrać ze strony WWW Ministerstwa Finansów (Uwaga! Formularze dostępne na innych stronach internetowych nie zawsze są aktualne).

Podstawowymi formularzami są:

• PIT-28, za pomocą którego rozliczają się podatnicy prowadzący działalność gospodarczą opodatkowaną ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, przy czym:
  • PIT-28a należy dołączyć do formularza PIT-28 w wypadku najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze,
  • PIT-28b należy dołączyć do formularza PIT-28 przy przychodach osiąganych ze spółek osób fizycznych;
  • PIT-36 przeznaczony dla podatników, którzy m.in.: prowadzili pozarolniczą działalność gospodarczą, uzyskali przychody z najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub z innych umów o podobnym charakterze, ze źródeł przychodów

    położonych za granicą, zobowiązani są doliczyć do swoich dochodów dochody małoletnich dzieci (np. rentę rodzinną);

  • PIT-37, za pomocą którego rozliczają się pracownicy nieprowadzący działalności gospodarczej i osiągający przychody m.in. z: umowy o pracę, emerytur lub rent krajowych (w tym rent strukturalnych, rent socjalnych), świadczeń

    przedemerytalnych, zasiłków przedemerytalnych, zasiłków pieniężnych z ubezpieczenia społecznego, stypendiów, przychodów z działalności wykonywanej osobiście (m.in. z umowy zlecenia, kontraktów menedżerskich, zasiadania w radach

    nadzorczych, pełnienia obowiązków społecznych, działalności sportowej), przychodów z praw autorskich i innych praw majątkowych;

  • PIT-38 przeznaczony dla podatników, którzy w roku podatkowym uzyskali przychody z tytułu odpłatnego zbycia m.in.: papierów wartościowych, udziałów w spółkach mających osobowość prawną oraz objęcia udziałów (akcji) w spółkach

    mających osobowość prawną albo wkładów w spółdzielniach;

  • PIT-39 przeznaczony dla podatników, którzy uzyskali przychód ze zbycia nieruchomości nabytych lub wybudowanych w roku 2009, 2010, 2011 i 2012.

Załącznikiem do formularzy PIT-36, PIT-37, PIT-28 jest PIT/O, składany wtedy, gdy podatnik korzysta z przysługujących mu odliczeń i ulg podatkowych.

Najczęściej używanym formularzem jest PIT-37. Jednak gdy podatnik uzyska przychody z kilku różnych źródeł, niekiedy musi swoje roczne rozliczenie przedstawić na kilku formularzach.

Osobiście, pocztą czy przez internet?

Formularze zeznania podatkowego za rok poprzedni należy składać do 30 kwietnia danego roku, czyli np. za dochody osiągnięte w 2012 r. należy złożyć zeznanie do 30 kwietnia 2013 r. Jednak warto

zachować wszystkie dokumenty jeszcze przez 5 lat, gdyż w tym czasie urząd skarbowy ma prawo sprawdzić, czy prawidłowo wypełniliśmy formularz.

Zeznanie można złożyć osobiście w urzędzie skarbowym, któremu podlegamy, można je też przesłać pocztą lub przez internet. Aby rozliczyć się przez internet, do czego obecnie szczególnie się zachęca, podatnik

powinien zainstalować właściwe oprogramowanie. Ze strony www.e‑deklaracje.gov.pl można bezpłatnie pobrać niezbędne pliki i aktualne wtyczki (plug-in), a następnie zainstalować je na swoim

komputerze. Dzięki temu możliwe jest wypełnienie formularzy w komputerze i wysłanie ich przez internet.

Ciekawostka z Unii Europejskiej

W poszczególnych krajach Unii Europejskiej kwota wolna od podatku jest bardzo zróżnicowana. Średnio w 2006 roku wynosiła ona 6367 euro. Najwyższe wartości występują w krajach skandynawskich, tj. Szwecji (32 850 euro) i Finlandii (12 000 euro). Wysokie są także w Austrii i na Cyprze (10 000 euro), w Luksemburgu (9 750 euro) czy w Niemczech (7 604 euro). Najniższe kwoty występują na Węgrzech (442 euro), w Polsce (698 euro), Litwie (1 000 euro) i Czechach (1 265 euro). [Źródło: K. Wach, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006.]

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Artykuł na temat wprowadzenia liniowej skali podatkowej od dochodów osób fizycznych; http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source= web&cd=9&ved=0CHIQFjAI&url=http%3A%2F%2Fwww.tiger.edu.pl %2Faktualnosci%2Fmat %2F2007%2F01%2FKuzinska_podatki_200 6.doc&ei=jH7mUa3LEO6u4QTV0YG4Bg&usg=AFQjCNE975lPwH-lJMtLPNxarIRGW2o1DQ&sig2=-j_yZ9MuqzD4C5fHEP8HaA&bvm=bv.49405654,d.bGE] [Strona, z której można pobrać oprogramowanie do elektronicznego rozliczenia podatku; www.e-deklaracje.gov.pl]

 

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93, z późn. zm.); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU19640160093] [Ustawa z 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU 1991 nr 80, poz. 350); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU19910800350]

Ćwiczenia

1.      Zapoznaj się z artykułem na temat wprowadzenia liniowej skali podatkowej od dochodów osób fizycznych i wypisz w punktach argumenty za i przeciw takiemu rozwiązaniu. Zajmij stanowisko w tej sprawie:

podaj swoje argumenty.

2.      Dowiedz się, z jakiego formularza korzystają w zeznaniach rocznych Twoi rodzice lub opiekunowie oraz czy korzystają oni z jakiś ulg lub zwolnień.

 

1.12.   Ćwiczenia w wypełnianiu deklaracji PIT

Potrafisz już podać różnicę między podmiotem opodatkowania a przedmiotem opodatkowania. Wiesz już też, jak dokonuje się zmniejszenia wartości podatku, który należy zapłacić, jakie stosuje się stawki oraz

jakie formularze są potrzebne do rozliczeń. Nadszedł czas, by tę wiedzę sprawdzić w praktyce.

Rozliczenia podatku – kto ich dokonuje?

Z podatku można rozliczyć się samodzielnie, można też powierzyć to swojemu pracodawcy (płatnikowi). Aby skorzystać z tej drugiej możliwości, należy to zgłosić na piśmie (na formularzu

PIT-12) do pracodawcy do 10 stycznia następnego roku. Płatnik może rozliczyć pracownika z podatku jednak tylko wtedy, gdy pracownik ten uzyskał przychody tylko w tym jednym źródle. Ponadto osoba, za którą rozliczenie przygotuje

pracodawca, nie będzie mogła skorzystać z żadnych ulg, zwolnień czy wspólnego rozliczenia się z małżonkiem.

Wypełniamy PIT krok po kroku

Aby lepiej zobrazować, w jaki sposób wypełnia się formularz PIT, posłużymy się poniższym przykładem.

Agnieszka Zając mieszka w Krakowie, przy ul. Witosa 23 (Urząd Skarbowy Kraków-Podgórze), kod pocztowy 30-658. Ma 20 lat (urodziła się 4.12.1993 r.; jej PESEL to 93120445675) jest studentką pierwszego roku geografii na studiach

niestacjonarnych pierwszego stopnia na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. W 2012 r. uzyskała następujące przychody:

• z umowy-zlecenia: 7 794 zł, przy czym koszt uzyskania przychodu wyniósł 1 558,80 zł i pobrano zaliczki na podatek dochodowy w wysokości 1 182 zł;
• z umowy o pracę: 20 944 zł, przy koszcie wynoszącym 667,50 zł i pobranych zaliczkach na podatek dochodowy w wysokości 1 625 zł. Płatnik zapłacił też składki na ubezpieczenia społeczne w wysokości 2 850,97 zł i zdrowotne

  wynoszące 1 390,66 zł.

Agnieszka co miesiąc płaci 53 zł za internet i chciałaby to odliczyć od podatku. Ponadto chciałaby przekazać 1% podatku na organizację pożytku publicznego zajmującą się dziećmi, np. Krakowską Fundację Dziecka Narodzonego (KRS:

0000046820).

Wybór zeznania

Bez względu na to, czy rozliczenie przygotowywane jest ręcznie, czy – elektronicznie, na początku powinno się wybrać właściwy formularz PIT oraz potrzebne załączniki. Przy rozliczeniu elektronicznym powinno

się najpierw zainstalować właściwe oprogramowanie, a przy rozliczeniu tradycyjnym należy ręcznie wypełnić formularz pobrany ze strony Ministerstwa Finansów lub otrzymany w urzędzie skarbowym. Wypełniając zeznanie elektronicznie, należy

ustawić profil podatnika, w którym należy wpisać swoje imię, nazwisko, PESEL oraz ewentualnie datę urodzenia i urząd skarbowy, któremu się podlega.

W związku z tym, że Agnieszka uzyskała przychody z umowy o pracę i umowy-zlecenia, powinna wybrać PIT-37. Natomiast do odliczenia internetu będzie jej konieczny załącznik PIT/O.

PESEL, NIP i rok osiągniętego dochodu

Przy ręcznym wypełnianiu zeznania pierwszym krokiem będzie wpisanie w odpowiednim miejscu numeru PESEL lub NIP i roku podatkowego. Numer NIP, czyli numer identyfikacji podatkowej, jest

dziesięciocyfrowym kodem, który służy do identyfikacji podatników w Polsce i jest nadawany na wniosek podatnika przez naczelnika danego urzędu skarbowego. Do niedawna NIP był nadawany wszystkim podatnikom, zarówno osobom fizycznym, jak i

przedsiębiorstwom czy instytucjom, lecz od 2011 r. osoby fizyczne używają jako identyfikatora numeru PESEL, a prowadzący działalność gospodarczą identyfikowani są przez NIP.

Przy wypełnianiu deklaracji w komputerze pola te wypełnią się automatycznie po wybraniu profilu podatnika i roku, za który będziemy się rozliczać.

Numer PESEL Agnieszki to 93120445675, a rok podatkowy to rok 2012.

Wybór sposobu opodatkowania oraz miejsca i celu składania zeznania

Wypełniając te rubryki ręcznie, powinniśmy wstawić krzyżyk we właściwe pola określające sposób opodatkowania oraz drukowanymi literami wpisać nazwę urzędu skarbowego, któremu podlegamy. Jeżeli składamy

zeznanie podatkowe za dany rok po raz pierwszy, musimy zaznaczyć cel: złożenie zeznania. Jeżeli poprawiamy swoje zeznanie, wówczas zaznaczamy pole: korekta.

Agnieszka wypełnia zeznanie ręcznie. Musi zaznaczyć w nim indywidualny sposób opodatkowania oraz wpisać nazwę urzędu skarbowego: Urząd Skarbowy Kraków-Podgórze. Gdyby wypełniała formularz w komputerze, wtedy dzięki temu, że w

ustawieniach profilu wskazałaby US, automatycznie wyświetlałby się on w pozycji 9. Agnieszka zaznacza też pole: złożenie zeznania.

Dane identyfikacyjne i aktualny adres zamieszkania

Kolejnym etapem jest wpisanie danych podatnika. Przy ręcznym wypełnianiu formularza należy wpisać informacje w rubryki od 11. do 23., natomiast w elektronicznym zeznaniu informacje w rubrykach od 11. do 14.

wypełniają się automatycznie, więc trzeba uzupełnić tylko pola od 15. do 23.

Agnieszka wypełnia ręcznie kolejne rubryki od 11 do 23.

Dochody z różnych źródeł przychodu

Następnie na podstawie PIT-11, który otrzymaliśmy od płatników (pracodawców), wypełniamy część C zeznania. Najpierw podajemy wartość osiągniętych przychodów wg ich źródeł, następnie koszty uzyskania

przychodów, a potem obliczamy dochód. Jeżeli z danego źródła przychodów uzyskaliśmy przychody u kilku pracodawców, np. mieliśmy kilka umów o dzieło u różnych pracodawców, wówczas należy te wartości przychodów, kosztów i dochodu zsumować.

W tej części zeznania wpisujemy też wartość zaliczek pobranych przez płatnika wg źródeł przychodów. Przy ręcznym wypełnianiu formularza powinniśmy podliczyć sumę wszystkich przychodów, kosztów, dochodu i zaliczek. Przy elektronicznym

zeznaniu te wartości automatycznie się sumują.

Agnieszka uzyskała przychody z tytułu umowy o pracę i umowy-zlecenia, więc we właściwych rubrykach (od 37. do 41. i od 45. do 49.) wpisuje odpowiednie wartości. Następnie sumuje je w rubrykach od 60. do 63.

Wypełnianie załącznika PIT/O

Zanim przystąpimy do wypełnienia części D w zeznaniu PIT-37, powinniśmy uzupełnić informacje w załączniku. Zatem przy ręcznym wypełnianiu formularza najpierw wpisujemy rok podatkowy i dane identyfikacyjne

podatnika, natomiast w wersji elektronicznej dane te wyświetlają się automatycznie. Następnie, po zapoznaniu się z warunkami interesujących nas ulg, wpisujemy w kolejnych częściach załącznika wartości odliczeń od dochodu, odliczeń od

podatku czy darowizny. Należy jednak pamiętać o tym, że jeśli chcemy skorzystać z ulg, powinniśmy mieć formalne potwierdzenie ponoszonych kosztów, np. faktury za internet i potwierdzenia dokonanych przelewów na ten cel czy potwierdzenie

z banku, że dokonaliśmy darowizny.

Agnieszka może skorzystać z ulgi internetowej, a ponieważ płaci miesięcznie za internet 53 zł, łączna kwota opłat wynosi 636 zł (w tym roku podatkowym istniała możliwość odliczenia kwoty maksymalnej 760 zł). Zatem tę sumę wpisuje w

załączniku w pozycji 19, a następnie w zeznaniu w pozycji 97 (w wersji elektronicznej automatycznie kwoty się przenoszą z załącznika do zeznania).

Odliczenia od dochodu

Kolejnym krokiem powinno być uzupełnienie wartości składek na ubezpieczenia społeczne, jeśli takowe były nam pobierane z pensji. Informacje o nich również znajdziemy w PIT-11.

Następnie obliczamy wartość dochodu po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne (poz. 95) przez odjęcie od wartości dochodu (poz. 62) wartości tych składek (poz. 91). Kolejno uwzględniając odliczenia

zsumowane w części B załącznika PIT/O (poz. 97), w pozycji 103. obliczamy dochód po wszystkich odliczeniach.

Agnieszka uwzględniła jedynie wartość składek na ubezpieczenia społeczne oraz – jak już wspomniano – odliczenia kosztów internetu. Dlatego wypełnia tylko pozycje 91., 95., 97. i 103.

Obliczanie podatku

Następna część zeznania służy do obliczenia podatku, przy czym wartość podstawy opodatkowania wg skali podatkowej należy zaokrąglić do pełnych złotych.

Podstawą opodatkowania Agnieszki jest kwota z pozycji 104. zaokrąglona do pełnych złotych. Od tej kwoty Agnieszka obliczyła podatek, którego stawka wynosiła 18%, gdyż osiągnięta wysokość dochodów pozwala zastosować niższą stawkę.

Odliczenia od podatku

Kolejnym krokiem przy wypełnianiu formularza jest wypełnienie części F. Wskazujemy w niej, na podstawie załącznika, tj. PIT-11, wartości odliczeń od podatku.

Agnieszka wypełnia jedynie pozycje 108. i 114., gdyż zna wartość odliczeń wynikających z ponoszenia kosztów z tytułu składek na ubezpieczenia zdrowotne.

Obliczenie zobowiązania podatkowego

Kolejna część służy do swego rodzaju podsumowania dotychczasowych obliczeń. Zaokrąglając do pełnych złotych, obliczamy w niej różnicę między podatkiem należnym (podatkiem po odliczeniach, wartość z pozycji

114.) a wartością zaliczek, które zostały pobrane przez płatnika (zaliczki przekazane z pensji pracownika na konto urzędu skarbowego w ciągu roku). W pozycji 120. wpisujemy wartość obliczanej różnicy. Jeżeli jest ona ujemna, oznacza to,

że musimy zapłacić taką kwotę podatku do 30 kwietnia danego roku. Jeżeli wartość jest dodatnia, wpisujemy ją w pozycji 121., co oznacza że urząd skarbowy taka kwotę nam zwróci.

Po dokonanych obliczeniach różnicy Agnieszka otrzyma 609 zł zwrotu podatku.

1% podatku należnego na rzecz organizacji pożytku publicznego (OPP) i informacje uzupełniające

Formularz PIT-37 zawiera części I oraz J, których wypełnienie nie jest konieczne. Wypełniamy je, jeżeli chcemy wesprzeć wybraną organizację pożytku publicznego (lista takich organizacji znajduje się na

stronie Ministerstwa Finansów). W wersji elektronicznej zeznania wyświetla się ona po naciśnięciu widniejącego w tej części linku internetowego. Po wpisaniu do formularza numeru KRS wybranej organizacji, urząd skarbowy przeleje na jej

konto pieniądze (1% podatku należnego). W części J możemy wskazać konkretną osobę, która w ramach danej organizacji ma być obdarowana, oraz możemy wyrazić zgodę na przekazanie informacji o nas danej organizacji.

Agnieszka przekazała na rzecz wybranej organizacji 21,90 zł.

Informacje o załącznikach

W kolejnej części formularza PIT-37 zaznaczamy informację o liczbie poszczególnych załączników, które dołączamy do zeznania.

Agnieszka dołącza tylko jeden egzemplarz PIT/O.

Oświadczenie i podpis podatnika

Potwierdzeniem wszystkich informacji, które zawarliśmy w zeznaniu, jest nasz podpis, który składamy w części L. Jednocześnie potwierdzamy nim, że dane, które przekazaliśmy w zeznaniu, są zgodne z prawdą. W

wersji elektronicznej nie stosuje się podpisu ręcznego.

Złożenie zeznania podatkowego

Po wypełnieniu wszystkich części pozostało nam jedynie sprawdzenie wpisanych informacji (co w wersji elektronicznej możemy zrobić, naciskając tę funkcję na górze każdej strony) i złożenie zeznania wraz z

załącznikiem do urzędu skarbowego. Przy elektronicznym uzupełnianiu danych wystarczy w dolnej części ekranu nacisnąć komendę „dalej”, po czym – w nowym ekranie – uzupełnić dane autoryzujące nasze zeznanie. Formularz zostanie wysłany do

urzędu skarbowego.

Przykład wypełnionego zeznania podatkowego.

Ciekawostka z Polski

Według raportu pt. Roczne zeznania podatkowe Polaków PIT 2012, sporządzonego przez KPMG, dla większości podatników wypełnianie formularza PIT nie stanowi problemu. Jednak tylko 1 na 3 Polaków samodzielnie wypełnia formularze, a pozostałe osoby korzystają z pomocy księgowych (51%), znajomych (45%) i osób z rodziny (38%). W 2013 r. 22% podatników zadeklarowało, że złożyło zeznanie podatkowe drogą internetową, zatem ponad 3 mln Polaków rozliczyło się z urzędem skarbowym elektronicznie. Natomiast prognozy Ministerstwa Finansów wskazywały, że będzie to 16–18% osób. [http://www.kpmg.com/PL/pl/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Documents/2013/Roczne-zeznanie-podatkowe-Polakow-PIT-2012.pdf]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Strona Ministerstwa Finansów, z której można pobrać deklaracje; www.e-deklaracje.gov.pl] [Strona na temat podatków; http://www.pit.pl/]

Ćwiczenia

1.      Na podstawie poniższych danych samodzielnie wybierz i wypełnij deklarację podatkową.
Pan Tomasz Nowak (PESEL: 80100415469, zam. w Poznaniu, ul. Bukowska 56) jest osobą samotnie wychowującą 6

-letnią córkę Ewę. W 2012 r. osiągnął dochody z umowy o dzieło wynoszące: przychody wynosiły 45 980,00 zł, koszty wynosiły 8 735,00 zł, zaliczki pobrano na kwotę 2 931,00 zł.
Poza tym posiada faktury i potwierdzenia przelewu za

korzystnie z internetu na kwotę 860 zł. Chciałby przekazać 1% podatku jakiejś poznańskiej organizacji zajmującej się zwierzętami.

2.      Wskaż zalety i wady rozliczania się przez internet.

 

1.13.   Normy etyczne w pracy

Słowo etyka pochodzi od z greckich słów éthikós [wym. etikos] – ‘zwyczajny’ oraz éthos [wym. etos] – ‘obyczaj, zwyczaj’. Współcześnie mianem etyki nazywamy zespół norm i ocen

moralnych charakterystycznych dla danego społeczeństwa. Etyczne postępowanie dotyczy zarówno relacji międzyludzkich, jak i relacji zachodzących między przedsiębiorstwami a ich klientami, dostawcami i konkurentami. Niestety, niektóre

osoby nie przestrzegają ustalonych zasad zarówno w życiu prywatnym, jak i w życiu zawodowym. Gdy w pracy nie są zachowywane normy etyczne, dochodzi do zjawisk patologicznych, takich jak korupcja czy mobbing. Czy wiesz, na czym one

polegają?

Etyka zawodowa

Etyka zawodowa to zespół zasad i norm określających, w jaki sposób, z moralnego punktu widzenia, powinni zachowywać się przedstawiciele danego zawodu. Jest ona określana w specjalnych kodeksach, a

także w formie przysiąg czy ślubowań. Najczęściej o etyce zawodowej mówi się w obniesieniu do: prawników, których obowiązują zasady etyki adwokackiej, lekarzy, którzy składają przysięgę Hipokratesa, maklerów, przestrzegających kodeksu

dobrej praktyki maklerskiej, i polityków.

Zachowania etyczne powinny też występować w działaniach firm. Postępowanie etyczne przedsiębiorstw przejawia się m.in. w:

• tworzeniu realnego (prawdziwego) wizerunku firmy,
• tworzeniu takich reklam, które zawierają prawdziwe informacje,
• niewyzyskiwaniu pracowników, lecz w zapewnianiu im godnych warunków pracy i godziwych wynagrodzeń.

Na to, by firmę można było nazwać etyczną, mają wpływ czynniki zewnętrzne (system gospodarczy, prawo, polityka i etyka społeczna [Etyka społeczna jest rozumiana jako poziom moralny społeczeństwa i ogólne normy moralne, które są

podstawą zachowań i działań w gospodarce.]) oraz wewnętrzne (sytuacja, misja i polityka firmy, moralność pracowników). Spośród wielu nieetycznych zachowań w biznesie najczęściej spotyka się działania korupcyjne i mobbing.

Korupcja

Korupcją nazywamy nadużywanie zajmowanego stanowiska publicznego w celu uzyskania prywatnych korzyści. O zachowaniach korupcyjnych mówimy zarówno w odniesieniu do drobnych przypadków (np.

faworyzowanie kogoś w zamian za przysługę), jak i w odniesieniu do spraw dużej wagi (np. umożliwienie komuś korzystnego zakupu działki budowlanej w zamian za korzyść majątkową).

Korupcja obejmuje nadużycia takie jak: przekupstwo (łapownictwo), wymuszenie (handlowanie wpływami), płatna protekcja lub oszustwo (w tym kradzież, defraudacja [Defraudacja – inaczej „kradzież w

białych rękawiczkach” –to przestępstwo polegające na tym, że ktoś przywłaszcza sobie cudze pieniądze lub mienie, którymi miał się opiekować.]).

Do najczęściej występujących przyczyn korupcji zalicza się:

• brak jasnych przepisów prawnych, czyli przepisów, które nie regulują zbyt wielu dziedzin życia,
• dużą uznaniowość decyzji urzędników przy niewielkiej odpowiedzialności karnej za podejmowane decyzje i zbyt niskie pensje dla urzędników,
• zbyt dużą liczbę świadczeń, dotacji i zasiłków wypłacanych przez państwo,
• słabe więzy społeczne,
• przyzwalanie na obecność w polityce osób nieuczciwych.

Do skutków działań korupcyjnych zalicza się m.in.:

• szkodzenie finansom publicznym przez ich marnotrawienie,
• odstraszanie zagranicznych inwestorów,
• rozwój zorganizowanej przestępczości.

Mobbing

Innym nieetycznym zjawiskiem występującym w pracy jest mobbing, czyli długotrwałe, systematyczne prześladowanie psychiczne jednostki przez jedną lub kilka osób, przy milczącej zgodzie lub obojętności

pozostałych członków grupy. Zwykle dotyczy ono działań przełożonego względem podwładnego, ale może też występować w innych relacjach, np. między pracownikami na równoległych stanowiskach.

Mobbing przejawia się w takich działaniach, jak:

• manipulacja uczuciami danej osoby, w celu jej emocjonalnego wyniszczenia, które w konsekwencji powoduje u niej lęk, poczucie winy lub uczucie poniżenia. Manipulacja ta jest związana m.in. z wyśmiewaniem i upokorzeniami.
• zastraszanie na wiele sposobów, np. przez aluzyjne lub bezpośrednie komunikaty dotyczące zagrożenia pozycji zawodowej i/lub społecznej danej osoby, a nawet zagrożenia jej bezpieczeństwa fizycznego. Zastraszenie jest formą

  mobbingu stosunkowo łatwą do rozpoznania, często bardzo prostą i prymitywną, przejawiającą się często w otwartym używaniu agresji i pogróżek.

• obwinianie danej osoby. Jest to forma mobbingu trudna do rozpoznania, gdyż można ją pomylić ze słusznym pociąganiem do odpowiedzialności, podporządkowywaniem dyscyplinie (subordynowaniem) lub uzasadnionym karaniem. Pociąganie

  do odpowiedzialności jest uzasadnione i prawidłowe wówczas, gdy pracownik miał przydzielone jasno określone i odpowiednie do jego możliwości zadanie, z którego się nie wywiązał. W przeciwnym wypadku pracownik jest wpędzany w poczucie

  winy za coś, do czego nie został zobowiązany, jest niesłusznie karany. Mobbing przez obwinianie ofiary może się wyrażać także w: niesprawiedliwym traktowaniu jej w sprawach premii, nagród, podwyżek, awansów itp., nadmiernym,

  nieuzasadnionym kontrolowaniu jej pracy, zmuszaniu jej do zostawania po godzinach, nadmiernym przypominaniu jej, jak wiele firma dla niej zrobiła, ostentacyjnym i niesprawiedliwym chwaleniu innych;

• poniżanie i upokarzanie, które mogą być okazywane mniej lub bardziej bezpośrednio. Mogą być one wyrażane słownie, np. przez nadmierne krytykowanie pracy danej osoby wprost, czasem z użyciem krzyku i poniżających wyrażeń, lub

  przez powoływanie się na inne osoby, przytaczanie ich negatywnej opinii (prawdziwej lub nie). Poza tym prześladowca może poniżać ofiarę swoimi decyzjami i swoim działaniem, np. przez odebranie przyznanej nagrody, niesprawiedliwe

  nagradzanie innych, zlecanie zadań niemożliwych do wykonania lub odwrotnie – zdecydowanie zbyt łatwych zadań, nieuzasadnione nadmierne kontrolowanie jej pracy itp. Poniżanie często uderza w poczucie wartości danej osoby nie tylko jako

  pracownika, lecz także jako osoby prywatnej (przez oczernianie, obmawianie, insynuacje dotyczące zdrowia i problemów osobistych, izolowanie od kolegów, utrudnianie kontaktowania się z nimi, upokarzające zachowanie się niewerbalne wobec

  ofiary, np. miny i uśmieszki, różnego rodzaju ośmieszające dowcipy).

Skutki mobbingu, niezależnie od jego przyczyn i form, są zawsze negatywne dla danej osoby, a przeważnie również dla grupy, przedsiębiorstwa czy organizacji. Osoba taka bardzo często czuje się odizolowana,

osamotniona, niezrozumiana i odrzucona. Ponadto może u niej dojść do wyniszczenia emocjonalnego, depresji i obniżenia samooceny.

Ciekawostka ze świata

Co roku amerykański Ethisphere Institute, którego członkami są naukowcy, prawnicy, przedstawiciele rządowi i liderzy różnych organizacji, tworzy raport pt. Najbardziej etyczne firmy świata. Bierze się w nim pod uwagę wyniki ankiety, która jest rozsyłana do 3 tys. wybranych przedsiębiorstw. Aby przedsiębiorstwa mogły znaleźć się w gronie 100 laureatów, muszą wykazać się m.in. przekazywaniem pieniędzy na cele charytatywne, dbałością o wewnętrzne standardy i innowacyjne zarządzanie. Ponadto muszą postępować etycznie, zgodnie z motto instytutu, które brzmi: „Dobro, mądrość, biznes, dochód”, oraz nie mogą w ciągu ostatnich 5 lat mieć żadnych problemów prawnych. [http://ethisphere.com/worlds-most-ethical/wme-honorees/]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Strona rządowa o przeciwdziałaniu korupcji; http://antykorupcja.gov.pl/] [Strona organizacji Transparency International, która m.in. bada wskaźnik percepcji korupcji; http://www.transparency.org/] [Strona Krajowego Stowarzyszenia Antymobbingowego; http://www.mobbing.most.org.pl/]

Ćwiczenia

1.      Wskaż w swoim otoczeniu firmę lub instytucję, którą możesz nazwać etyczną, a następnie wymień jej działania, które to potwierdzają.

2.      Oceń, kiedy wręczenie prezentu lekarzowi czy nauczycielowi jest działaniem nieetycznym. Jak nazwiesz to działanie?

1.14.   Warto sobie przypomnieć!

• Nadwyżka podaży nad popytem na rynku pracy prowadzi do zjawiska bezrobocia.
• Na podaż na rynku pracy wpływają: system kształcenia dzieci i młodzieży, liczba osób wyjeżdżających za granicę (migracje zewnętrzne), wysokość proponowanego wynagrodzenia, nastawienie poszukujących pracy do zmiany

  miejsca pracy.

• Na poziom popytu na rynku pracy wpływają: stan gospodarki danego kraju oraz częstotliwość i kierunek podejmowanych zmian, zróżnicowanie pracowników, wydajność pracy, wysokość proponowanych pensji.
• Przyczyny nierównowagi na rynku pracy to: stan gospodarki w danym kraju czy regionie, sezonowość ofert pracy, różnice strukturalne, zwolnienia grupowe.
• Miernikiem określającym wielkość bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli udział bezrobotnych w ogólnej liczbie osób aktywnych zawodowo.
• Ze względu na przyczynę wyróżnia się następujące rodzaje bezrobocia: bezrobocie przymusowe, dobrowolne, sezonowe, strukturalne, frykcyjne, technologiczne, koniunkturalne (cykliczne). Ponadto bezrobocie może być: utajone

  (ukryte), jawne, chroniczne.

• Skutki bezrobocia mogą być: negatywne (ekonomiczne i społeczne) i pozytywne (wzrost poszanowania dla posiadanej pracy, wzrost wydajności pracy i częstotliwości zakładania firm przez bezrobotnych).
• Wyróżnia się 2 kategorie metod walki z bezrobociem: metody aktywne metody (przez instrumenty wspierające tworzenie nowych miejsc pracy, np. pomoc finansowa w zakładaniu działalności gospodarczej) i metody pasywne

  (niwelowanie skutków bezrobocia, np. przez organizowanie szkoleń dla bezrobotnych).

• Ludność czynna zawodowa (aktywna zawodowo) to osoby, które wykonują pracę zarobkową lub chwilowo jej nie wykonują (są bezrobotne), ale są zarejestrowane jako poszukujące pracy i aktywnie jej poszukują. Ludność bierna

  zawodowa (nieaktywna zawodowo) to osoby niepracujące i nieposzukujące pracy, które utrzymują się z niezarobkowych źródeł (np. stypendia, renty, emerytury), bądź osoby utrzymywane, które nie mają własnego źródła dochodu.

• Osoby zaliczane do aktywnych zawodowo nazywane są także siłą roboczą.
• Ze względu na zdolność do pracy wyróżnia się 3 grupy wiekowe: osoby w wieku przeprodukcyjnym (0–17 lat), osoby w wieku produkcyjnym (kobiety w wieku 18–60 lat, mężczyźni w wieku 18–65 lat), osoby w wieku poprodukcyjnym

  (kobiety powyżej 60. roku życia, mężczyźni powyżej 65. roku życia).

• Motywy podejmowania pracy to: motywy materialne i motywy niematerialne.
• Aktywność zawodowa to dążenie do uczestnictwa w rynku pracy w sposób bezpośredni i aktywny jako pracownik lub pracodawca.
• Współczynnik aktywności zawodowej oblicza się, dzieląc liczbę osób aktywnych zawodowo (pracujących i bezrobotnych) w danym wieku przez liczbę ogółu ludności w tym wieku. Jego wartość jest zawsze mniejsza niż 100%. Im wyższa

  wartość współczynnika, tym większa część ludności w wieku produkcyjnym chce pracować.

• Pojęcie kompetencje obejmuje: wiedzę, którą opanowaliśmy z danego zakresu, wykształcone umiejętności i postawy. Niekiedy do kompetencji zalicza się też cechy osobowości. Kompetencje nie są cechami stałymi, zmieniają się

  wraz ze zdobywanym doświadczeniem oraz rozwojem zawodowym i życiowym człowieka.

• Kwalifikacje są utożsamiane z wykształceniem, zawodowym stażem pracy oraz umiejętnościami pracownika.
• Wyróżnia się 8 kategorii kompetencji. Są one związane z: uzdolnieniami, umiejętnościami i zdolnościami, wiedzą, stylami działania, osobowością (kompetencje społeczne), zasadami i wartościami, zainteresowaniami oraz

  kompetencjami fizycznymi.

• Inny podział kompetencji uwzględnia: kompetencje osobiste, kompetencje społeczne, kompetencje menedżerskie, kompetencje specjalistyczno-techniczne.
• Kompetencje kluczowe to kompetencje, których wszystkie osoby potrzebują do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i znalezienia zatrudnienia. Ustanowiono 8 kompetencji

  kluczowych: porozumiewanie się w języku ojczystym, porozumiewanie się w językach obcych, kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne, kompetencje informatyczne, umiejętność uczenia się, kompetencje społeczne

  i obywatelskie, inicjatywność i przedsiębiorczość, świadomość i ekspresja kulturalna.

• Metody szukania pracy: przez ogłoszenia w internecie i prasie, bezpośredni kontakt z pracodawcą, znajomych i rodzinę oraz urzędy i pośrednictwa pracy.
• Umowa o pracę jest konstruowana na podstawie przepisów Kodeksu pracy. Umowę o pracę można zawrzeć na czas nieokreślony, na okres próbny (do 3 miesięcy), na czas określony, na czas wykonania danej pracy oraz na

  zastępstwo.

• Umowa-zlecenie jest zawierana na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego między pracodawcą a pracownikiem na wykonanie konkretnej pracy, zazwyczaj za określonym wynagrodzeniem. Pracownik (zleceniobiorca) bierze

  odpowiedzialność za staranne wykonanie zlecenia (nie konkretny efekt). Umowa ta nie daje pracownikowi przywilejów, np. płatnego urlopu.

• Umowa o dzieło jest zawierana na podstawie przepisów Kodeksu cywilenego na wykonanie określonego dzieła, czyli rezultatu pracy pracownika (wykonawcy) dzieła. Nie daje ona przywilejów pracowniczych.
• Skrót PIP pochodzi od nazwy Państwowa Inspekcja Pracy.
• Do dokumentów aplikacyjnych należą: CV, list motywacyjny, a niekiedy także CV Europass.
• Curriculum vitae (życiorys zawodowy, w skrócie CV) to dokument obejmujący następujące części: nagłówek, dane osobowe, wykształcenie, doświadczenie zawodowe, dodatkowe kwalifikacje, umiejętności i zainteresowania, a na

  końcu formuła o zgodzie na przetwarzanie danych. Informacje zawarte w każdym z elementów powinny być uporządkowane.

• List motywacyjny jest to dokument uzupełniający treści zawarte w CV. Wykazuje on, dlaczego pracodawca powinien zatrudnić daną osobę.
• CV Europass to dokument umożliwiający przedstawienie swoich umiejętności i kwalifikacji w jasny i efektywny sposób. Jest on ujednolicony dla obywateli i pracodawców krajów Unii Europejskiej. Stosuje się go przy poszukiwaniu

  pracy w krajach Unii Europejskiej lub w staraniach o uczestniczenie w projektach finansowanych z funduszy UE.

• Rozmowa kwalifikacyjna (interview) to bezpośrednia rozmową rekrutowanego z osobą rekrutującą.
• Etapy procesu rekrutacji z punktu widzenia firmy: przygotowanie oferty pracy, wybór metody rekrutacji, wybór właściwej osoby.
• Etapy przygotowania się osoby poszukującej pracy do rozmowy kwalifikacyjnej: analiza informacji na temat pracodawcy, analiza informacji dotyczących stanowiska, na które aplikuje, przypomnienie sobie własnej aplikacji

  przesłanej do pracodawcy, przygotowanie właściwego stroju.

• Wynagrodzenie to świadczenie podmiotu zatrudniającego dokonywane co pewien czas (okresowo) na rzecz pracownika tytułem odpłatności za świadczoną pracę. Wynagrodzenie jest nazywane także płacą.
• Płaca minimalna to najniższa kwota, jaką musi otrzymać pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy minimalne wynagrodzenie wyznacza się

  proporcjonalnie do liczby godzin pracy przypadających do przepracowania przez pracownika w miesiącu.

• Płaca brutto to wynagrodzenie określane łącznie z różnego typu składkami i zaliczkami na poczet podatku, które są potrącane z pensji przez pracodawcę. Wartość płacy brutto zazwyczaj określa się w umowie o pracę.
• Płaca netto to wynagrodzenie, które pozostaje po potrąceniu wszystkich składek i podatku, czyli realna kwota wynagrodzenia.
• Typy systemów płac: czasowy, prowizyjny, ryczałtowy, premiowy, czasowo-premiowy, czasowo-prowizyjny.
• Z płacy brutto potrącane są: składki na ZUS (emerytalne, rentowe i chorobowe), składka na ubezpieczenie zdrowotne (NFZ), zaliczka na podatek dochodowy.
• Podatek dochodowy od osób fizycznych często jest określany jako PIT od angielskich słów Personal Income Tax.
• Wartość dochodów uzyskujemy, obliczając różnicę między przychodami a kosztami uzyskania przychodów.
• Kwotą wolną od podatku nazywamy przychód, który nie wiąże się z obowiązkiem zapłacenia za niego podatku.
• Wartość podatku można obniżyć przez zastosowanie: ulg podatkowych, które mogą obejmować m.in.: składki ZUS potrącane z wynagrodzenia, wydatki na darowizny różnego typu, np. na kościół (kult religijny), pożytek publiczny, cele

  charytatywne, ale także wydatki związane z użytkowaniem internetu. Natomiast od obliczonego podatku możemy także odliczyć: składki zdrowotne potrącane z wynagrodzenia, ulgę prorodzinną czy podatek z zagranicy (ulga

  abolicyjna).

• Wysokość podatku dochodowego jest obliczana na podstawie właściwych stawek podatku, które obowiązują w danym roku. Stawka podatkowa stanowi współczynnik, który określa wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania

  (czyli kwoty bazowej). Natomiast zespół stawek i podstaw podatkowych składa się na skalę podatkową.

• Pod pojęciem etyka zawodowa rozumiemy zespół zasad i norm określających, w jaki sposób, z moralnego punktu widzenia, powinni zachowywać się przedstawiciele danego zawodu. Najczęściej to pojęcie jest używane w

  obniesieniu do zawodu: prawnika, lekarza, nauczyciela, maklera czy polityka.

• Postępowanie etyczne przedsiębiorstw przejawia się m.in. w tworzeniu realnego (prawdziwego) wizerunku firmy, tworzeniu reklam, które zawierają prawdziwe informacje, niewyzyskiwaniu pracowników, lecz na zapewnianiu im godnych

  warunków pracy i godziwych wynagrodzeń.

• Korupcją nazywamy nadużywanie zajmowanego stanowiska publicznego w celu uzyskania prywatnych korzyści. Działania korupcyjne to m.in.: przekupstwo (łapownictwo), wymuszenie (handlowanie wpływami), płatna protekcja i

  oszustwo (w tym kradzież, defraudacja).

• Do skutków działań korupcyjnych zaliczamy m.in.: szkodzenie finansom publicznym przez ich marnotrawienie, odstraszanie zagranicznych inwestorów, rozwój zorganizowanej przestępczości.
• Mobbing to długotrwałe, systematyczne prześladowanie psychiczne jednostki przez jedną lub kilka osób, przy milczącej zgodzie lub obojętności pozostałych członków grupy. Zwykle dotyczy działań przełożonego względem podwładnego,

  ale może też występować w innych relacjach, np. między pracownikami na równoległych stanowiskach.

 

1.15.   Sprawdź, co pamiętasz!

1. Przyporządkuj terminom odpowiednie definicje.

A.        Bezrobocie.		Jest to świadczenie podmiotu zatrudniającego, dokonywane co pewien czas (okresowo) na rzecz pracownika tytułem odpłatności za świadczoną pracę.
B.        Aktywność zawodowa.		Jest to nadwyżka podaży nad popytem na rynku pracy.
C.        Wynagrodzenie.		Polega na nadużywaniu zajmowanego stanowiska publicznego w celu uzyskania prywatnych korzyści.
D.        Korupcja.		Jest to długotrwałe, systematyczne prześladowanie psychiczne jednostki przez jedną lub kilka osób, przy milczącej zgodzie lub obojętności pozostałych członków grupy.
E.         Mobbing.		Jest to dążenie do uczestnictwa w rynku pracy w sposób bezpośredni i aktywny jako pracownik lub pracodawca

2. Podkreśl błędy w poniższym opisie i popraw błędne zdania.

Najczęściej stosowanymi rodzajami umów są: umowa zwykła (e), umowa-zlecenie i umowa o dzieło. Umowa o pracę jest konstruowana na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego (a). Biorąc pod uwagę czas, na który jest zawierana umowa o

pracę, wyróżnia się umowę: na czas określony (b), na okres próbny (do 3 miesięcy), na czas nieokreślony, na czas wykonania danej pracy oraz na zastępstwo. Umowa-zlecenie jest zawierana na podstawie przepisów Kodeksu pracy (c)

między pracodawcą a pracownikiem na wykonanie konkretnej pracy, zazwyczaj za określonym wynagrodzeniem. Pracownik, podpisując tę umowę, bierze za staranne wykonanie zlecenia (nie konkretny efekt). Nie daje ona przywilejów pracownikowi

np. płatnego urlopu. Umowa o dzieło jest zawierana na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego na wykonanie określonego dzieła, czyli rezultatu pracy pracownika. Daje ona (d) przywileje pracownicze.

3. Uzupełnij brakujące słowa dotyczące typów systemów płac.

Typy systemów płac:

A.        …………..………… – wynagrodzenie jest zależne od długości przepracowanego czasu, zatem stawki za pracę ustalane są godzinowo, np. 10 zł za godzinę pracy lub 300 zł za 30 godzin pracy.

B.         …………..………… – wysokość wynagrodzenia bezpośrednio wynika z ilości i jakości wykonanej pracy, np. ilości zebranych owoców. Występuje wówczas, gdy pracownik ma wpływ na swoją wydajność.

C.         …………..………… – określa wynagrodzenie w zależności od wyników pracy, np. procent od obrotu, zysku lub sprzedaży.

D.        …………..………… – wynagrodzenie określane w postaci konkretnej kwoty za wykonanie danej czynności.

E.         …………..………… – wynagrodzenie, które jest przyznawane dodatkowo przez pracodawcę, by zmotywować pracownika. Może być różnie obliczane, np. uznaniowo czy wg przyjętego regulaminu.

4. Wpisz literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli jest fałszywe.

A. Ze względu na zdolność do pracy wyróżniamy dwie grupy wiekowe. ………

B. Osoby w grupie przedprodukcyjnej są w wieku 0–14 lat. …

C. Kobiety w wieku produkcyjnym mają 18–60 lat. …….

D. Mężczyźni w wieku produkcyjnym mają 18–65 lat. …….

5. Ile będzie wynosił podatek, jeśli stawka podatku to 18%, a podstawa opodatkowania 4500 zł?

Wartość podatku wyniesie …….. zł.

6. Przyporządkuj do odpowiednich kolumn tabeli podane poniżej czynniki wpływające na podaż i na popyt na rynku pracy.

A. liczba osób wyjeżdżających za granicę (migracje zewnętrzne),

B. system kształcenia dzieci i młodzieży,

C. stan gospodarki danego kraju,

D. częstotliwość i kierunek podejmowanych zmian,

E. zróżnicowanie występujących pracowników,

F. wydajność pracy,

G. nastawienie poszukujących pracy do zmiany miejsca pracy.

Na podaż na rynku pracy wpływa:	Na poziom popytu na rynku pracy wpływa:

7. Podaj pełne nazwy poniższych organizacji i dokumentów.

A.        BAEL –

B.         PIP –

C.         PIT –

D.        ZUS –

E.         CV –

8. Podkreśl elementy, które należy potrącić z płacy brutto, by uzyskać płacę netto.

składki na ZUS (emerytalne, rentowe i chorobowe), kwota wolna od podatku, wartość płacy minimalnej, koszt przelewu wpłaty na konto, zaliczka na podatek dochodowy, koszt obliczenia wypłaty przez księgowego, składka na ubezpieczenie

zdrowotne (NFZ)

9. Uporządkuj elementy CV we właściwej kolejności.

wykształcenie, zainteresowania, nagłówek, dane osobowe, formuła o zgodzie na przetwarzanie danych, dodatkowe kwalifikacje, doświadczenie zawodowe, umiejętności

10. Przyporządkuj opisy do odpowiednich pojęć.

A. CV Europass.
B. Interview.
C. Mobbing.

1.         Są to długotrwałe, systematyczne prześladowania psychiczne jednostki przez jedną lub kilka osób, przy milczącej zgodzie lub obojętności pozostałych członków grupy.

2.         Jest to inaczej rozmowa kwalifikacyjna, czyli bezpośrednia rozmowa rekrutowanego z osobą rekrutującą.

3.         Jest to dokument umożliwiający przedstawienie swoich umiejętności i kwalifikacji w jasny i efektywny sposób. Jest on ujednolicony dla obywateli i pracodawców krajów Unii Europejskiej.

 

1.1.    Cele i profil działalności przedsiębiorstwa

Niejednokrotnie, obserwując podmioty prowadzące działalność gospodarczą, utożsamiamy logo, którym się posługują, z konkretną usługą, towarem czy branżą. Logo często nawiązuje w prosty sposób do nazwy

przedsiębiorstwa, przez co mamy wrażenie, że dany podmiot działa tylko i wyłącznie w branży, z której korzystaliśmy. Przykładowo: producenta lodówek intuicyjnie nie utożsamiamy z wytwarzaniem odzieży czy słodyczy, a wytwórcy mebli raczej

nie kojarzymy ze środkami farmaceutycznymi. Z kolei podobne do siebie nazwy przedsiębiorstw skłonni jesteśmy zaliczać do tego samego segmentu rynku. Często może się jednak okazać, że nie ma nic bardziej mylnego.

Kryteria profilowania działalności

Każdy przedsiębiorca może podejmować i prowadzić wszelkiego rodzaju działalność gospodarczą, co jest zapisane w konstytucyjnej zasadzie wolności podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Swoboda

przedsiębiorczości jest ograniczana prawnie przez konieczność uzyskiwania różnego rodzaju koncesji, licencji i zezwoleń, które umożliwiają państwu sprawowanie pieczy nad należytym, starannym i zgodnym z prawem prowadzeniem działalności w

określonych branżach. Niekiedy działalność w danym sektorze może prowadzić jedynie państwo. Przykładowo: na produkcję spirytusu mają pozwolenie jedynie spółki Skarbu Państwa.

Naturalną konsekwencją zasady wolności gospodarczej jest podejmowanie i prowadzenie przez jeden podmiot działalności w różnych sektorach, często bardzo się od siebie różniących. Niemniej jednak wyodrębnienie głównej branży, w której

działa przedsiębiorca, jest kluczowe już na etapie wstępnych założeń przy podejmowaniu konkretnej działalności gospodarczej. Dzięki określeniu głównej branży możliwe jest bowiem skuteczne i efektywne dobranie metod i środków do

realizacji celów założonych przez przedsiębiorcę. Rodzi się zatem pytanie, jakie kryterium przyjąć, by jasno i precyzyjnie określić sektor, w którym w przeważającej mierze działa przedsiębiorca. Rozróżnienia są dwa:

1)      metoda ilościowa, która zakłada, że przeważający rodzaj działalności to ten, który jest zewnętrznie najbardziej widoczny (np. fabryka produkująca meble, sieć sklepów meblowych),

2)      metoda jakościowa, która zakłada, że główna rodzajowo działalność przedsiębiorcy to działalność generująca po jego stronie największy przychód, niezależnie od tego, jak jest to

zamanifestowane zewnętrznie (np. biuro pośrednictwa nieruchomości albo pośrednictwo giełdowe).

Powyższe metody nie wykluczają się wzajemnie i mogą być stosowane łącznie w formie metody ilościowo-jakościowej.

Cele prowadzenia przedsiębiorstwa

Cele prowadzenia działalności gospodarczej można podzielić na:

• zewnętrzne, czyli takie, które są związane z funkcjonowaniem przedsiębiorcy w społeczeństwie i wynikającymi z tego obowiązkami (np. płacenie podatków, odprowadzanie składek ubezpieczeniowych do ZUS-u, kreowanie produktu

  krajowego brutto),

• wewnętrzne, czyli te, które przyświecają przedsiębiorcy podejmującemu działalność (np. wyprodukowanie określonej liczby mebli, hodowla zwierząt, produkcja środków farmaceutycznych).

Cele zewnętrzne wiążą się głównie z różnego rodzaju obowiązkami, jakim podlegają przedsiębiorcy. Cele wewnętrzne pozwalają natomiat na odpowiednie sprofilowanie działalności danego przedsiębiorcy i dobranie takich metod i środków

działania, które jak najpełniej je urzeczywistnią. O ile więc cele zewnętrzne powstają poza zakresem decyzji i wolnej woli przedsiębiorcy, o tyle na kształt i charakter celów wewnętrznych przedsiębiorca ma wyłączny wpływ.

W polskim stanie prawnym cele zewnętrzne wynikają z profilu przedsiębiorstwa, który to profil określany jest na podstawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Jest to prawnie usankcjonowany zbiór możliwych sektorów i branż, które

obejmować będzie działalność przedsiębiorcy. Wyróżnia się 3 sektory gospodarki: usługi, przemysł i rolnictwo. Wszystkie one dzielą się na na sekcje i branże (np. przemysł dzieli się m.in. na przemysł elektromaszynowy, chemiczny,

mineralny, lekki, spożywczy).

Rycina 5.1. Struktura podmiotów gospodarki narodowej według sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), stan na 30.06.2013 r.
[Źródło: GUS]

Profil działalności przedsiębiorstwa

Gdy zdecydujemy się na prowadzenie działalności gospodarczej, powinniśmy przejrzeć PKD w celu wybrania dziedzin, w których przedsiębiorstwo będzie miało największe szanse powodzenia. Internetowa wyszukiwarka

kodów PKD znajduje się na stronach www.pkd.pl oraz www.pkd.com.pl. Kod PKD stanowi skrót określający rodzaj działalności gospodarczej. Składa się on z litery

oznaczającej sekcję gospodarki, potem dwóch cyfr określających dział i następnie kolejnych cyfr i litery, które oznaczają najbardziej szczegółowy zakres w strukturze PKD. Na przykład kod PKD I 56.10.B oznacza przynależność działalności

przedsiębiorcy do sekcji I (działalności związanej z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi), działu 56 (gastronomicznego), branży 10 (placówki gastronomiczne) i rodzaju B (placówki mobilnej). Tak zatem można sklasyfikować

przedsiębiorcę prowadzącego sezonową budkę z lodami na plaży w Świnoujściu.

W PKD każdy segment, w którym można podjąć działalność gospodarczą, jest więc precyzyjnie określony. Gdy rozpoczyna się działalność, należy wziąć to pod uwagę i zaznaczyć w dokumentacji odpowiedni dział PKD, niezależnie od tego, czy

będzie to spółka, czy – działalność gospodarcza osoby fizycznej. Przy wyborze określonego profilu działalności warto się skoncentrować na dziedzinie, w której jest się najlepszym. Zatem specjalista od oprogramowania komputerowego

powinien raczej zacząć od działalności w branży IT niż od hodowli owiec.

Ciekawostka z Polski

Przykład Romana Kluski, założyciela firmy Optimus, zdaje się nieco zaprzeczać powyższemu rozdzieleniu. Przedsiębiorca ten bowiem rozpoczął działalność w branży teleinformatycznej i komputerowej, a obecnie z powodzeniem zajmuje się hodowlą owiec i produkcją serów. Odpowiednio profilując podejmowaną działalność, należy pamiętać o tym, by nie dokonywać zbytniego rozproszenia na dziedziny i sektory, gdyż ciężko będzie nad nimi zapanować. Także z branżowego punktu widzenia lepiej jest się postrzeganym, gdy profil i działalność przedsiębiorcy świadczy o jego kompetencjach i kwalifikacjach w konkretnej dziedzinie. W tym względzie zasada „Im więcej, tym lepiej” nie będzie niestety miała zastosowania. Rycina 5.2.   Największe utrudnienia w prowadzeniu działalności gospodarczej wg respondentów mikroprzed­siębiorców. [Źródło: ankieta przeprowadzona przez Tax Care i Idea Bank, dostępna na stronie www.egospodarka.pl]

	Ciekawostka z Unii Europejskiej
	Według danych Eurostatu w krajach Unii Europejskiej w przedsiębiorstwach pracuje łącznie ok. 130 mln osób.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010–2011 przygotowany przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości; http://www.parp.gov.pl/files/74/75/76/479/15160.pdf] [Wyszukiwarki PKD; www.pkd.pl oraz www.pkd.com.pl ] [Biznesplan krok po kroku; http://academia.edu/3074792/Biznesplan _krok_po_kroku._Poradnik_dla_uczniow_i_uczennic]

 

	W zgodzie z prawem
	[Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (DzU 2007 nr 251, poz. 1885 ze zm.); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20072511885] [Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (DzU 1997 nr 78, poz. 483); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU19970780483]

Ćwiczenia

1.      Wybierz jeden sektor, w którym chciałbyś prowadzić przedsiębiorstwo, a następnie znajdź dla niego odpowiednią klasyfikację w PKD.

2.      Określ 3 główne cele wewnętrzne i zewnętrzne funkcjonowania przedsiębiorstwa, które chcesz w przyszłości poprowadzić, a także podaj po 5 metod i środków, którymi możesz się posłużyć, by osiągnąć te

cele.

 

1.2.    Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw

Jesteśmy zewsząd bombardowani informacjami o wielkich korporacjach osiągających miliardowe obroty i inwestujących w najnowsze technologie, obecnych na giełdach całego świata. Większość z nas używa telefonów

komórkowych, komputerów czy ogląda telewizję – to wszystko jest możliwe dzięki wielkim przedsiębiorstwom. Z drugiej strony robimy czasami zakupy w niewielkich sklepikach i korzystamy z usług lokalnych przedsiębiorców. W jaki sposób

możliwe jest zatem współistnienie wielkich przedsiębiorstw i małych, lokalnych biznesów? Czy każdy z tych rodzajów działalności gospodarczej jest prowadzony w ten sam sposób?

Przedsiębiorca, przedsiębiorstwo czy może firma?

Przedsiębiorcy są siłą napędową każdej gospodarki – to oni wytwarzają produkty i usługi, zapewniają miejsca pracy i generują największe przychody do budżetu państwa z tytułu podatków. W potocznym języku

utożsamiamy przedsiębiorcę z przedsiębiorstwem, a najczęściej – z firmą. Mówimy zatem, że ktoś prowadzi firmę lub w danej branży istnieje wiele przedsiębiorstw. Tymczasem wyrazy te nie oznaczają do końca tego samego.

Zgodnie z polskim prawem przedsiębiorstwo to zespół pewnych składników majątkowych, np. nieruchomości, maszyn, patentów, które są zorganizowane w taki sposób, że pozwalają na prowadzenie działalności gospodarczej. Przedsiębiorca

natomiast jest osobą, która korzystając z przedsiębiorstwa, prowadzi działalność gospodarczą. Można zatem powiedzieć, że przedsiębiorca za pośrednictwem swojego przedsiębiorstwa prowadzi działalność gospodarczą. Pojęcie firma,

zgodnie z Kodeksem cywilnym, odnosi się do oznaczenia, pod którym przedsiębiorca działa. Jeżeli więc ktoś prowadzi sklep z warzywami i swoją działalność gospodarczą o nazwie Jan Kowalski. Świeże warzywa, to

właśnie to oznaczenie będzie stanowiło jego firmę. W mowie potocznej jednak pojęcie firma jest utożsamiane z pojęciami przedsiębiorca i przedsiębiorstwo, dlatego mówimy także, że ktoś prowadzi firmę.

Rodzaje form organizacyjnych działalności gospodarczej

Polskie prawo daje szeroki wybór form organizacyjno-prawnych, w których ramach można prowadzić działalność gospodarczą. Są to:

• jednoosobowa działalność gospodarcza,
• spółka cywilna,
• spółka prawa handlowego.

Regulacje dotyczące prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej oraz spółki cywilnej znajdują się w Kodeksie cywilnym. Tworzenie i funkcjonowanie tzw. spółek prawa handlowego uregulowano natomiast w Kodeksie spółek

handlowych.

Jednoosobowa działalność gospodarcza i spółka cywilna

Jednoosobowa działalność gospodarcza jest najprostszą formą działalności gospodarczej. Jak już wiesz, rejestruje się ją w specjalnym rejestrze: Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Prowadząc przedsiębiorstwo w formie jednoosobowej działalności, występujemy we własnym imieniu – prowadzimy własne przedsiębiorstwo, ale też odpowiadamy w całości za jego długi. Do Centralnej Ewidencji wpisywani są również wspólnicy

spółek cywilnych. Spółka cywilna to specyficzna umowa pomiędzy osobami, które chcą prowadzić działalność gospodarczą, uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego. Spółka cywilna w odróżnieniu od spółek prawa handlowego nie jest

odrębnym podmiotem. Zgodnie z prawem to wspólnicy bowiem prowadzą działalność, a spółka cywilna jest tylko umową pomiędzy nimi, która określa sposób podziału zysku z prowadzonej działalności i pozwala na połączenie sił (np. przez

utworzenie wspólnego majątku wspólników).

Rycina 5.3.   Liczba podmiotów gospodarki narodowej w latach 2004–2013 (w tys.).
[Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze regon, 2013 r.,

Warszawa 2014; www.stat.gov.pl]

Spółka prawa handlowego

Spółki powstały, aby umożliwić połączenie w jednym przedsięwzięciu możliwości finansowych i organizacyjnych wielu osób, jednocześnie ograniczając ich odpowiedzialność za długi. Spółki są zakładane przez

wspólników, zwanych też partnerami, komplementariuszami, komandytariuszami, udziałowcami czy akcjonariuszami w zależności od rodzaju spółki.

Podstawową zasadą działalności wszystkich spółek jest wnoszenie wkładów (np. w postaci nieruchomości, pieniędzy, maszyn) przez zakładających je wspólników. W zamian za to wspólnicy otrzymują określony

udział w spółce, który jest powiązany z prawem do zysku osiągniętego przez spółkę i prawem wpływania na jej funkcjonowanie. Co bardzo istotne – to spółka, a nie wspólnicy, prowadzi działalność gospodarczą i jest właścicielem

przedsiębiorstwa. W obrocie gospodarczym, zawierając umowy z innymi przedsiębiorcami, to spółka będzie stroną tych umów, a nie jej wspólnicy – to, kto może działać w imieniu spółki, jest precyzyjnie określone w przepisach prawa.

Wśród spółek prawa handlowego wyróżnia się 2 podstawowe rodzaje: spółki osobowe i kapitałowe.

Do spółek osobowych zalicza się:

• spółkę jawną,
• spółkę partnerską,
• spółkę komandytową
• spółkę komandytowo-akcyjną.

Do spółek kapitałowych należą natomiast:

• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
• spółka akcyjna.

Spółki osobowe mają prostszą konstrukcję, dlatego ich prowadzenie jest mniej skomplikowane niż prowadzenie spółek kapitałowych. Wspólnicy spółek kapitałowych wcale nie muszą angażować się w ich działalność,

mogą jedynie pobierać zyski z faktu bycia wspólnikiem i oddać prawo do decydowania o bieżących sprawach spółki jej zarządowi. Spółki kapitałowe są również tzw. osobami prawnymi i mają pełną osobowość prawną w odróżnieniu od spółek

osobowych, które bywają nazywane ułomnymi osobami prawnymi. Najbardziej skomplikowaną formą prowadzenia działalności gospodarczej jest spółka akcyjna, pozwalająca na zbieranie kapitału od setek tysięcy akcjonariuszy, której akcje mogą

być sprzedawane na giełdzie. Takimi spółkami giełdowymi są np. Telekomunikacja Polska S.A. i PKN Orlen S.A.

W działalności spółek osobowych i spółek kapitałowych ważna jest też różnica w odpowiedzialności za długi związane z prowadzoną działalnością. Skoro bowiem spółka występuje w obrocie i zawiera umowy, to

odpowiada ona również za ewentualne długi z nich wynikające. Odpowiedzialność ta jest jednak różna w zależności do rodzaju spółki. O ile w przypadku spółek osobowych wspólnicy pod pewnymi warunkami mogą odpowiadać za zadłużenie spółki

(jeżeli nie ma ona majątku wystarczającego na spłatę jej wierzycieli), o tyle w przypadku spółek kapitałowych to zwolnienie z odpowiedzialności jest całkowite. Jeżeli zatem działalność gospodarcza prowadzona w formie spółki kapitałowej

okaże się nieopłacalna, to wspólnik takiej spółki straci tylko tyle, ile do niej wniósł tytułem wkładu. Z drugiej strony jednak od zysków spółki kapitałowej trzeba zapłacić większy podatek będący ceną za całkowite wyłączenie

odpowiedzialności za długi.

Rycina 5.4. Udział przedsiębiorstw w tworzeniu PKB Polski w roku 2010.
[Źródło: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010–

2011, Warszawa 2012; http://www.parp.gov.pl]

	Ciekawostka z Unii Europejskiej
	Według danych Eurostatu z 2008 r. krajem Unii Europejskiej o największej liczbie przedsiębiorstw (ponad 3,9 mln) były Włochy.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010–2011 przygotowany przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości; http://www.parp.gov.pl/files/74/75/76/479/15160.pdf]

 

W zgodzie z prawem

[Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej; http://prod.ceidg.gov.pl/ceidg.cms.engine/?F;6058eb9a-f1be-4174-b1d8-e4d4ecd4a0bd] [Ustawa z dnia 15 września 2000 roku Kodeks spółek handlowych; http://prawo.legeo.pl/prawo/kodeks-spolek- handlowych-z-dnia-15-wrzesnia-2000-r/] [Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny; http://prawo.legeo.pl/prawo/kodeks-cywilny-z-dnia-23-kwietnia-1964-r/]

Ćwiczenia

1.      Przeanalizuj regulacje dotyczące spółek handlowych (Kodeks spółek handlowych) i zastanów się, jaka forma spółki może być najodpowiedniejsza dla wspólników, którzy prowadzą tzw. wolne zawody

(np. adwokaci, radcowie prawni, architekci).

2.      Czy Twoim zdaniem powinny istnieć spółki, które pozwalają swoim wspólnikom całkowicie zwolnić się z długów związanych z prowadzoną działalnością? Uzasadnij odpowiedź, podając co najmniej 3

argumenty na poparcie swojego stanowiska.

 

1.3.    Czynniki wpływające na sukces i niepowodzenie przedsiębiorstwa

Niewątpliwie jednym z najważniejszych elementów determinujących powstawanie nowych działalności gospodarczych jest chęć osiągnięcia zysku. Cel ten nie zawsze zostaje osiągnięty. Według raportu firmy Euler

Hermes, tylko w kwietniu 2013 r. w Polsce upadło aż 88 spółek zatrudniających łącznie ponad 4 tys. pracowników. Czy wiesz, o czym należy pamiętać, w chwili podjęcia decyzji o założeniu własnej firmy, by nie podzieliła ona losu wielu

upadłych przedsiębiorstw?

Rycina 5.5. Motywy zakładania działalności gospodarczych. gospodarczej.
[Źródło: badanie Tex Care na grupie 1018 osób prowadzących działalność gospodarczą]

Czym jest sukces przedsiębiorstwa?

Nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czym jest sukces przedsiębiorstwa. Kryteria oceny sukcesu są złożone, dlatego zagadnienie to należy rozpatrywać w kilku płaszczyznach. Dla

pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie sukcesem jest zazwyczaj pewność zatrudnienia, uczciwe wynagrodzenie oraz przestrzeganie praw pracowniczych, w tym kierowanie się dyrekcji zasadą równości kobiet i mężczyzn

względem płac, praw i obowiązków. Z kolei dla przedsiębiorcy sukcesem będzie sytuacja, w której spółka przynosić będzie pożądane zyski, jakość produkowanych towarów będzie zadowalająca, a przedsiębiorstwo dzięki dobremu

wizerunkowi będzie cieszyło się wiarygodnością i ugruntowaną pozycją na rynku.

Czynniki determinujące sukces lub niepowodzenie

O losie działalności gospodarczej nie decydują pojedyncze czynniki, ale zestaw elementów oddziałujących wzajemnie. Nie wszystkie jednak zależą od przedsiębiorcy – wiele z nich pozostaje poza jego

kontrolą.

Czynniki wewnętrzne

Największy wpływ na to, czy przedsiębiorstwo odniesie sukces, mają czynniki wewnętrzne. W tej grupie czynników znajdują się m.in.:

• odpowiedni wybór lokalizacji przedsiębiorstwa – ta długoterminowa decyzja stanowi jeden z pierwszych problemów, jakim przyjdzie stawić czoła nowemu przedsiębiorcy. W zależności od tego, czym zajmować się będzie firma, warto

  odpowiedzieć sobie na kilka pytań, takich jak: Czy będzie ona dostępna dla klientów? Czy na danym terenie znajdą się wykwalifikowani pracownicy? Jakie są możliwości rozwoju przedsiębiorstwa? Czy będzie stały dostęp do niezbędnych przy

  produkcji surowców? Czy na tym terenie istnieją sprzyjające warunki klimatyczne?.

• zdolność finansowa przedsiębiorstwa – nazywana także zdolnością kredytową. W razie zaciągniętej pożyczki umożliwi kredytobiorcy spłatę długu wraz z odsetkami.
• organizacja i zarządzanie firmą – odgrywa bardzo dużą rolę w prowadzeniu przedsiębiorstwa oraz może stanowić część strategii firmy.

Czynniki zewnętrzne

Czynniki zewnętrzne determinujące sukces lub porażkę działalności gospodarczej z reguły są łatwiejsze do uchwycenia niż czynniki wewnętrzne. Zazwyczaj bowiem nie odnoszą się one do struktury firmy, ale do

obecnej sytuacji na rynku lub aspektów prawnych. Do czynników tych zalicza się m.in.:

• skuteczność przedsiębiorstw konkurencyjnych – działanie sprawiające, że przedsiębiorstwa dążą do ciągłego rozwoju przez: przywództwo jakościowe, wprowadzanie nowych (często atrakcyjniejszych dla klientów) ofert,

  redukcję kosztów, próby uzyskania statusu lidera na rynku;

• wielkość rynku – oszacowania wielkości przedsiębiorstwa dokonuje się na podstawie danych finansowych oraz liczby osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie;
• rodzaj rynku – kryteria podziału rynku stanowią: przedmiot wymiany, branża, sposób sprzedaży, zasięg relacji, liczba dostawców, stan zaspokojenia potrzeb, stopień zorganizowania oraz stan równowagi;
• tworzenie strategii przedsiębiorstwa – odpowiednie planowanie działań, których realizacja zapewni firmie dominację na rynku bez względu na sposób działania konkurencyjnych spółek.

Rycina 5.6. Rodzaje innowacji, które firmy finansowały lub chciałyby finansować.
[Źródło: www.egospodarka.pl]

	Ciekawostka ze świata
	Naukowcy z University of Wisconsin-Milwaukee [wym. juniwersiti of łiskonsin-milłaki] w Stanach Zjednoczonych we współpracy z Londyńską Szkołą Biznesu po przeanalizowaniu zdjęć ponad 50 twarzy prezesów różnych przedsiębiorstw stwierdzili, że firmy, których dyrektorzy generalni są posiadaczami szerokiej twarzy, osiągają znacznie lepsze wyniki finansowe.

Ćwiczenia

1.      Wymień 3 przykłady firm działających w Twojej miejscowości, które Twoim zdaniem odniosły sukces w branży.

2.      Wymień czynniki zewnętrzne i wewnętrzne determinujące sukces i niepowodzenie przedsiębiorstw, a następnie omów te z nich, które według Ciebie mają największe znaczenie.

3.      Omów rolę przedsiębiorcy w kształtowaniu czynników wewnętrznych i zewnętrznych wpływających na sukces spółki.

4.      Wyjaśnij, dlaczego przedsiębiorstwa wolą finansować innowacje technologiczne.

5.      Co według Ciebie ma większy wpływ na powodzenie prowadzonej działalności: czynniki, na które wpływ ma przedsiębiorca, czy elementy, których nie może on kontrolować? Uzasadnij swoją odpowiedź.

 

1.4.    Otoczenie przedsiębiorstwa – instytucje rynkowe i pozarynkowe

Prowadzenie własnej działalności gospodarczej niesie ze sobą wiele wyzwań. Przedsiębiorca działa w sieci powiązań i uwarunkowań – zarówno rynkowych, jak i pozarynkowych. Aby odnieść sukces, musi nie tylko

być bardziej konkurencyjny od innych przedsiębiorców działających w tej samej branży, lecz także umieć przystosować się do zmieniających się warunków ekonomicznych i prawnych. W tych zmaganiach wspierają go jednak różne instytucje.

Mikro- i makrootoczenie przedsiębiorstwa

Przedsiębiorcy działający na rynku muszą się liczyć z działaniem wielu różnych czynników – na niektóre z nich mają wpływ, inne jednak pozostają od nich niezależne. Z tych powodów wyróżnia się mikrootoczenie

i makrootoczenie przedsiębiorstwa.

Na mikrootoczenie przedsiębiorstwa, zwane też otoczeniem konkurencyjnym lub bliższym, składa się ogół podmiotów gospodarczych, z którymi dany przedsiębiorca jest powiązany. Powiązania te mają

różny charakter – przedsiębiorcy konkurują lub współpracują ze sobą. W skład mikrootoczenia wchodzą również klienci – krąg odbiorców towarów lub usług oferowanych przez danego przedsiębiorcę – oraz nieodłączny element każdej gry

rynkowej, czyli konkurenci. Można zatem powiedzieć, że mikrootoczenie jest tworzone przez wszystkie elementy rynku. Jego charakterystyczną cechą jest zachodzenie relacji tzw. sprzężenia zwrotnego pomiędzy poszczególnymi

elementami. Oznacza to, że mikrootoczenie wpływa na funkcjonowanie przedsiębiorstwa, a przedsiębiorstwo wpływa na mikrootoczenie.

Na makrootoczenie, nazywane otoczeniem dalszym, składają się te warunki prowadzenia działalności gospodarczej, na które przedsiębiorstwo nie ma wpływu. Są to np.: system prawny, warunki demograficzne

i warunki klimatyczne.

Rycina 5.7.   Otoczenie przedsiębiorstwa.
[Źródło: opracowanie na podstawie: J. Mazur, A. Sznajder, Marketingowa orientacja przedsiębiorstwa, First Business College, Warszawa, 1995, s. 19–28.]

Czym jest konkurencja?

Konkurencja to jeden z motorów rozwoju gospodarczego i najważniejszych czynników związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Można ją opisać jako proces współzawodniczenia ze sobą podmiotów

rynkowych, które zmierzają do osiągnięcia własnych celów – zdobycia jak największej liczby klientów czy zwiększenia obrotów. Konkurencja wymusza na przedsiębiorcach ciągłe dostosowywanie się do zmieniającej się sytuacji – oferowanie

lepszych produktów i usług, czy też zmniejszanie kosztów swojej działalności. Konkurencja jest podstawą każdej gospodarki wolnorynkowej.

Instytucje powołane do wspierania przedsiębiorstw

Wielu przedsiębiorców już na początku swojej działalności natrafia na rynku na bariery, których nie jest w stanie pokonać samodzielnie. Przeszkody te związane są np. ze zbyt skomplikowanym i niestabilnym

systemem prawnym, brakiem środków finansowych na prowadzenie przedsiębiorstwa czy brakiem fachowego przygotowania do jego prowadzenia. Aby wspomóc przedsiębiorców, powołano tzw. instytucje wsparcia (otoczenia) biznesu, które pomagają w

prowadzeniu działalności gospodarczej, zwłaszcza na samym jej początku, małym i średnim przedsiębiorcom. Instytucje te są bardzo zróżnicowane, w uproszczeniu można je podzielić na 3 podstawowe grupy:

• ośrodki przedsiębiorczości, np. ośrodki szkoleniowo-doradcze, punkty konsultacyjne – przedsiębiorcy mogą w nich uzyskać porady dotyczące prowadzonej działalności i wziąć udział w szkoleniach np. z pozyskiwania funduszy UE;
• instytucje powołane do wsparcia finansowego przedsiębiorstw, np. fundusze poręczeń kredytowych, Krajowy Fundusz Kapitałowy – umożliwiają pozyskanie pieniędzy na uruchomienie własnego biznesu;
• ośrodki innowacji i transferu technologii, np. akademickie inkubatory przedsiębiorczości i parki technologiczne – są to wyznaczone miejsca, w których przedsiębiorcy mogą zakładać swoje firmy z zakresu nowoczesnych technologii,

  korzystając z gotowej infrastruktury i doradztwa. Parki technologiczne umożliwiają współpracę uczelni z przedsiębiorstwami oraz komercyjne wykorzystanie wyników badań naukowych.

Rycina 5.8. Rodzaje ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w roku 2012.
[Źródło: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2012,

Warszawa 2012; http://www.parp.gov.pl]

Część z tych podmiotów jest inicjatywą prywatną, a część – np. Krajowy Fundusz Kapitałowy – jest tworzona przez państwo. Do znanych instytucji wsparcia biznesu stworzonych przez samych przedsiębiorców należą takie organizacje, jak

Biznes Centre Club czy też Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan. Jedną z najbardziej rozpoznawalnych instytucji wsparcia biznesu jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) – specjalna agencja rządowa, mająca na

celu wspieranie przedsiębiorczości i innowacyjności, zarządzająca także funduszami Unii Europejskiej przeznaczonymi na ten cel. Warto również pamiętać o akademickich inkubatorach przedsiębiorczości tworzonych przez wyższe uczelnie –

dzięki nim można założyć pierwszą firmę, będąc jeszcze na studiach.

	Ciekawostka z Unii Europejskiej
	Na poziomie Unii Europejskiej istnieje instytucja koordynująca ogólnoeuropejską sieć instytucji wsparcia biznesu – tzw. Enterprise Europe Network [wym. enterprajs jurop netłork]. W jej skład wchodzą różnorakie instytucje otoczenia biznesu funkcjonujące nie tylko w krajach Unii Europejskiej, lecz także np. w Stanach Zjednoczonych i Japonii.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Strona internetowa Państwowej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości; http://www.parp.gov.pl/index/more/9244] [Strona internetowa Enteprise Europe Network; http://een.ec.europa.eu/]

Ćwiczenia

1.      Czy Twoim zdaniem państwo powinno wspierać finansowo instytucje wsparcia biznesu lub powoływać specjalne rządowe instytucje mające na celu wspieranie przedsiębiorców? Uzasadnij swoją odpowiedź.

2.      Odszukaj w internecie raport Doing Business, który jest publikowany corocznie przez Bank Światowy. Napisz, jak oceniasz sytuację Polski w zestawieniu warunków prowadzenia działalności

gospodarczej na tle prawie wszystkich krajów świata?

 

1.5.    Zarządzanie przedsiębiorstwem

W 2009 r. Polska uplasowała się na 6. miejscu w Unii Europejskiej pod względem liczby aktywnych przedsiębiorstw. Było ich wtedy łącznie 1,67 mln. Według rejestru REGON, w roku 2009 powstało ponad 275 tys.

małych przedsiębiorstw. Większość z nich, bo aż 97,1%, stanowiły podmioty nowe, a nie jednostki przekształcone. Co ciekawe, połowa z małych firm została zarejestrowana przez osoby niemające żadnej pracy lub takie, które nigdy wcześniej

nie znalazły zatrudnienia. Czy jest to dowodem na to, że każdy może zostać liderem przedsiębiorstw?

Zasady pracy zespołowej

Zarządzanie przedsiębiorstwem niewątpliwie jest procesem wymagającym dużego nakładu sił oraz zaangażowania w podejmowanie skomplikowanych, wieloetapowych operacji. Aby te działania były możliwe do

zrealizowania, konieczne jest utworzenie planu działalności firmy. Stanowi on fundament dla działań podejmowanych na etapie sporządzania zasad pracy zespołowej. Pracownicy będą ze sobą współpracować tylko wtedy, gdy nastąpi:

• określenie celów, czyli ustalenie, co przedsiębiorstwo chce uzyskać, gdy planuje pracę nad danym projektem. Cele powinny być sprecyzowane oraz akceptowane przez wszystkich pracowników zaangażowanych w pracę.
• określenie zasobów, czyli wskazanie, jakimi środkami dysponuje przedsiębiorstwo, ile zasobów potrzebuje oraz w jaki sposób można je zdobyć.
• określenie sposobu pracy zespołu, czyli dobranie ról dla poszczególnych członków zespołu. Dobór ten powinien być skorelowany z umiejętnościami oraz zainteresowaniami podwładnych.
• określenie sposobu motywowania, czyli ustalenie systemu nagród lub kar za wykonanie działania. Sposób motywowania powinien być określony przed rozpoczęciem pracy.
• określenie składu zespołu, czyli powierzenie grupie pracowników określonych zadań. Skład zespołu nie może być przypadkowy, ponieważ skutkowałoby to mniejszą efektywnością pracy.

W pracy zespołowej ważną rolę odgrywa też lider (kierownik) zespołu. Jeżeli dobierze on odpowiednich pracowników oraz obsadzi ich na właściwych stanowiskach, może sprawić, że wśród pracowników

wytworzy się tzw. efekt synergii. Oznacza to, że dojdzie do zwiększenia korzyści dla firmy dzięki dobrej współpracy osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie.

Organizacja pracy w przedsiębiorstwach

Zadaniem dobrego kierownika zespołu jest zorganizowanie pracy w taki sposób, by jak najbardziej zwiększyć ilość dóbr wytwarzanych przez przedsiębiorstwo oraz stworzyć przyjazną atmosferę w pracy. Cel ten nie

jest łatwy do osiągnięcia. Aby go zrealizować, należy kierować się kilkoma zasadami. Są to:

• zasada racjonalnego gospodarowania – dobranie takiej metody pracy, która pozwoli na uzyskanie zadowalających rezultatów,
• zasada efektywności – dążenie do osiągnięcia określonych efektów przy pomocy odpowiednich środków,
• zasada oszczędności (racjonalności) – umiejętne wykorzystanie zasad skutecznego działania w celu osiągnięcia właściwego rezultatu,
• zasada optymalnego wyniku działania – odpowiednie zarządzanie posiadanymi środkami w celu zmaksymalizowania wyników pracy,
• zasada podziału pracy – odpowiedni podział pracy na mniejsze zadania oraz powierzenie ich realizacji różnym wykonawcom,
• zasada koncentracji pracy – skupianie takich samych lub podobnych działań w jednej, ściśle określonej komórce organizacyjnej,
• zasada harmonii – dobranie odpowiedniej ilości środków i materiałów pozwalających na rzetelne wykonanie działań,
• zasada ciągłości pracy – zmaksymalizowanie wytwarzanych przez przedsiębiorstwo produktów dzięki utrzymywaniu miarowego tempa pracy,
• zasada identyfikacji pracy – uzyskanie lepszych rezultatów pracy dzięki wprowadzeniu usprawnień organizacyjnych i technicznych,
• zasada kompleksowego działania – analizowanie każdej części wykonanej pracy na podstawie całości projektu,
• zasada indywidualizacji – przydzielenie określonych zadań poszczególnym członkow zespołu w zależności od ich predyspozycji zawodowych.

Rycina 5.9. Cechy dobrego kierownika zespołu.

Style kierowanie zespołem

Jak zapewne wiesz, rolą kierownika jest zarządzanie zespołem w taki sposób, by postępowanie podwładnych było ze sobą spójne oraz zgodne z planem działania przedsiębiorstwa. Tym, co wpływa na efektywność

pracy osoby zarządzającej kapitałem ludzkim, jest przyjęty przez nią styl kierowania (sposób, w jaki przełożony postępuje w stosunku do podwładnych).

 

Wyróżnia się:

• styl autokratyczny – charakteryzuje go nieufność wobec pracowników. Założeniem tego stylu jest to, że tylko zdecydowana postawa kierownika może przynieść firmie określone rezultaty. Wobec podwładnych zazwyczaj stosuje się

  kary, a decyzje podejmowane są przez kierownika bez porozumienia z pracownikami. Dzięki takim działaniom wzrasta ilość produktów wytwarzanych przez przedsiębiorstwo, ale spada jakość wykonywanych działań.

• styl liberalny – cechuje go duża samodzielność pracowników. Kierownik zapewnia podwładnym całkowitą swobodę, ingeruje w pracę grupy tylko wtedy, gdy zostanie poproszony o udzielenie informacji. Brak zaangażowania lidera

  skutkuje niską efektywnością pracy, a więc małą ilością wytwarzanych dóbr.

• styl partycypacyjny (demokratyczny) – charakteryzuje go prawo pracowników do wyboru możliwości rozwiązania problemu lub podjęcia kluczowych decyzji. Rola kierownika jest ograniczona do przedstawienia podwładnym celu działania.

  Dzięki temu jakość wykonywanej pracy znacznie wzrasta.

Motywowanie

Dobry kierownik powinien starać się nie tylko o to, aby jego podwładni odpowiednio wykonywali swoje obowiązki, ale także o to, by czerpali osobistą satysfakcję z wykonywanych działań. Poczynania zmierzające

do tego celu nazywane są motywowaniem.

Wiele przedsiębiorstw przeprowadza badania ankietowe, dzięki którym możliwe jest ustalenie potrzeb osób zatrudnionych w firmie. W ten sposób łatwiej jest stworzyć system motywacyjny dopasowany do potrzeb oraz oczekiwań

pracowników.

System motywacyjny składa się z dwóch rodzajów motywowania:

• motywowanie pozytywne – należą do niego pochwały oraz nagrody,
• motywowanie negatywne – należą do niego kary lub groźby.

Warto pamiętać, że nagradzani powinni być tylko najlepsi pracownicy. Jeżeli będzie inaczej, możliwe, że podwładni przestaną starać się wykonywać pracę efektywnie. Perspektywa otrzymania nagrody, którą dostaje wiele osób,

przestanie być atrakcyjna. Ponadto każdy kierownik powinien nagradzać podwładnych bezpośrednio, po właściwie wykonanym przez nich zadaniu.

Prokrastynacja

Prokrastynacja polega na notorycznym odkładaniu obowiązków na rzecz wykonania tych działań, które wydają nam się przyjemniejsze lub mniej uciążliwe. Zaburzenie to pojawia się najczęściej u dzieci w

wieku szkolnym, przy czym, paradoksalnie, dotyka głównie zdolnych uczniów, których paraliżuje strach przed niepowodzeniem. Zwalczenie u siebie tego nawyku wymaga dużego nakładu pracy. Aby pokonać prokrastynację, można:

• zapisywać zadania ważne do wykonania,
• rozpoczynać skomplikowaną pracę od wykonania najprostszych zadań,
• zwiększać motywację, nagradzając się za dobrze wykonane zadanie (np. wyjściem ze znajomymi).

	Ciekawostka ze świata
	W 1927 r. w zakładach w Hawthorne [wym. hałforn] przeprowadzono eksperyment, który pokazał, że pracownicy efektywniej wykonywali swoją pracę nie dzięki zachętom materialnym, ale dzięki przekonaniu, że zarząd dba o ich dobrobyt.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Jak zwalczyć prokrastynację; http://www.youtube.com/watch?v=ngucUGs75bg ]

Ćwiczenia

1.      Wymień 3 style kierowania oraz opisz, na czym polegają różnice pomiędzy nimi.

2.      Zdefiniuj pojęcie motywowanie oraz oceń skuteczność łączenia różnych stylów motywowania podwładnych.

3.      Wymień podstawowe zasady organizacji pracy w przedsiębiorstwie oraz wybierz te z nich, które Twoim zdaniem mają największy wpływ na efektywność pracy spółki. Uzasadnij swój wybór.

4.      Wyjaśnij, na czym polega efekt synergii, a następnie podaj działania prowadzące do jego wytworzenia.

5.      Wyjaśnij pojęcie prokrastynacja oraz wymień sposoby radzenia sobie z tą przypadłością.

 

1.6.    Projekt własnego przedsiębiorstwa

Skoro zastanawiasz się nad założeniem własnego przedsiębiorstwa, na samym początku musisz zadać sobie pytanie o cel tego rodzaju działania. Czy będzie się ono opłacało? Z jednej strony, zawsze wygodniej jest

prowadzić własną działalność, ponieważ dzięki temu można realizować własne pomysły. Z drugiej strony, faktyczna opłacalność działalności gospodarczej, która przekłada się na zaspokojenie naszych oczekiwań względem podejmowanego przez nas

działania, zawsze będzie związana z naszym zaangażowaniem, poświęceniem, pracowitością oraz wieloma czynnikami rynkowymi często zupełnie od nas niezależnymi.

Wizja i pomysł

Podstawą osiągnięcia sukcesu w każdej branży jest wizjonerstwo. Wizjonerzy, którzy odnieśli ogromny sukces, mimo że często prowadziła do tego bardzo trudna droga, to Steve Jobs, Bill Gates, Warren Buffet,

Carlos Slim Helu czy Jan Kulczyk. Wizja stanowi wyobrażony obraz przyszłości podejmowanego przedsięwzięcia o szczegółowo zaplanowanej drodze do jego osiągnięcia, strategii oraz misji. Podstawą wizji jest początkowy pomysł [odsyłacz do

6.3]. Nie raz może wydawać się on niedorzeczny lub nieosiągalny. Wizjonerzy uparcie będą jednak dążyć do jego realizacji, często osiągną znacznie więcej, niż wcześniej założyli.

Decydując się na prowadzenie własnego przedsiębiorstwa, trzeba mieć także czas. Pomysł na biznes pojawia się często w niespodziewanych momentach. Jednak pomysłu nie da się zrealizować bez zainwestowania

odpowiedniej ilości czasu. Zatem gdy ma się już pracę lub rodzinę, często trzeba odłożyć realizację na później – co jednak nie oznacza rezygnacji.

Aby skuteczniej zrealizować swój pomysł, warto go najpierw rozpisać, by potem o niczym nie zapomnieć. Najlepiej przy nakreślaniu całego schematu przedsięwzięcia rozłożyć cały projekt na kolejne etapy, a te –

na jeszcze mniejsze części. Dla każdego czynnika wpływającego na nasze powodzenie warto jest znaleźć jak najwięcej zamienników, by w razie niemożliwości spełnienia któregokolwiek z nich łatwo można było znaleźć odpowiedni substytut.

Oparcie swojego projektu na szczegółowym planowaniu ułatwia późniejszą realizację i sprawia, że nie jesteśmy zaskakiwani przez otoczenie.

Struktura planowania

Prowadzenie działalności gospodarczej, niezależnie od formy tej działalności, powinno być starannie zaplanowane. Gdy przygotowuje się plan, należy wziąć pod uwagę:

• miejsce prowadzenia działalności,
• czas jej prowadzenia (czy ma być to działanie ograniczone w czasie, sezonowe czy stałe),
• osoby, z którymi zostanie nawiązana współpraca,
• koszty związane z uruchomieniem przedsięwzięcia,
• źródła finansowania,
• bariery i ograniczenia formalnoprawne,
• zyski i korzyści.

Każdemu z tych czynników powinniśmy przyporządkować odpowiednią wagę liczbową, a następnie ustalić, który czynnik ma największe znaczenie dla powodzenia całego przedsięwzięcia. Dzięki temu zabiegowi możemy następnie ocenić szanse

powodzenia przeprowadzonego projektu i wpływ poszczególnych czynników na końcowy sukces lub porażkę. Wiedza ta pozwoli nam ulepszyć plan w trakcie prowadzenia działalności lub uniknąć popełnionych błędów w prowadzeniu następnej

firmy.

Rycina 5.10. Przykładowy system planowania przy sporządzaniu projektu własnego przedsiębiorstwa.
[Źródło: Dane ze strony www.budujemyfirme.pl]

Meandry prawne

Przy planowaniu działalności gospodarczej zasadniczym elementem jest określenie formy prawnej, w jakiej będzie funkcjonowało nasze przedsiębiorstwo. Należy zatem rozważyć, czy lepiej będzie, jeżeli

zdecydujemy się na działalność gospodarczą osoby fizycznej, czy też – na formę zbiorową w postaci spółki cywilnej lub spółki prawa handlowego.

W pierwszym wypadku musimy dobrać odpowiednią nazwę handlową, której integralnymi składnikami będą imię i nazwisko właściciela, a także dodatkowo dowolny slogan, logo lub znak towarowy wskazujący np. na

przedmiot prowadzonej działalności. W drugim wypadku musimy pamiętać, że spółka cywilna jest umową dwóch przedsiębiorców, którzy umawiają się, że będą wspólnie dążyć do określonego celu. Nie stanowi ona jednak nowego podmiotu prawnego,

ponieważ zakładający ją przedsiębiorcy pozostają odrębnymi podmiotami, które ponoszą wspólną odpowiedzialność za sprawy spółki cywilnej w zakresie określonym w umowie. Jeżeli ten stan przełożyć na grunt np. prawa podatkowego: to właśnie

oba podmioty będą oddzielnie rozliczały podatek, a nie spółka. Spółka taka nie będzie też miała osobowości prawnej.

Wśród spółek prawa handlowego najpopularniejsze formy prowadzenia biznesu to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka akcyjna. Wbrew nazwie, w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jej zarząd

będzie w określonych przypadkach odpowiadał całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki. Oczywiście opłacalność wyboru pomiędzy spółką akcyjną a spółką z ograniczoną odpowiedzialnością będzie uzależniona od wielu czynników, w tym

profilu danej działalności.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na konieczność uzyskania dla swojego przedsiębiorstwa numerów NIP i REGON dla celów danin publicznoprawnych. Bardzo istotną sprawą jest także właściwe oznaczenie

przedsiębiorstwa i ochrona jego firmy oraz nazw handlowych, którymi przedsiębiorstwo się posługuje. W tym kontekście niezwykle ważna jest ochrona prawnoautorska oraz ochrona prawa własności przemysłowej, w tym przede wszystkim znaków

towarowych. Gdy planujemy bowiem własną działalność gospodarczą, musimy wziąć pod uwagę, że często będziemy chcieli czymś się wyróżnić, sprawić, żeby za pomocą odpowiednich znaków czy grafiki potencjalnemu klientowi udało się

zidentyfikować naszą firmę. Temu właśnie służą znaki towarowe, które należy zastrzec w Urzędzie Patentowym w Warszawie. Dzięki uzyskaniu prawa z takiej rejestracji nasze oznaczenie będzie chronione przed nieuprawnionym wykorzystywaniem

go przez inny podmiot. Warto przy tym pamiętać, że w grę może jednocześnie wchodzić ochrona praw autorskich twórcy tego oznaczenia, ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa oraz ochrona zasad uczciwej konkurencji i ochrona znaków towarowych na

gruncie własności przemysłowej.

Rycina 5.11. Funkcje spełniane przez znak towarowy.
[Źródło: strona prof. Wiesława Kotarby www.zti.com.pl]

	Ciekawostka z Unii Europejskiej
	Znak towarowy można zastrzec jako tzw. wspólnotowy znak towarowy, w OHIM (The Office of Harmonization for the Internal Market – Biuro Harmonizacji Rynku Wewnętrznego UE) w Alicante. Dzięki temu naszemu przedsiębiorstwu będzie przysługiwała jednolita ochrona na całym terytorium Unii Europejskiej.

	Ciekawostka ze świata
	Za najbogatszą kobietę świata, z majątkiem zdobytym samodzielnie, „Forbes” uznał w tym roku Hiszpankę Rosalię Mera, która razem z byłym mężem założyła sieć Zara. Do grona najbogatszych kobiet świata dołączyła w tym roku Tory Burch, projektantka kobiecych ubrań.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Strona Urzędu Patentowego RP; http://www.uprp.pl/wspolnotowe-znaki-towarowe/Lead05,639,1791,4,index,pl,text/] [Informacja o tym, jak założyć własną firmę; http://franchising.pl/abc-firma/3043/zakladamy-wlasna-firme-procedury- krok-kroku/]

 

W zgodzie z prawem

[Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (DzU 1964 nr 16, poz. 93); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU19640160093] [Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU 2000 nr 94, poz. 1037); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU20000941037] [Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (DzU 2001 nr 49, poz. 508); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20010490508]

Ćwiczenia

1.      Korzystając z linków w tekście, wypisz po kolei czynności, które należy podjąć, aby założyć działalność gospodarczą (uwzględnij elementy planowania i wymagania prawne).

2.      Zaprojektuj znak towarowy chroniący wybrany przez Ciebie rodzaj działalności gospodarczej.

 

1.7.    Czym jest biznesplan?

Większość ważnych działań, które podejmujemy w życiu, udaje się zrealizować jedynie wtedy, gdy się je dobrze zaplanuje. Na przykład wakacje, remont mieszkania czy wesele mogą się nie udać, jeżeli wcześniej

nie przemyśli się najważniejszych spraw z nimi związanych. Planowanie ogranicza ryzyko niepowodzenia i obniża koszty działań, pozwala przewidzieć sytuacje problemowe i im zapobiegać. Nic więc dziwnego, że prowadzenie własnej działalności

gospodarczej wymaga dokładnego zaplanowania m.in. poszczególnych celów i zadań. Przedsiębiorca spisuje te plany w dokumencie nazywanym biznesplanem.

Po co się opracowuje biznesplan?

Biznesplan to dokument, w którym są określone cele przedsiębiorstwa oraz zakres i sposób jego działania dla osiągnięcia tych celów. Znajdują się w nim zatem odpowiedzi na 2 podstawowe pytania, które musi

zadać sobie każdy przedsiębiorca: Co i jak będę robić? oraz Czy moja działalność przyniesie zysk? Przygotowanie biznesplanu pozwala przedsiębiorcy sprawdzić, czy jego pomysł na firmę ma szansę powodzenia.

Biznesplan opracowuje się zwykle w 3 celach:

• stworzenia planu działań, które należy podjąć, by przedsiębiorstwo powstało i przynosiło zyski,
• stworzenia planu działań mających na celu rozwój lub poprawę kondycji już istniejącego przedsiębiorstwa, np. przy łączeniu (fuzji) przedsiębiorstw lub wprowadzaniu nowych produktów na rynek,
• stworzenia dokumentu, który przekona potencjalnych inwestorów (np. bank), że planowana działalność się powiedzie i że warto wesprzeć finansowo jej realizację.

Co daje przedsiębiorcy opracowanie biznesplanu?

Doświadczeni biznesmeni uważają, że biznesplan ma bardzo duże znaczenie dla powodzenia planowego przedsięwzięcia. Ich zdaniem opracowanie tego dokumentu pozwala:

• uporządkować swoje plany i przemyślenia,
• określić cele, do których się zmierza,
• określić, czy posiada się wystarczające środki (wiedzę, doświadczenie, pieniądze, kadrę, czas) na ich zrealizowanie,
• ustalić, jakie uwarunkowania mogą wpłynąć na powodzenie lub porażkę przedsięwzięcia (np. niewystarczające środki, silna konkurencja, wybór lokalizacji, cena towarów lub usług, wielkość rynku),
• ustalić, które zadania muszą, a które mogą być zrealizowane i w jakiej kolejności,
• określić, jaki poziom sprzedaży przy określonych kosztach działalności okaże się gwarancją zysku,
• ocenić poziom ryzyka podejmowanej działalności.

Struktura biznesplanu

Jak już wiesz, biznesplan opracowuje się w różnych celach. Z tego względu, w zależności od przeznaczenia, poszczególne biznesplany są różnicowane i kładzie się w nich większy lub mniejszy nacisk na wybrane

elementy. Przykładowo: biznesplan nowo powstającego przedsiębiorstwa skupiał się będzie bardziej na działaniach, które należy kolejno podjąć przy rozwijaniu działalności, a także na przeanalizowaniu, czy przyniosą one zysk. Biznesplan

istniejącego przedsiębiorstwa, które chce wprowadzić na rynek nowy produkt, będzie zawierał dogłębną charakterystykę podobnych produktów konkurencji, a biznesplan przygotowany dla banku w celu uzyskania kredytu będzie miał bardziej

rozbudowaną analizę finansową. Jednak każdy biznesplan powstaje według określonego wzorca, który tworzy uniwersalną strukturę biznesplanu.

Uniwersalna struktura biznesplanu przedstawia się następująco:

1. streszczenie – w którym należy podać najważniejsze informacje o przedsiębiorstwie, rozwinięte w pozostałych punktach biznesplanu;
2. ogólna charakterystyka firmy – ten element powinien zawierać informacje o:
   1. nazwie i formie organizacyjno-prawnej firmy,
   2. logo firmy,
   3. właścicielach firmy,
   4. zakresie działalności firmy,
   5. lokalizacji firmy;
3. analiza strategiczna – w której należy podać:
   1. ocenę szans i zagrożeń, mocnych i słabych stron przedsięwzięcia (analiza SWOT),
   2. możliwe warianty rozwoju firmy i pozyskiwania inwestorów;
4. struktura organizacyjna i plan zatrudnienia – tu podaje się informacje o tym:
   1. kto będzie kierował przedsiębiorstwem,
   2. jakie będą stanowiska w przedsiębiorstwie,
   3. jaki będzie zakres obowiązków pracowników zajmujących poszczególne stanowiska,
   4. ilu będzie pracowników, o jakich kwalifikacjach i jak będą rekrutowani oraz w jaki sposób będą wynagradzani za wykonaną pracę;
5. plan techniczny – który powinien zawierać informacje o tym:
   1. ile środków będzie potrzebnych na rozpoczęcie i prowadzenie działalności,
   2. skąd pozyskać te środki,
   3. jaka będzie wielkość produkcji,
   4. skąd pozyskiwane będzie zaopatrzenie;
6. analiza rynku i plan marketingowy – w którym zawiera się informacje:
   1. o rynku, na którym firma będzie działać,
   2. szczegółowo charakteryzujące sprzedawane towary lub świadczone usługi,
   3. o podejmowanych działaniach marketingowych w celu przyciągnięcia klientów;
7. plan finansowy działalności – w którym należy podać informacje o planowanych:
   1. przychodach,
   2. kosztach,
   3. zyskach przedsiębiorstwa;
8. podsumowanie; analiza szans powodzenia i ryzyka – element, w którym podaje się wnioski wynikające z opracowanego biznesplanu oraz ocenia się, czy planowane działania, przy wskazanych uwarunkowaniach, mają szansę

   powodzenia.

Rycina 5.12. Uniwersalna struktura biznesplanu.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Anglojęzyczny film edukacyjny pt. What Investors Really Think About Your Business Plan?; http://www.entrepreneur.com/video/219894] [Animowany film edukacyjny pt. Biznesplan http://www.nbportal.pl/pl/np/animacje/filmy_animowane/rynki/biznesplan]

	Ciekawostka z Polski
	Biznesplan jest dokumentem tworzonym nie tylko dla potrzeb samego przedsiębiorcy, banku czy inwestorów. Opracowanie biznesplanu jest konieczne również po to, by uzyskać z urzędu pracy dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej. W 2013 r. wartość tej dotacji wynosiła do 20 000 zł.

Ćwiczenia

1.      Wyszukaj w internecie przykładowy biznesplan działalności gospodarczej, która mogłaby zostać przez Ciebie podjęta w przyszłości. Przeanalizuj strukturę tego biznesplanu i sprawdź, czy zawiera ona

wszystkie elementy, o których była mowa w tym podrozdziale. Następnie napisz, które elementy w tym biznesplanie się pojawiły, a które nie i – jak sądzisz – dlaczego.

2.      Wymień te elementy uniwersalnej struktury biznesplanu, które uważasz za najważniejsze, i te, które Twoim zdaniem będą najtrudniejsze do opracowania. Uzasadnij swój wybór.

 

1.8.    Mój biznesplan

Wiesz już, z jakich elementów składa się uniwersalna struktura biznesplanu. W tym podrozdziale poznasz szczegóły ich opracowywania dla planowanej działalności gospodarczej.

Streszczenie

Zgodnie z przyjętą uniwersalną strukturą biznesplanu na jego początku powinno znaleźć się streszczenie. Należy w nim umieścić wszystkie kluczowe informacje dotyczące przedsięwzięcia. Pierwsza powinna

być charakterystyka firmy, którą planuje się otworzyć. Obejmuje ona informacje o tym, czym firma będzie się zajmować: jakie towary lub usługi będzie produkować lub sprzedawać, a także dane dotyczące rynku, na którym będzie działać firma,

i o tym, co sprawi, że utrzyma się ona na tym rynku wśród konkurencji. Po charakterystyce należy określić, jakie środki są potrzebne do zrealizowania przedsięwzięcia i z jakich źródeł pozyskiwania tych środków planuje się skorzystać. Na

końcu podaje się prognozowane zyski z działalności.

Specyfika streszczenia polega na tym, że wszystkie informacje niezbędne do jego utworzenia uzyskuje się dopiero po opracowaniu całego biznesplanu. Streszczenie pisze się więc na końcu, ale zamieszcza na

początku biznesplanu, aby osoby chcące szybko zapoznać się z planem (np. pracownicy banku) mogły od razu otrzymać najważniejsze informacje.

Ogólna charakterystyka firmy

Na początku biznesplanu podaje się nazwę planowanego przedsiębiorstwa. Należy przy tym pamiętać, że nazwa ta będzie pojawiać się w materiałach firmowych i reklamowych, a także na szyldzie firmy, musi

więc pozytywnie i jednoznacznie kojarzyć się klientom. W nazwie uwzględnia się również formę organizacyjno-prawną przedsiębiorstwa (np. „Kowax s.c.” Janina i Sławomir Kowalscy).

Kolejnym elementem charakterystyki jest logo firmy, które powinno być proste, czytelne i rozpoznawalne dla klientów. Następnie podaje się informacje o właścicielach firmy – ich imiona

i nazwiska, kwalifikacje zawodowe i doświadczenie. Potem należy określić dokładnie, czym będzie zajmować się firma. Jeżeli będzie produkować towary lub handlować nimi, trzeba określić, jakie to będą towary. Tak samo w wypadku

usług – należy napisać, jakie usługi będą świadczone.

Na końcu charakterystyki powinno się wskazać lokalizację planowanego przedsiębiorstwa z uzasadnieniem jej wyboru. Jeżeli będzie to np. działalność handlowa lub usługowa, w wyborze lokalizacji istotna

będzie liczba potencjalnych klientów mieszkających, pracujących lub pojawiających się w okolicy, ich zamożność i gusty. Jeżeli działalność będzie mieć charakter produkcyjny, ważniejsza będzie odległość, jaką trzeba będzie pokonać, aby

dostarczyć towar lub aby otrzymać zaopatrzenie.

Analiza strategiczna

Analizę strategiczną przedsięwzięcia zaczyna się od analizy SWOT. Polega ona na wskazaniu czynników wewnętrznych i zewnętrznych, które mogą wpływać na powodzenie planowanej działalności. Analizę SWOT

zapisuje się w formie tabeli z czterema nagłówkami: Mocne strony (Strenghts), Słabe strony (Weaknesses), Szanse (Opportunities), Zagrożenia (Threats). Należy pamiętać, by odróżniać silne strony od szans, a

słabe strony – od zagrożeń. Silne strony i słabe strony to czynniki wewnętrzne, zależne od przedsiębiorcy, które mogą wpłynąć na przedsiębiorstwo. Silną stroną może być np. duże doświadczenie zatrudnionych osób, a słabą –

niewystarczająca ilość środków własnych na rozpoczęcia działalności. Szanse i zagrożenia to czynniki zewnętrzne, niezależne od przedsiębiorcy. Przykładowo: szansą może być fakt, że nikt inny na rynku nie produkuje takich towarów, jakie

chce produkować przedsiębiorca zakładający firmę, a zagrożeniem – że kryzys gospodarczy powoduje ogólny spadek zapotrzebowania na planowany towar czy usługi.

Po dokonaniu analizy SWOT powinno się określić możliwe warianty rozwoju firmy. W tym celu pomocne będzie poszukiwanie odpowiedzi na pytania:

• Czy w przyszłości firma rozszerzy zakres działalności, czy może wyspecjalizuje się w wąskim zakresie?
• Czy firma będzie zwiększać zasięg działania, czy może będzie dążyć do opanowania rynku lokalnego?
• Czy firma będzie łączyć się lub nawiązywać współpracę z innymi firmami? Jeżeli tak, to jakie będą to firmy?

Gdy znane są już uwarunkowania i możliwe kierunki rozwoju działalności, na końcu analizy strategicznej należy podać, w jaki sposób planuje się pozyskać inwestorów do zrealizowania planowanej

działalności.

Rycina 5.13. Przykładowa analiza SWOT działalności gospodarczej – firmy informatycznej zlokalizowanej w centrum miejscowości liczącej 10 tys. mieszkańców.

Struktura organizacyjna i plan zatrudnienia

W tej części biznesplanu w pierwszej kolejności określa się, kto będzie kierował przedsiębiorstwem. Dobór osób o odpowiednich kwalifikacjach i doświadczeniu będzie dla potencjalnych inwestorów

kluczową informacją świadczącą o tym, że firma ma szansę powodzenia. Źle zarządzana firma, nawet oferująca atrakcyjne produkty lub usługi i mająca duże możliwości finansowe, nie odniesie sukcesu.

Następnym elementem tej części biznesplanu jest struktura organizacyjna przedsiębiorstwa. Są to informacje o tym, ilu pracowników będzie zatrudnionych w firmie oraz kto komu będzie podlegał. Po

tych danych trzeba określić obowiązki pracowników na określonych stanowiskach. Warto przy tym pamiętać, że na początku prowadzenia działalności gospodarczej nie będzie ona prawdopodobnie przynosić zysku, zatem fundusze będą

ograniczone i nie powinno się tworzyć zbędnych stanowisk pracy, zwłaszcza stanowisk kierowniczych. Po określeniu zakresu obowiązków pracowników na danych stanowiskach trzeba opisać, jacy pracownicy są potrzebni do ich obsadzenia. W tym

miejscu należy przedstawić kwalifikacje i doświadczenia przyszłych pracowników oraz określić sposób rekrutacji pracowników.

Końcowym elementem struktury organizacyjnej i planu zatrudnienia jest ustalenie zasad, na których będą zatrudniani pracownicy. Czy będą pracować na umowę o pracę, umowę-zlecenie, umowę o dzieło, jak wysokie

będą otrzymywać wynagrodzenie. W płacach należy uwzględnić system motywacyjny, dzięki któremu pracownicy będą wiedzieć, że za ponadprzeciętne zaangażowanie i wyniki mogą oczekiwać nie tylko pochwały i uznania, lecz także

premii pieniężnej.

Rycina 5.14. Przykładowy schemat organizacyjny mikroprzedsiębiorstwa – sklepu spożywczego.

Plan techniczny

Ta część biznesplanu rozpoczyna się od określenia wysokości środków na rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej. Wskazuje się w niej źródła finansowania działalności, np. własne

oszczędności, kredyty bankowe, środki pozyskane na rozpoczęcie działalności z urzędu pracy czy dotacje z programów Unii Europejskiej. W drugiej kolejności w planie technicznym podaje się przewidywaną wielkość produkcji czy

sprzedaży towarów lub usług. Opracowując te dane, należy pamiętać, że obroty firmy na początku będą niewielkie, a dopiero z czasem ich poziom pozwoli osiągnąć zysk. Dlatego właśnie biznesplan obejmuje najczęściej plany na okres od 3

do 5 lat.

Wielkość produkcji, sprzedaży lub świadczonych usług powinno się przedstawić w formie tabeli, dzięki czemu łatwiej będzie ją przeanalizować. W tym miejscu należy też się zastanowić, czy na pewno jest ona

realna do osiągnięcia. Jeżeli ma się co do tego wątpliwości, lepiej ją zaniżyć.

Po określeniu wielkości produkcji powinno się wskazać źródła zaopatrzenia, czyli firmy, od których będą pozyskiwane materiały niezbędne do prowadzenia działalności. Gdy wybiera się dostawców, bierze

się pod uwagę nie tylko ich ofertę i ceny, lecz także doświadczenie na rynku i opinie innych klientów na ich temat. Informacje te można odnaleźć w czasopismach branżowych lub internecie.

Analiza rynku i plan marketingowy

Na początku tej części biznesplanu powinno się opisać rynek, na którym będzie prowadzona działalność gospodarcza. Na potrzeby analizy rynku należy wskazać firmy konkurencyjne, opisać charakter

oferowanych przez nie produktów lub usług, określić ich pozycję na rynku oraz najważniejsze wady i zalety.

Kolejnym elementem tej części jest opis potencjalnych klientów. Aby ich poznać, należy zadać sobie następujące pytania:

• Kim są?
• Gdzie mieszkają i pracują?
• Jaki jest poziom ich zamożności?
• Ile mają lat?
• Jaki mają gust?
• Jakie mogą mieć potrzeby i w jaki sposób można je zaspokoić?

Biorąc pod uwagę charakter rynku i potencjalnych klientów, powinno się dokonać szczegółowej charakterystyki sprzedawanych towarów lub świadczonych usług. Ważne jest, aby podać argumenty przemawiające za tym,

że oferta firmy ma szansę zostać wybrana przez klientów.

Analizę rynku i plan marketingowy kończy opis działań marketingowych, które firma planuje podjąć, by przyciągnąć klientów. Będą to albo formy tradycyjne, np. rozdawanie ulotek, reklamy na

billboardach, promocja na wybrane produkty, albo może bardziej nietypowe środki, np. reklama w środkach komunikacji miejskiej lub pozycjonowanie strony firmowej w popularnych wyszukiwarkach. Planując działania marketingowe, należy mieć

na uwadze, jaka forma przekazu najlepiej dotrze do klientów i czy na pewno znajdą się na nią odpowiednie środki finansowe.

Plan finansowy działalności

W planie finansowym działalności należy bardzo rzetelnie podać informacje o planowanych kosztach, przychodach i zysku przedsiębiorstwa. Najpierw określa się w nim wszystkie koszty, jakie trzeba

ponieść, by działalność rozpocząć. Są to m.in. koszty: adaptacji lokalu, zakupu wyposażania, towarów lub półproduktów. Następnie podaje się bieżące koszty działalności, takie jak: koszty wynagrodzeń dla pracowników, najmu lokalu,

elektryczności. Im bardziej szczegółowo przeanalizuje się koszty, tym większa szansa, że ocena opłacalności przedsięwzięcia będzie realna i zyska się zaufanie inwestorów.

Po określeniu kosztów należy podać przewidywalne przychody planowanego przedsiębiorstwa, zgodnie z przyjętym planem produkcji i planowanymi cenami towarów lub usług.

Zestawiając koszty z przychodami na końcu analizy, powinno się wykazać, kiedy przedsiębiorstwo zacznie przynosić zyski i jaką będą one miały wysokość. Jak już zostało powiedziane, na początku

działalności osiągane przychody zwykle nie pokrywają kosztów. Ważne jest zatem określenie momentu, w którym firma zacznie sama się utrzymywać (przychody wyrównają się z kosztami). Początkowy okres działalności, zwykle trwający kilka

miesięcy, jest dla nowych przedsiębiorców najtrudniejszy, dlatego większość firm, która jest zamykana, upada właśnie w tym okresie. Przychody firmy, z racji małych obrotów, nie pokrywają jeszcze w tym okresie bieżących kosztów

działalności, przez co przedsiębiorca nie dość, że nie zarabia pieniędzy, to często jeszcze dokłada je z własnej kieszeni. Jeżeli więc przedsiębiorca nie zapewni wcześniej odpowiedniej ilości kapitału, by ten okres przetrwać, dochodzi do

utraty płynności finansowej firmy, a później do jej upadku. Realistyczne i rzetelne opracowanie tej części biznesplanu ma za zadanie ustrzec przedsiębiorcę głównie przed tym właśnie ryzykiem.

Tabela 5.1. Przykładowe zestawienie kosztów planowanej działalności – zakładu jubilerskiego.

Tabela 5.2. Przykładowe zestawienie przychodów planowanej działalności – kwiaciarni.

Podsumowanie. Analiza szans powodzenia i ryzyka

Ostatnimi elementami biznesplanu są podsumowanie oraz analiza szans powodzenia i ryzyka. Punkty te można połączyć lub ująć osobno. Ważne jest, aby w podsumowaniu wyciągnąć wnioski ze wszystkich faktów dotąd

przeanalizowanych. W analizie szans powodzenia i ryzyka bierze się natomiast pod uwagę analizę SWOT, na podstawie której ocenia się, czy planowane działania, przy wskazanych uwarunkowaniach, mają szansę powodzenia.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Anglojęzyczny przewodnik pisania biznesplanu znajdujący się na platformie Entrepreneur.com; http://www.entrepreneur.com/how-to-write-a-business-plan] [Portale internetowe dla przedsiębiorców z przykładowymi biznesplanami; http://zakladam-firme.wieszjak.pl/biznesplan/217411,Przykladowy-biznesplan.html# http://mambiznes.pl/artykuly/czytaj/id/48#streszczenie http://www.twojewiadomosci.com.pl/content/biznes-plan-przyk%C5%82adowy-wz%C3%B3r]

Ciekawostka z Polski

Podjęcie decyzji o rozpoczęciu działalności gospodarczej, wybór lokalizacji czy pracowników są decyzjami kłopotliwymi i ryzykownymi dla przedsiębiorcy. W poszukiwaniu pomocy w podjęciu tych decyzji niektórzy przedsiębiorcy decydują się na wszystko – nawet na porady wróżki! Usługi wróżbiarskie dla biznesu, wykorzystujące astrologię czy stawianie tarota, cieszą się w Polsce zainteresowaniem, pomimo że koszt konsultacji u wróżbitów biznesowych waha się od kilkuset do ponad tysiąca złotych!

Ciekawostka z Unii Europejskiej

W krajach Unii Europejskiej obowiązuje zasada równego traktowania przedsiębiorców. Dzięki niej każdy obywatel kraju należącego do Unii może założyć działalność gospodarczą w innym kraju unijnym na tych samych zasadach (np. opodatkowania, prowadzenia księgowości), co obywatel tego kraju. Aby założyć działalność gospodarczą w wybranym kraju, należy zapoznać się z obowiązującymi w nim przepisami prawa dotyczącymi zakładania działalności gospodarczej.

Ćwiczenia

1.      Korzystając z internetu, określ najlepszą lokalizację dla klubu fitness w powiecie, w którym mieszkasz. Weź pod uwagę lokalizację i ofertę przedsiębiorstw konkurencyjnych, wielkość miejscowości w

powiecie oraz liczbę potencjalnych klientów.

2.      Przeanalizuj zamieszczoną w tekście tabelę, w której zestawiono koszty prowadzenia zakładu jubilerskiego w pierwszym roku działalności. Następnie skonstruuj tabelę przewidywanych przychodów z tej

działalności. Określ, przy jakim poziomie sprzedaży prowadzenie zakładu jubilerskiego będzie opłacalne (zacznie przynosić zysk).

1.9.    Rachunkowość w przedsiębiorstwie

Każdy przedsiębiorca osiąga pewien przychód, ale jednocześnie ponosi określone koszty. Musi też płacić podatki i odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne. Do sprawnego wywiązywania się z tych

obowiązków konieczne jest prowadzenie określonych rodzajów ewidencji.

Rachunkowość

Rachunkowość to rodzaj systemu ewidencyjnego. Polega ona na zbieraniu, klasyfikowaniu, prezentowaniu i interpretowaniu danych finansowych dotyczących działalności gospodarczej danej jednostki.

Rachunkowość dostarcza informacji o kondycji finansowej danego przedsiębiorstwa – pozwala na ustalenie jego wyniku finansowego, a jednocześnie jest konieczna do wywiązywania się przez przedsiębiorcę z obowiązków nałożonych na niego przez

państwo: odprowadzania podatków, ewidencjonowania sprzedaży opodatkowanej podatkiem VAT itp. Z tych powodów prowadzenie rachunkowości jest obowiązkowe i regulowane przez przepisy prawa. Podstawowym aktem prawnym normującym

zasady prowadzenia rachunkowości w Polsce jest Ustawa z dnia 29 września 2004 roku o rachunkowości.

Zasady prowadzenia rachunkowości i jej rodzaje

Jednym z najważniejszych elementów rachunkowości jest prowadzenie ksiąg rachunkowych, w których przedsiębiorca ujmuje zapisy księgowe. Z tych powodów w Ustawie o rachunkowości zostały określane

szczegółowe zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych, którymi są:

• zasada rzetelności – księgi rachunkowe muszą być zgodne ze stanem faktycznym,
• zasada bezbłędności – zapisy w księgach rachunkowych muszą być poprawne i bezbłędne,
• zasada sprawdzalności – księgi muszą być tak prowadzone, aby możliwe było ich zweryfikowanie,
• zasada bieżącego prowadzenia – sposób prowadzenia ksiąg powinien umożliwiać terminowe dokonywanie rozliczeń finansowych.

Wyróżnia się rachunkowość pełną i uproszczoną [odsyłacz do 7.7]. Prowadzenie pełnej rachunkowości, która jest określona w Ustawie o rachunkowości, to proces czasochłonny, wymagający

doświadczenia i fachowej obsługi księgowej. Ten rodzaj rachunkowości wiąże się m.in. z obowiązkiem sporządzania sprawozdań finansowych i bilansów rocznych. Z tych powodów pełną rachunkowość muszą prowadzić tylko najwięksi przedsiębiorcy,

w tym przede wszystkim spółki kapitałowe.

Uproszczoną rachunkowość stosują mali przedsiębiorcy, np. osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą. W tym celu korzystają z książki przychodów i rozchodów. Zasady jej prowadzenia

określone są w art. 24a Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Prowadzenie książki przychodów i rozchodów jest stosunkowo proste – można to robić nawet samodzielnie, o ile jest się skrupulatnym i

przestrzega się przepisów.

Rycina 5.15. Dawna księga rachunkowa. Obecnie do prowadzenia rachunkowości większość przedsiębiorców używa specjalnych programów komputerowych.
[Źródło: www.archiwum.kc-cieszyn.pl]

Czym jest dowód księgowy?

Bez względu na to, czy przedsiębiorca prowadzi księgowość pełną, czy – uproszczoną, w swoich księgach rachunkowych musi dokonywać zapisów księgowych dokumentujących określone zdarzenia, np. osiąganie

przychodów w postaci ceny za sprzedawane towary i ponoszenie kosztów, takich jak wydatki na pensje dla pracowników. Zapisy te dokonywane są na podstawie specjalnych dokumentów zwanych dowodami księgowymi. Każdy dowód księgowy

powinien zawierać elementy określone w art. 21 Ustawy o rachunkowości (m.in. określenie rodzaju dowodu, oznaczenie stron, opis czynności, którą dokumentuje dowód, datę dokonania czynności i podpis wystawcy dowodu) oraz być

rzetelny, kompletny i wolny od błędów rachunkowych.

Istnieje wiele rodzajów dowodów księgowych. Do często stosowanych należą tzw. KP (kasa przyjmie) i KW (kasa wypłaci), które dokumentują przyjęcie i zwrot określonej kwoty do kasy (np. kiedy pracownikowi udającemu się w podróż służbową

jest wypłacana określona kwota jako zaliczka na koszty podróży). Najpopularniejszym i najważniejszym dowodem księgowym jest jednak faktura VAT. Dokumentuje ona sprzedaż opodatkowaną podatkiem od towarów i usług, czyli tzw.

podatkiem VAT. Elementy, które musi zawierać faktura VAT, kto ją może wystawiać i zasady jej korygowania są opisane bardzo precyzyjnie w przepisach prawa. Na podstawie faktur VAT przedsiębiorcy obliczają i odprowadzają należny do

zapłaty podatek VAT, który jest największym źródłem przychodów do budżetu państwa. Z tego powodu poprawne wypełnianie faktur jest niezmiernie istotne, a organy państwowe starają się wykrywać i zwalczać wszelkie nadużycia związane z

podatkiem VAT i nieprawidłowościami związanymi z fakturami VAT.

Rycina 5.16. Przykładowa faktura VAT.

Podatki – ale jakie?

Przedsiębiorcy mogą wybrać różne formy opodatkowania podatkiem dochodowym. Jeżeli spełniają określone warunki, mogą skorzystać z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych lub tzw. karty

podatkowej. Jednak tylko grupa określonych, bardzo małych przedsiębiorców może skorzystać z tych możliwości. Jest tak, ponieważ przepisy prawa pozwalają na wybór ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych co do zasady tylko tym

przedsiębiorcom, którzy osiągają niewielki przychód – nieprzekraczający obecnie 150 000 euro rocznie. W przypadku karty podatkowej ograniczenia te są jeszcze większe – przepisy precyzyjnie określają, jacy przedsiębiorcy mogą z niej

skorzystać (np. takie rozwiązanie mogą wybrać osoby prowadzące niewielkie sklepy). Pozostali przedsiębiorcy mogą opodatkować swoje dochody z działalności gospodarczej jednolitą stawką podatku 19% bez względu na osiągany przychód, jednak

w zamian będą mieli ograniczoną możliwość skorzystania z różnego rodzaju ulg. Mogą również wybrać standardowy model – a zatem opodatkowanie wg skali podatkowej 18% lub 32%, w zależności od osiągniętego dochodu. Wybór sposobu

opodatkowania powinien być więc poprzedzony dokładną analizą przewidywanych dochodów i kosztów przedsiębiorstwa.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Broszura Ministerstwa Finansów Działalność gospodarcza. Formy opodatkowania; http://www.pit.pl/att//broszuryMF/broszury2013/ulotka_dzial_gosp_formy_opodat_2013.pdf] [Strona internetowa Stowarzyszenia Księgowych w Polsce; http://www.skwp.pl/]

 

W zgodzie z prawem

[Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku; http://aktyprawne.poznajpodatki.pl/inne-ustawy/ustawa-o-rachunkowosci- 2013/] [Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 roku; http://prawo.legeo.pl/prawo/ustawa-z-dnia-26-lipca-1991-r-o-podatku-dochodowym-od-osob-fizycznych/] [Ustawa o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 roku; http://prawo.legeo.pl/prawo/ustawa-z-dnia-11-marca- 2004-r-o-podatku-od-towarow-i-uslug/]

Ćwiczenia

1.      Porównaj księgowość pełną z księgowością uproszczoną. Jakie widzisz zalety i wady każdego z tych rodzajów księgowości?

2.      Czy Twoim zdaniem stawka podatku dochodowego powinna być jednolita dla wszystkich, czy też – zróżnicowania w zależności od dochodu lub rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej? Podaj

przynajmniej 3 argumenty na poparcie swojej odpowiedzi.

 

1.10.   Rejestracja indywidualnej działalności gospodarczej – uwagi ogólne

Prowadzenie własnej firmy niewątpliwie dostarcza nowych możliwości rozwoju, jednak wiąże się także z dużym ryzykiem. Według danych GUS-u, po pierwszym roku prowadzenia działalności gospodarczej na polskim

rynku zostaje 77% przedsiębiorstw. O czym więc należy pamiętać, decydując się na zarejestrowanie własnej działalności gospodarczej?

Samozatrudnienie

Zgodnie z Ustawą o swobodzie działalności gospodarczej „działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i

wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły”. Najmniejszą i jednocześnie najpowszechniejszą formą tego typu aktywności jest prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej

(samozatrudnienie). Stanowi ona dobre rozwiązanie dla osób wykonujących wolne zawody. Pozwala bowiem na autonomiczną koordynację planowanej i wykonywanej pracy.

Jeżeli planuje się założenie własnej działalności gospodarczej [odsyłacz do 5.6], należy rozważyć kilka istotnych kwestii, by jak najbardziej podnieść prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu przez nowo

powstałe przedsiębiorstwo. W poszukiwaniu pomysłu warto wziąć pod uwagę nie tylko analizę rynku i potencjalne zyski przedsiębiorstwa, lecz także zainteresowania i predyspozycje zawodowe założyciela.

W jaki sposób zarejestrować własną działalność gospodarczą?

Powszechnie panuje przekonanie, że założenie własnej działalności gospodarczej wymaga wiele czasu, załatwienia wielu formalności, a przede wszystkim – posiadania pieniędzy. Obecnie jednak zarejestrowanie

przedsiębiorstwa przez formularze CEIDG (Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej) trwa nie dłużej niż kilka dni, ponadto jest bezpłatna.

Aby zarejestrować własną działalność gospodarczą, wystarczy:

• złożyć wniosek CEIDG-1, który jest dostępny w internecie lub w urzędzie gminy (miasta),
• uzyskać wpis do Krajowego Rejestru Sądowego (warunek konieczny dla nowo powstałych podmiotów),
• w terminie 7 dni od założenia firmy, czyli wpisu w KRS, udać się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w celu zgłoszenia przedsiębiorcy jako ubezpieczonego,
• otrzymać numer REGON z Głównego Urzędu Statystycznego (zostaje on nadany nie później niż 7 dni od przesłania wniosku CEIDG do urzędu),
• zgłosić ewentualnych pracowników (jeśli rejestrujemy większe przedsiębiorstwo) lub siebie do ubezpieczenia społecznego w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia,
• założyć rachunek bankowy służący do rozliczeń z urzędem skarbowym oraz z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych,
• zgłosić do urzędu skarbowego, że jest się podatnikiem podatku VAT,
• zgłosić ewentualnych pracowników do Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) lub tylko siebie,
• wyrobić pieczątkę.

Więcej szczegółowych informacji dotyczących rejestrowania działalności gospodarczej znajdziesz w dziale 7 [odnośnik do 7.3 i 7.4].

Rycina 5.17. Zasada jednego okienka.

Ciekawostka ze świata

W Wielkiej Brytanii osoby samozatrudnione mają niespełna rok na rozliczenie się z podatku dochodowego. Rok podatkowy 2012/2013 w tym kraju trwał od 6 kwietnia 2012 aż do 5 kwietnia roku 2013. Rozwiązanie to stanowi duże udogodnienie dla osób, które zakładają własną firmę. Przyczynia się to do powstawania coraz większej liczby przedsiębiorstw założonych przez Polaków na Wyspach, którzy w rodzimym kraju musieliby kwartalnie lub co miesiąc płacić zaliczki na podatek dochodowy.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Jak złożyć wniosek CEIDG-1; http://www.youtube.com/watch?v=-Gak6FweBTc]

Ćwiczenia

1.      Wymień etapy rejestracji firmy.

2.      Opisz, na czym polega rejestracja firmy przez internet i rejestracja tradycyjna, oraz wskaż ograniczenia wynikające z zastosowania każdej z tych metod.

1.11.   Etyka w biznesie

Umiejętność rozwiązywania problemów związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa jest bardzo ważna dla jego dobrego funkcjonowania. Czy wiesz, jakie działania mają istotne znaczenie dla pozyskiwania nowych

klientów i partnerów biznesowych oraz czym są i jak rozpoznawać nadużycia kompetencji przez pracodawców i pracowników?

Działania etyczne

W ostatnich latach coraz bardziej widoczne są tendencje do rozpowszechniania norm rzetelności i sumienności zawodowej. Powszechne wprowadza się zasady odpowiedzialnego biznesu (ang. Corporate

Social Responsibility – CSR), pozwalające na prowadzenie działań przynoszących maksymalne zyski przy jednoczesnym respektowaniu interesów społecznych. W dużych przedsiębiorstwach tworzone są tzw. kodeksy etyczne, w

których ustala się standardy postępowania w biznesie. Normy te w dużej mierze zależą od uwarunkowań społecznych i kultury danego społeczeństwa. Przy tworzeniu tych standardów przedsiębiorstwa powinny brać pod uwagę nie tylko zwiększenie

potencjalnych zysków, lecz także zadowolenie klientów oraz respektowanie ich interesów.

W wielu krajach powstają organizacje zajmujące się promowaniem etyki biznesu. W Polsce są to m.in. Polska Rada Biznesu (PRB), Polskie Stowarzyszenie Etyki Biznesu (PSEB) oraz Polska

Konfederacja Pracodawców Prywatnych (PKPP).

Działania nieetyczne

Mimo wyraźnego wzrostu rzetelności zawodowej gdzieniegdzie nadal nie przestrzega się etyki zawodowej. Przykłady działań nieetycznych w przedsiębiorstwach to:

• nadużywanie stanowiska,
• ukrywanie realnych dochodów przed organami administracji państwowej,
• celowe hamowanie rozwoju działalności gospodarczej, aby zapobiec ustaleniu wyższych progów podatkowych,
• niedotrzymywanie zobowiązań,
• dyskryminacja ze względu na płeć lub pochodzenie etniczne,
• mobbing,
• korupcja,
• zatruwanie środowiska,
• zawyżanie cen,
• oszukiwanie pracowników.

Nadużywanie stanowiska

Nadużywanie stanowiska w przedsiębiorstwie w celu uzyskania prywatnych korzyści może przybierać różne formy. Na przykład nadużywaniem stanowiska jest wykorzystywanie poufnych informacji dla manipulacji na

giełdzie, podejmowanie decyzji kierowniczych uwzględniających interesy rodzinne czy przymykanie oka na zauważone nieprawidłowości wynikłe z działalności kogoś lubianego w przedsiębiorstwie. Nasilanie się takich zachowań niewątpliwie

skutkuje dużym poruszeniem w społeczeństwie, jak również spadkiem zaufania do organizacji publicznych oraz władz państwowych. Skutkiem tego rodzaju zachowań jest także zatracenie podstawowych zasad etyki zawodowej.

Cena uczciwości

Przedsiębiorcy, którzy chcą postępować uczciwie, często napotykają na trudności, a w niektórych sytuacjach są nawet piętnowani przez społeczeństwo. Gospodarki narodowe w warunkach bezprawia, wynikającego z

nieuczciwości kontrahentów i urzędników, zmierzają do katastrofy gospodarczej, a czasami nawet do wojen domowych. Problem polega na tym, że w społeczeństwach, w których dominuje korupcja i nieuczciwość, oszuści i przestępcy bywają

bezkarni, ponieważ nie działa aparat sprawiedliwości. Cenę za to płacą osoby najbiedniejsze i uczciwe. W społeczeństwach dojrzałych i ustabilizowanych koszty przestępczości gospodarczej (i nie tylko) ponosi całe społeczeństwo – dlatego

jest ona w nich piętnowana.

W Polsce nie można mówić jeszcze o dojrzałym społeczeństwie. Wyniki badań opinii społecznej wskazują, że Polacy rozpoznają działania naganne etycznie, jak również dostrzegają, że niektóre osoby muszą płacić

wysoką cenę za swoją uczciwość. Doniesienia o wydaniu niesprawiedliwego wyroku przez sąd, pomyłce policji, niekompetencji urzędników ZUS-u, która doprowadziła przedsiębiorcę do ruiny, pojawiają się również w mediach. Przykładem

przedsiębiorcy, któremu udało się odnieść sukces w sposób uczciwy, jest Roman Kluska, założyciel firmy komputerowej Optimus i portalu internetowego Onet. Historia tego przedsiębiorcy pełna jest jednak prób przekupstwa, ataków i

nacisków z różnych stron, które prawie doprowadziły go do bankructwa. Jednak dzięki nagłośnieniu sprawy przez media udało mu się zachować majątek.

Problem korupcji na świecie

Jak wiesz z poprzedniego rozdziału, jednym z przykładów bezprawnego postępowania, mającego na celu uzyskanie prywatnych korzyści, jest korupcja [odsyłacz do 4.13]. Mianem tym określamy

zawłaszczenie zasobów publicznych lub zarządzanie nimi w taki sposób, by w rezultacie osiągnąć osobistą korzyść. Najbardziej charakterystyczne cechy korupcji to:

• entropia – rozprzestrzenianie się korupcji analogicznie do rozwijania się tkanek nowotworowych, zajmujących nowe, niezainfekowane wcześniej obszary;
• interakcyjność – stronami transakcji korupcyjnej są zwykle osoby motywowane uzyskaniem jak największych prywatnych korzyści oraz zredukowaniem do minimum ryzyka ujawnienia informacji o oszustwie;
• rynkowość – całkowity koszt transakcji korupcyjnej stanowi wypadkową podaży i popytu na produkty będące przedmiotem zainteresowania.

Jedną z organizacji międzynarodowych zwalczających korupcję jest Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Państwa członkowskie tej organizacji zobowiązały się m.in. przestrzegać zasad, które powinny pomóc

w zwalczaniu patologii w życiu codziennym, a zostały spisane w Antykorupcyjnej strategii OECD.

Do zasad tych należą:

• stosowanie w państwach członkowskich prawa antykorupcyjnego, które powinno zawierać szereg kar,
• wewnętrzna kontrola finansowa budżetu państwa,
• powołanie w każdym państwie członkowskim instytucji ombudsmana (w Polsce funkcję tę pełni Rzecznik Praw Obywatelskich),
• jawność działań rządu i wydatków państw,
• dochodzenia prowadzone przez wyspecjalizowane oddziały prokuratury,
• zwiększenie płac dla urzędników państwowych,
• redukcja ceł i ograniczeń ilościowych na importowane towary,
• zagraniczna pomoc finansowa zależna od skali wyeliminowania problemu korupcji.

Rycina 5.18. Opinia społeczna na temat korupcji w Polsce (dane wyrażone w %).
[Źródło: CBOS, Badanie przeprowadzone w dniach 8-19 kwietnia 2010; http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2010/K_063_10.PDF]

Inna organizacja międzynarodowa – Transparency International – co roku przygotowuje indeks korupcji dla większości krajów świata. Indeks ten opracowuje głównie na podstawie doniesień medialnych i

ankiet. W efekcie powstaje mapa korupcji i działań nieetycznych wyrażanych w CPI (ang. Corruption Perceptron Index – wskaźnik odczuwalnej korupcji). Wskaźnik CPI obejmuje nie tylko zjawisko korupcji, lecz także

pozostałe działania nieetyczne. Do najbardziej uczciwych państw należą kraje skandynawskie, Australia, Nowa Zelandia oraz Kanada. Kraje najbardziej skorumpowane to natomiast kraje komunistyczne (np. Wenezuela, Korea Północna),

muzułmańskie (np. Irak, Afganistan, Sudan) i upadłe, o ubogich lub krótkich tradycjach państwowych (np. Somalia, Uzbekistan).

Rycina 5.19. Wskaźnik odczuwalnej korupcji na świecie.
[Źródło: Transparenty International: http://cpi.transparency.org/cpi2012/results/]

	Ciekawostka z Polski
	W 1998 r. w Polsce został utworzony program Przedsiębiorstwo Fair Play, promujący zachowania zgodne z etyką zawodową. Do każdej edycji tego programu mogą zgłaszać się firmy, które są gotowe na przejście szczegółowej kontroli. Nagrodą jest zdobycie certyfikatu rzetelności. Do 2010 r. w programie wzięło udział 2717 firm, które zdobyły łącznie 6759 certyfikatów.

 

Ciekawostka z Unii Europejskiej

W Unii Europejskiej funkcjonuje specjalne prawo dla kobiet chroniące ich interesy pracownicze. Obowiązują w nim dwie zasady. Pierwsza to równy dostęp do stanowisk pracy, a druga to równe wynagradzanie bez względu na płeć. Zasady te muszą być respektowane w każdym państwie członkowskim UE. W Polsce prawo to jest wprowadzone w przepisach wewnętrznych Prawa pracy, ponadto w naszym kraju funkcjonują też inne rozwiązania ochronne, np. przerwy w pracy na karmienie niemowląt.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Film pt. Przedsiębiorstwo Fair Play oraz wizerunek biznesu; http://www.youtube.com/watch?v=RijbXFJmc-M]
	W zgodzie z prawem
	[Art. 1. ust. 3. Ustawy z dnia 9 czerwca 2006 roku o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (DzU 2006 nr 104, poz. 708); http://isip.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20061040708] [Art. 94. § 2. Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (DzU 1974 nr 24, poz. 141); http://kodeks- pracy.org/IV-obowiazki-pracodawcy-i-pracownika/obowiazki-pracodawcy]

Ćwiczenia

1.      Oceń, czy etyka zawodowa jest powszechnie akceptowana. Określ, jakie jest jej znaczenie dla dobrego prosperowania przedsiębiorstwa.

2.      Opisz, jak się zachowasz, jeżeli zostanie Ci zaproponowana łapówka.

3.      Wyjaśnij, dlaczego zdaniem wielu Polaków problem korupcji jest najbardziej rozpowszechniony wśród osób zajmujących się polityką.

4.      Wymień działania pomagające w zwalczaniu nadużyć wynikających z posiadanego stanowiska oraz omów te, które według Ciebie są najistotniejsze.

5.      Wyjaśnij, jaka jest zależność pomiędzy etyką zawodową a odgrywaną rolą społeczną.

 

1.12.   Warto sobie przypomnieć!

• Każdy przedsiębiorca może podejmować i prowadzić wszelkiego rodzaju działalność gospodarczą, przy czym swoboda ta jest ograniczana prawnie przez konieczność uzyskiwania różnego rodzaju koncesji, licencji i zezwoleń.
• Głównym celem prowadzenia przedsiębiorstwa jest zysk przedsiębiorcy.
• Profil działalności przedsiębiorstw określa się za pomocą Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD).
• Przedsiębiorstwo to zespół pewnych składników majątkowych, np. nieruchomości, maszyn, patentów, które są zorganizowane w taki sposób, że pozwalają na prowadzenie działalności gospodarczej. Firma to oznaczenie, pod jakim

  działa przedsiębiorca. W języku potocznym wyraz firma jest synonimem wyrazu przedsiębiorstwo.

• Kodeks cywilny zawiera regulacje dotyczące prowadzenia jednoosobowej działalności i spółki cywilnej. Kodeks spółek handlowych zawiera regulacje dotyczące tworzenia i funkcjonowania tzw. spółek prawa

  handlowego.

• Najprostszą formą działalności gospodarczej jest jednoosobowa działalność gospodarcza rejestrowana w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
• Wyróżnia się 2 podstawowe rodzaje spółek: spółki osobowe i spółki kapitałowe. Do spółek osobowych zaliczamy spółkę jawną, partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną. Do spółek kapitałowych należą: spółka z

  ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka akcyjna.

• Konkurencja jest jednym z motorów rozwoju gospodarczego i najważniejszych czynników związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Można ją opisać jako współzawodnictwo podmiotów rynkowych, które zmierzają do osiągnięcia

  swoich celów.

• Gdy sporządza się plan przedsięwzięcia, należy wziąć pod uwagę następujące czynniki: miejsce prowadzenia działalności, czas jej prowadzenia (czy ma być to działanie ograniczone w czasie czy też ciągłe, sezonowe czy

  stałe), osoby, z którymi będzie konieczna współpraca, przewidywane koszty związane z uruchomieniem biznesu, źródła finansowania, bariery i ograniczenia formalnoprawne, przewidywane zyski i korzyści.

• Biznesplan to dokument, w którym określone są cele przedsiębiorstwa oraz zakres i sposób jego działania dla osiągnięcia tych celów.
• Struktura biznesplanu obejmuje: streszczenie, ogólną charakterystykę firmy, analizę strategiczną przedsięwzięcia, strukturę przedsiębiorstwa, plan zatrudnienia, plan techniczny, analizę rynku, plan marketingowy, plan

  finansowy, analizę ryzyka i szans oraz podsumowanie.

• Rachunkowość jest systemem ewidencyjnym, polegającym na zbieraniu, klasyfikowaniu, prezentowaniu i interpretowaniu danych finansowych dotyczących działalności gospodarczej danej jednostki.
• Zasady prowadzenia rachunkowości to: zasada rzetelności, zasada bezbłędności, zasada sprawdzalności, zasada bieżącego prowadzenia.
• Przedsiębiorstwo może prowadzić rachunkowość pełną lub uproszczoną.
• Istnieje wiele rodzajów dowodów księgowych. Do najpopularniejszych z nich należą tzw. KP – kasa przyjmie – i KW – kasa wypłaci, które dokumentują przyjęcie i zwrot określonej kwoty do kasy.
• Faktura VAT dokumentuje sprzedaż opodatkowaną podatkiem od towarów i usług, czyli tzw. podatkiem VAT. Elementy, które muszą się znaleźć na fakturze VAT, a także informacje o tym, kto może ją wystawić i jakie są zasady jej

  korygowania, regulowane są przepisami prawa.

• Na podstawie faktur VAT przedsiębiorcy obliczają i odprowadzają należny do zapłaty podatek VAT, który jest największym źródłem przychodów do budżetu państwa.
• Przedsiębiorca może wybrać różne formy opodatkowania podatkiem dochodowym.
• Przedsiębiorstwo rejestruje się na 2 sposoby: osobiście (tradycyjnie) lub przez internet.
• Na etapy rejestracji firmy składają się: złożenie wniosku do CEIDG, uzyskanie wpisu w KRS, zgłoszenie przedsiębiorcy do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, uzyskanie numeru REGON, zgłoszenie pracowników do Państwowej Inspekcji Pracy i

  ZUS-u, założenie rachunku bankowego, zgłoszenie do urzędu skarbowego, wyrobienie pieczęci.

 

1.13.   Sprawdź, co potrafisz!

1. Wskaż 3 dziedziny, w których działalność mogą prowadzić wyłącznie spółki Skarbu Państwa.

A.        Produkcja spirytusu.

B.         Produkcja lokomotyw i wagonów.

C.         Budowa linii kolejowych.

D.        Prowadzenie loterii ogólnopolskich.

E.         Produkcja broni palnej.

F.         Sprzedaż elektryczności.

G.        Import lekarstw.

H.        Transport kolejowy.

I.          Usługi szpitalno-medyczne.

J.          Usługi pocztowe.

2. Podaj po 2 przykłady spółek osobowych i spółek kapitałowych:

A. Spółki osobowe:

B. Spółki kapitałowe:

Możliwe odpowiedzi: a) jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna; b) z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjna

3. Rozwiąż krzyżówkę, wpisując poziomo hasła.

1. … nasz pan.

2. Rodzaj patologii w pracy.

3. Usługi przemieszczania ludzi i towarów.

4. Na licytacji.

5. Organizacyjna w biznesplanie.

6.Potocznie o przedsiębiorstwie.

7. Ukryta w skrótowcu PIP.

8. Tam popyt i podaż regulują ceny.

9. Wręczenie łapówki.

10. Rodzaj spółki osobowej.

11. Np. VAT.

 

 

4. Podaj pełną nazwę polskiego urzędu rejestrującego wynalazki i nowe technologie.

5. Przyporządkuj poniższe instytucje do odpowiednich kolumn tabeli.

urząd skarbowy, inkubator przedsiębiorczości, agencja reklamowa, ZUS, PIP, organizacja pozarządowa zrzeszająca klientów

Mikrootoczenie przedsiębiorstw	Makrootoczenie przedsiębiorstw

6. Wpisz w podpunktach a–c litery przypisane problemom dotyczącym prowadzenia działalności gospodarczej i 3 litery przypisane ich rozwiązaniom tych problemów.

Elementy do wyboru:

A. Deregulacja przez rząd wybranych kwestii w działalności gospodarczej.

B. Dług publiczny.

C. Długość trwania procedury rejestracji działalności gospodarczej.

D. Duża liczba zawodów regulowanych.

E. Ingerencja PIP.

F. Licencjonowanie sprzedaży wybranych towarów i usług.

G. Możliwość rozliczenia podatku przez internet.

H. Możliwość rejestracji działalności gospodarczej przez internet.

I. Nauka przedsiębiorczości w szkole.

J. Skomplikowane rozliczenia podatkowe.

K. Zwiększanie liczby pracowników urzędów skarbowych.

a) Regulacje podatkowe:

Problem:

Rozwiązanie problemu:

b) Regulacje dotyczące rejestracji działalności gospodarczej

Problem:

Rozwiazanie problemu:

c) Regulacje ograniczające dostęp do wybranych rodzajów działalności gospodarczej.

Problem:

Rozwiązanie problemu:

7. Podkreśl 3 sposoby motywowania pracowników do lepszej i wydajniejszej pracy, które powinien stosować lider.

audyt wewnętrzny, audyt zewnętrzny, dbałość o atmosferę w miejscu pracy, kontrola bezpośrednia przełożonego, osobiste zaangażowanie kierownika w pracę wykonywaną przez pracowników, podwyżka, praca na akord,

premia, publiczna krytyka za niską wydajność, straszenie utratą pracy, wizyty kierownictwa w domu pracownika

8. Uszereguj rozdziały biznesplanu w odpowiedniej kolejności.

A.        Analiza rynku i plan marketingowy.

B.         Analiza strategiczna.

C.         Ogólna charakterystyka firmy.

D.        Plan finansowy działalności.

E.         Plan techniczny.

F.         Podsumowanie; analiza szans i ryzyka.

G.        Streszczenie.

H.        Struktura organizacyjna i plan zatrudnienia.

 

1.1.    Cechy dobrego menedżera

Jak sądzisz, czy każdy człowiek może być menedżerem? Czy postępowanie etyczne menedżerów przyczynia się do zwiększenia zasobów kapitałowych przedsiębiorstw? Czy możesz zostać menedżerem?

Skuteczny menedżer

Menedżer to osoba, której podstawowym zadaniem jest realizacja procesu zarządzania, czyli planowanie i podejmowanie decyzji dotyczących funkcjonowania danej firmy, organizowanie pracy ludzi w niej

zatrudnionych, motywowanie i kontrolowanie pracowników. Osoba podejmująca się tak ważnych zadań, wpływających na działalność całej firmy i wielu jej pracowników czy osób z nią związanych, powinna charakteryzować się szczególnymi cechami.

Są to przede wszystkim:

• samodyscyplina – menedżer powinien narzucać sobie zadania i wywiązywać się z nich nawet wbrew negatywnej presji otoczenia lub presji wewnętrznej.
• wysokie poczucie własnej wartości – menedżer powinien być pewny swoich umiejętności, znać swoje słabe i mocne strony, skupiać się na stronach mocnych i dobrze radzić sobie z krytyką.
• asertywność – menedżer powinien jasno i pewnie wyrażać swoją opinię, zarówno pozytywną, jak i negatywną, a krytykując czyjąś pracę, powinien zwracać uwagę na to, że jego krytyka nie jest krytyką osób, ale sposobów działania.

  Powinien też dawać pracownikom właściwe wskazówki co do prawidłowego wykonywania zadań.

• empatia – menedżer powinien mieć zdolność rozumienia problemów i zachowań pracowników, korygować decyzje kadrowe, odpowiednio przydzielać zadania oraz dobierać osoby do zadań, tak, aby przydzielone im zadania nie kolidowały z

  ich celami i wyznawanymi wartościami.

• dyrektywność – menedżer powinien mieć umiejętność zarządzania, podejmowania czasami niepopularnych decyzji, stawiania wymagań i egzekwowania ich bez względu na opinie osób niezadowolonych czy oczekujących innego sposobu lub

  rodzaju działania.

• umiejętność zarządzania emocjami i rozładowywania konfliktów – menedżer powinien mieć umiejętność budowania dobrej atmosfery, umożliwiającej skuteczną współpracę nawet w sytuacji po powstaniu napięcia lub ostrego konfliktu,

  umiejętność rozwiązywania sytuacji problemowych, przewodzenia grupie ludzi znajdujących się pod presją czasu, podejmowania ryzykownych wyzwań, panowania nad kryzysem w firmie i nastrojami w grupie.

• umiejętność negocjacji – menedżer powinien mieć umiejętności związane z komunikacją interpersonalną, umiejętności dyplomatyczne, przedstawiania własnego stanowiska, a także wysłuchiwania odmiennych poglądów, szukania

  możliwości jak najkorzystniejszego rozwiązania konfliktów interesów.

• umiejętność stawiania celów sobie i innym – menedżer powinien dobrze planować działania, właściwie ustawić hierarchię celów do osiągnięcia oraz przygotować grafik realizacji tych celów.
• umiejętność motywowania – menedżer powinien mieć umiejętność wzbudzania entuzjazmu i wskazywania, w jaki sposób pracownicy mogą realizować swoje cele osobiste dzięki pełnemu zaangażowaniu w realizację celów firmy.
• odporność na stres – menedżer powinien odznaczać się odpornością na stres oraz umiejętnością radzenia sobie ze stresem w sposób konstruktywny.
• dobra kondycja psychofizyczna – menedżer, jako osoba wykonująca codziennie odpowiedzialne zadania, powinien być w dobrej kondycji fizycznej. Zachowaniu na wysokim poziomie sprawności psychofizycznej, która chroni przed

  skutkami nadmiernego stresu, na jaki narażony jest menedżer, pomagają dbałość o kondycję fizyczną, odpowiednie odżywianie się i aktywny wypoczynek.

Etyka menedżera

Poza wymienionymi cechami niezbędnym warunkiem prawdziwego i długotrwałego sukcesu menedżera i prowadzonych przez niego przedsięwzięć jest przestrzeganie zasad etycznych na każdym poziomie decyzyjnym.

Współcześnie, w warunkach nasilających się procesów globalizacji, podstawowe zasady etyczne polegają na zachowaniu niezbywalnej wartości człowieka (człowiek musi być zawsze celem, a nie środkiem, podmiotem, a nie przedmiotem czy

towarem rynkowym) oraz poszanowaniu wielości kultur.

Przestrzeganie zasad etycznych ma szczególne znaczenie dla menedżerów, gdyż przez tworzenie warunków pracy, a także przez wytwarzane dobra i usługi, mają oni duży wpływ zarówno na pracowników, jak i na

konsumentów. Poczucie odpowiedzialności za swoje decyzje, wykorzystywanie powierzonych dóbr i talentów oraz świadomość wielkiego wpływu na innych to warunki, które muszą być spełnione, aby zarządzanie przebiegało właściwie.

Z poprzednich lekcji pamiętasz, na czym polega etyka w biznesie. Teraz dowiesz się, jakimi cechami w tym zakresie powinien odznaczać się dobry menedżer. Menedżer, dokonujący wyborów ekonomicznych (np.

dotyczących rynków zaopatrzenia, rynków zbytu, strategii marketingowej [odsyłacz do 6.9], decyzji kadrowych), powinien analizować pod względem moralnym założone przez siebie cele i środki prowadzące do ich realizacji. Powinien

zatem charakteryzować się: uczciwością, mądrością, sprawiedliwością, umiejętnością przeciwstawiania się pokusom łatwego zysku i sukcesu, szacunkiem dla każdego człowieka i środowiska przyrodniczego, odpowiedzialnością, opanowaniem,

wytrwałością, przezornością, wysokim poziomem kultury osobistej. Ważne są również takie cechy, jak: taktowność, troska o wszystkich podwładnych, silne zaangażowanie w sprawy zespołu i niepodważanie autorytetu ludzi, którym powierzono

różne funkcje. Z tą ostatnią cechą jest związana umiejętność doboru do zespołu ludzi uczciwych, sumiennych i zdolnych do wykonywania powierzonych zadań oraz niedyskryminowanie kobiet przy obsadzaniu ważnych stanowisk i umożliwianie im

łączenia pracy zawodowej z obowiązkami rodzicielskimi.

Aby być dobrym menedżerem, należy także mieć odpowiednie kompetencje zawodowe, bardzo dobrą znajomość uwarunkowań ekonomicznych i prawnych, a także duże aspiracje intelektualne, pozwalające na innowacyjne

działania i myślenie perspektywiczne. Menedżer powinien odznaczać się przekonaniem, że nieetyczne zachowania nie mogą być źródłem długotrwałego i prawdziwego sukcesu zarówno osobistego, jak i całego przedsiębiorstwa.

Powołanie lidera biznesu

Zasady etyczne, którymi powinien kierować się menedżer, wskazują na przestrzeganie praw człowieka akceptowane niezależnie od przynależności narodowej, religijnej czy kulturowej. Prawa te są zapisane m.in. w

Deklaracji praw człowieka, uchwalonej przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ), Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej czy Propozycji wstępnej kodeksu postępowania koncernów ponadnarodowych, ustalonej przez

Radę Gospodarczo-Społeczną ONZ oraz kodeksach postępowania tworzonych w poszczególnych korporacjach. Skuteczny menedżer w procesie zarządzania powinien przestrzegać też podstawowych obowiązków międzynarodowego biznesu, które zdaniem

profesora Richarda T. De George’a, współdyrektora Międzynarodowego Centrum Etyki Biznesu przy Uniwersytecie w Kansas (Stany Zjednoczone), obejmują:

• niewyrządzanie świadomej szkody,
• szanowanie praw człowieka,
• szanowanie lokalnej kultury,
• uczciwe opłacanie podatków,
• współpracę z lokalnym samorządem,
• uznawanie zewnętrznej kontroli prowadzonej działalności gospodarczej,
• zabezpieczanie zasobów szkodliwych dla środowiska,
• wytwarzanie więcej dóbr niż szkód dla kraju goszczącego oraz uczestniczenie w jego rozwoju,
• odpowiedzialne i uczciwe stosowanie technologii, z których wdrożeniem wiąże się ryzyko, a które są przenoszone jako mniej nowoczesne i bezpieczne do krajów słabiej rozwiniętych.

Do fundamentalnych zasad etycznych w biznesie należy poszanowanie ludzkiej godności i dobra wspólnego. Problematyka powołania zawodowego i misji liderów biznesu (czyli m.in. menedżerów),

we współczesnym świecie pełnym kryzysów społeczno-gospodarczych została poruszona również w dokumencie pt. Powołanie lidera biznesu, opracowanym przez Papieską Radę Iustituta et Pax (Sprawiedliwość i Pokój). W dokumencie tym

sformułowano zasady biznesu, które dotyczą zaspokojenia potrzeb świata przez tworzenie towarów i rozwój usług, organizowanie dobrej i wydajnej pracy oraz tworzenie trwałego bogactwa i jego sprawiedliwy podział.

Przedstawione w dokumencie Powołanie lidera biznesu postulaty dotyczące liderów biznesu to m.in.:

• czynienie wielkich dzieł przez ludzi, którzy uwierzą, że w dużym stopniu od ich talentów, zaangażowania i podjętych trudnych wyzwań zależą zmiany sytuacji społeczno-gospodarczej,
• wierność zasadom i prawe przywództwo w przedsiębiorstwie,
• postawa służby w stosunku do innych ludzi,
• oferowanie produktów i usług zaspokajających autentyczne ludzkie potrzeby,
• organizowanie dobrej i wydajnej pracy m.in. przez właściwy stosunek do pracownika i odpowiedni system motywacji,
• tworzenie firmy jako wspólnoty osób, które łączą prawidłowe relacje,
• szanowanie godności człowieka i wspieranie jego wszechstronnego rozwoju.

Postulaty te wskazują na ważny cel menedżerów biznesu, jakim nie jest wyłącznie wytwarzanie zysku, ale też rozwój przedsiębiorstwa jako wspólnoty ludzi zdążających do zaspokojenia swoich potrzeb i służącej całemu

społeczeństwu.

Ciekawostka ze świata

Emerytowany amerykański biznesmen John van Hengel jest twórcą idei Banków Żywności. Po zakończeniu kariery zawodowej podjął on pracę jako wolontariusz w lokalnej organizacji pomocy najuboższym w Phoenix w Arizonie. Zauważył wówczas, że wielu właścicieli sklepów marnuje żywność, wyrzucając produkty, których termin ważności dobiegał końca. Postanowił więc zbierać od nich tę żywność i przekazywać ją na bieżąco do miejskich jadłodajni. W latach 70. XX w. w wielu miastach Ameryki zaczęły powstawać Banki Żywności. Dzięki innowacyjnemu pomysłowi i inicjatywie biznesmena amerykańska sieć Banków Żywności – America’s Second Harvest – jest obecnie największą dobroczynną organizacją, zajmującą się problemem niedożywienia w Stanach Zjednoczonych. Rozdziela ona ponad 800 tys. ton żywności rocznie, a tworzy ją ponad 200 placówek.

Ciekawostka ze świata

Idea Towarzystwa Dzieł (Compagnia delle Opere – CDO), organizacja założona w 1986 r., jest jedną z największych na świecie organizacji skupiających chrześcijańskich przedsiębiorców. Głównym zadaniem jej członków jest „promowanie i ochrona godnej obecności ludzi i ich pracy w świecie biznesu, a także obecność przedsiębiorstw i dzieł w społeczeństwie, sprzyjająca takiej koncepcji rynku i reguł nim rządzących, które rozumiałyby i szanowały jednostkę ludzką we wszystkich aspektach, wymiarach i momentach jej życia”. CDO zrzesza około 34 tys. podmiotów gospodarczych. Główna siedziba organizacji znajduje się w Mediolanie.

	Ciekawostka z Unii Europejskiej
	W Unii Europejskiej fundamentalne prawa człowieka zapisane są w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. Jednak podstawowe prawa człowieka są zagwarantowane w konstytucjach poszczególnych państw członkowskich – dlatego w sprawach spornych można odwoływać się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Eko-konsument; http://wybieramzdrowie.eko-unia.org.pl/index.php5?dzial=14&kat=36&art=77] [Centrum Etyki Biznesu; http://cebi.pl/pl/badania/publikacje.html] [Fundacja Banków Żywności; http://www.bankizywnosci.pl/43/historia.html]

 

	W zgodzie z prawem
	[Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw; http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do? pubRef=-//EP//TEXT+REPORT+A7-2013-0017+0+DOC+XML+V0//PL]

Ćwiczenia

1.      Wymień cechy dobrego menedżera.

2.      Uzasadnij twierdzenie, że działania etyczne mogą być źródłem trwałego sukcesu firmy.

1.2.    Najpierw wszystko zaplanujmy

Proces planowania jest związany z całym naszym życiem. Nawet nieświadomie tworzymy plany, np. jak dojechać do szkoły, co zabrać na wycieczkę lub jak ubrać się na przyjęcie. Oczywiście, podane przykłady są

prostymi, czasami jednoczynnikowymi kalkulacjami. Jak natomiast zaplanować swoje życie? Jak stworzyć plan wydatków domowych? Jakie podjąć kroki w celu osiągnięcia niezależności finansowej?

Planowanie

Wiesz już z poprzednich działów, że planowanie jest to proces wyznaczania celów i określania skutecznych działań oraz środków do ich osiągania z uwzględnieniem warunków, które mogą zaistnieć w

przyszłości. Jest to zatem proces dynamiczny, wybiegający w przyszłość – plany będą ulegać częstym zmianom, tak jak zmieniają się cele i warunki ich realizacji.

Każdy plan powinien rozpoczynać się od diagnozy teraźniejszości, czyli odpowiedzi na pytanie: Gdzie jestem?. Pytanie to odnosi się zarówno do naszych zasobów (np. materialnych), jak i sytuacji,

w której się znajdujemy (jakie są nasze umiejętności, co potrafimy). Następnym krokiem jest określenie celów, czyli odpowiedź na pytanie: Gdzie chcę być?, a na koniec wybór środków działania, równy odpowiedzi na

pytanie: Jak osiągnąć cel?.

W przedstawionym schemacie bardzo ważna jest obiektywna ocena sytuacji wyjściowej oraz określenie właściwych metod do osiągnięcia celu. Przykładowo: jeżeli błędnie określimy np. miejsce, w którym

zaparkowaliśmy samochód na parkingu wielopoziomowym, to osiągnięcie celu, którym będzie odnalezienie auta, stanie się bardzo trudne. Planowanie pełni funkcję instrumentu dostarczającego racjonalnych przesłanek do działań i decyzji

kierowniczych, zwiększa szanse na sukces i zmniejsza ryzyko popełnienia błędów. Jest ono szczególnie ważne w obecnych czasach, które charakteryzują się bardzo dużą złożonością i dynamiką występujących zjawisk i procesów. To z kolei wiąże

się z poczuciem niepewności o przyszłość.

Cechy planowania

Głównymi cechami planowania są:

• sformalizowanie – oznacza ono, że planowanie przebiega według wyraźnie określonych, względnie stałych zasad i procedur oraz kończy się sporządzeniem planu lub planów w formie dokumentów;
• uwzględnienie otoczenia – powiązanie procesu planowania z sytuacją panującą w otoczeniu;
• innowacyjność – dynamika otoczenia powoduje, że należy stale uwzględniać nowe uwarunkowania i poszukiwać nowych rozwiązań;
• adaptacyjność – ze względu na zmiany otoczenia planowanie jest prowadzone w sposób ciągły;
• złożoność i kosztowność – badanie i prognozowanie dużej liczby wzajemnie powiązanych zjawisk jest skomplikowane i kosztowne. Nadmierne upraszczanie procesu planowania prowadzi natomiast do tego, że efekty planowania będą mało

  użyteczne lub bezużyteczne.

Rycina 6.1. Etapy planowania.

System planów

W zależności od zakresu działań i ich szczegółowości plany dzielimy na:

• strategiczne – zakreślają ogólne ramy zasadniczych decyzji i działań,
• operatywne – szczegółowe plany o charakterze konkretnych decyzji,
• trwale obowiązujące – określają znormalizowane, stałe sposoby postępowania w powtarzających się i przewidywalnych sytuacjach,
• biznesplany – zbiór szczegółowych prognoz, planów i analiz całościowo opisujących konkretne przedsięwzięcie.

Rycina 6.2. Przykład planowania etapowego na podstawie planu strategicznego przedsiębiorstwa. W tworzonym planie układamy cele od celów ogólnych do celów szczegółowych (np. ogólna misja firmy, potem jej cele i na

końcu zadania rynkowe). Zapisane cele realizuje się na podstawie uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych.

Zasady planowania

Aby plan spełniał swoje funkcje, musimy pamiętać o kilku ważnych zasadach. Po pierwsze, by uniknąć nieporozumień i pomyłek, cele muszą być jasno sformułowane i znane uczestnikom biorącym udział w

danym przedsięwzięciu. Po drugie, plan powinien mieć charakter hierarchiczny. Planowanie musi się zaczynać na najwyższym, najbardziej ogólnym szczeblu struktury, a kończyć na najniższym szczeblu (zasada od ogółu do szczegółu). Po

trzecie, musimy korzystać ze sprawnego systemu informacyjnego, zapewniającego nam prawdziwe, aktualne i istotne informacje o możliwościach i uwarunkowaniach, które mogą wpłynąć na nasze decyzje. Po czwarte, o czym już była mowa, w

związku z ciągłymi zmianami we współczesnym świecie planowanie musi być procesem ciągłym. Oznacza to, że w planach należy stale nanosić poprawki i uaktualnienia w miarę zachodzących zmian. Z tego też względu planowanie musi

odznaczać się elastycznością, tak aby można było szybko reagować na niekorzystne zmiany i pojawiające się możliwości.

S.M.A.R.T.

Jedną z metod pomagających w poprawnym formułowaniu celów jest stosowanie systemu S.M.A.R.T. Określany według jego zasad cel powinien być:

• specyficzny (ang. specific), czyli prosty i klarowny. Powinien dawać odpowiedzi na pytania: Czego dokładnie chcę? Kiedy chcę to osiągnąć?.
• mierzalny (ang. measurable), czyli określony za pomocą wymiernych kryteriów, takich jak waluta, przedział czasu czy ilość materiałów potrzebnych do jego zrealizowania. Powinien zatem odpowiadać na pytania:

  Jakich konkretnych zasobów potrzebuję? Kiedy dowiem się, że już osiągnęłam/osiągnąłem cel?.

• osiągalny (ang. attainable, achievable), czyli możliwy do zrealizowania. Nie można sobie stawiać celów niemożliwych do osiągnięcia (np. w ciągu tygodnia nauczę się greki i łaciny). Cel osiągalny

  powinien odpowiadać na pytania: Czy cel jest dostępny dla mnie? Jak mogę osiągnąć ten cel?.

• realny (ang. relevant/realistic), czyli możliwy do realizacji w danym momencie. Cel realny daje odpowiedź na pytanie: Czy jestem zmotywowana/zmotywowany do osiągnięcia celu? Czy cel ten dotyczy

  głównie mnie?.

• terminowy (ang. time-oriented), czyli mieć określony termin realizacji. Musi zatem odpowiadać na pytania: W jakim czasie uda mi się osiągnąć cel? Ile czasu potrzebuję na jego realizację?.

Podstawową zasadą obowiązującą w systemie S.M.A.R.T. jest realizm. Gdy określamy cel w sposób jasny i klarowny, unikamy formułowania celów, które są niemożliwe do osiągnięcia. Z tego względu w planowaniu należy również brać pod

uwagę czynniki kulturowe i społeczne, takie jak rola kobiety w społeczeństwie, stosunek społeczeństwa do zmian czy uwarunkowania religijne. Nie są one uwzględniane w statystykach, jednak często warunkują powodzenie naszych planów.

Przykładowy cel sformułowany zgodnie z zasadami systemu S.M.A.R.T. brzmi następująco: „Za tydzień zapiszę się na kurs języka hiszpańskiego i będę uczęszczać na niego 2 razy w tygodniu przez rok. Pieniądze na kurs zarobię, udzielając

korepetycji z matematyki i fizyki”.

Ciekawostka ze świata

Jak zaplanować wakacje? Takie pytanie stawia sobie dużo ludzi na całym świecie. Dziś z pomocą przychodzą nam internet i portale pomagające w planowaniu. Przykładem może być amerykański internetowy serwis Kukunu. Można w nim zaplanować dowolną liczbę podróży. Plan rozpoczyna się od zaznaczenia w kalendarzu zakresu dat urlopu. Następnie wybiera się miasta i liczbę dni, które chcemy w nich spędzić. W obrębie serwisu można także wybrać hotele, restauracje czy ciekawe miejsca, które chcemy odwiedzić. Utworzony plan podróży można wydrukować – znajdzie się w nim mapa z zaznaczonymi miejscami pobytu, szczegóły dotyczące podróży i plan zwiedzania.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Zasady planowania; http://mfiles.pl/pl/index.php/Zasady_planowania] [Metody planowania budżetów domowych; http://g.dziennik.pl/images/nbp/metody_planowania_budzetow_domowych.pdf] [Zarządzenie czasem; http://www.czas.net.pl/] [Zasada S.M.A.R.T.; http://mfiles.pl/pl/index.php/Zasada_SMART]

Ćwiczenia

1.      Wymień cechy, którymi powinien charakteryzować się plan działań.

2.      Podaj kolejność działań podejmowanych przy tworzeniu planu.

3.      Scharakteryzuj system S.M.A.R.T.

 

1.3.    Dobry pomysł i projekt pierwszym krokiem do sukcesu

Dobry pomysł na działalność gospodarczą rzadko jest wynikiem nagłego olśnienia, częściej pojawia się po długim procesie obserwacji i analiz. Skąd zatem go wziąć? Jak stworzyć dobry projekt przedsięwzięcia?

Czy każdy pomysł można zrealizować?

Skąd wziąć dobry pomysł?

Inspiracje dotyczące pomysłu na działalność gospodarczą można czerpać z wielu źródeł. Można też skorzystać z różnorakich metod stworzonych specjalnie w celu ułatwienia znalezienia pomysłu i pomagających

określić zakres i formę przedsięwzięcia. Poniżej omówiono 2 z nich:

• alternatywne branże,
• grupy decyzyjne.

Alternatywne branże to metoda, polegająca na wymyśleniu 2 przeciwstawnych propozycji, które ma do wyboru potencjalny klient. Powinny być to propozycje z różnych branż, ale w obu przypadkach prowadzące

do zaspokojenia tej samej potrzeby. Przykładem jest firma oferująca aktywny wypoczynek. Jedną z jej propozycji może być ekstremalna jazda na rowerze (downhill), drugą – relaksacyjny spływ kajakowy. Po określeniu tych wariantów

należy się zastanowić, jakie motywy kierują klientem wybierającym pierwszą propozycję, a jakie – wybierającym drugą propozycję. Następnym krokiem powinno być wymyślenie trzeciej propozycji, łączącej zalety dwóch poprzednich i unikającej

ich wad. Może to być np. firma oferująca łagodne trasy zjazdowe dla rowerzystów i bardziej urozmaicone trasy kajakowe.

Grupy decyzyjne jest to metoda, w której wyniku powstaje pomysł skierowany do grup, niebędących grupami decyzyjnymi. Na przykład o wyborze oferty wypoczynku dla dziecka decydują rodzice, dlatego gdy

układa się ofertę dla dzieci, należy brać pod uwagę preferencje ich rodziców. Podobna sytuacja istnieje w wypadku podręczników szkolnych: oferta wydawnictw skierowana jest głównie do nauczycieli, a nie do uczniów, którzy z tych

podręczników korzystają. Stąd nowy pomysł powinien być skierowany do grup dotychczas pomijanych, np. ludzi starszych lub kobiet. Można również stworzyć nową grupę decyzyjną, np. organizować spływy kajakowe tylko dla kobiet lub wycieczki

rowerowe dla seniorów. W obu wypadkach potrzebna jest jednak wcześniejsza analiza potrzeb tych grup (Jak mają wyglądać wycieczki rowerowe dla osób w wieku powyżej 65. roku życia? Czym powinny charakteryzować się spływy kajakowe dla

kobiet?).

Czy każdy pomysł jest dobry?

Czy jednak każdy pomysł jest gwarantem sukcesu? Jak spośród kilku pomysłów wybrać ten najlepszy? Przy wyborze pomysłu warto wykorzystać kilka przydatnych sugestii. Można:

• zastanowić się, co sprawia nam przyjemność, co jest naszym hobby, na czym się znamy. Przykładowo: jeżeli hobby jest motocykl, to być może przyszłe przedsiębiorstwo powinno mieć związek z motocyklami.
• obserwować otoczenie, ustalić, jakie pomysły mają inni, na co jest popyt, na co narzekają klienci (np. są niezadowoleni z jakiś usług lub zgłaszają brak jakiegoś typu działalności).
• obserwować zmiany w prawie polskim i europejskim. Często dzięki tym zmianom można stać się pierwszym przedsiębiorcą, który wykorzysta nowe możliwości (np. nowe dotacje).
• analizować nowe trendy, pojawiające się nie tylko w gospodarce, lecz także w życiu codziennym. Często sukces odnoszą firmy, które powiązały swoją działalność z istniejącymi trendami. Przykładem może być rozwój firm

  pośredniczących w znalezieniu pracy za granicą, które powstały wraz z otwarciem nowych rynków pracy dla Polaków.

• przeszukiwać zasoby internetowe, w tym portale zagraniczne. Podobną funkcję mogą pełnić wizyty w różnych miejscach, gdzie można spotkać nowych ludzi i zdobyć od nich informacje.
• obserwować nowinki technologiczne, które zapewniają przewagę konkurencyjną. Nowe rozwiązanie technologiczne często tworzą popyt na nowe usługi i towary. Przykładem może być gama akcesoriów do urządzeń dotykowych (np. rysiki do

  ekranów, środki czyszczące lub pokrowce na tablety).

Gdy decydujemy się na realizację pomysłu, powinniśmy też wziąć pod uwagę niezbędny do tego celu kapitał. Własne środki na założenie przedsiębiorstwa nie zawsze są jednak konieczne. Współcześnie do

dyspozycji są m.in. kredyty [odnośnik do podrozdziału 3.4] czy dotacje z Unii Europejskiej. Czasami też pomysł nie wymaga dużych nakładów finansowych lub – jeżeli jest naprawdę dobry – łatwo znaleźć dla niego inwestora.

Stwórz projekt – zaprezentuj swój pomysł

Aby pozyskać fundusze na realizację pomysłu, warto jest stworzyć projekt, dzięki któremu możliwe będzie zaprezentowanie wybranego przedsięwzięcia. Projektem jest każde zaplanowane działanie,

posiadające następujące cechy:

• określony cel – to, co chcemy, aby się stało w wyniku realizacji projektu,
• sprecyzowane rezultaty – efekt działań projektowych,
• ustalone kryteria i zasady oceny – wartości, wg których oceniamy, wymierne, zdefiniowane sposoby oceny.

Projekt jest to zatem zbiór działań, które są ze sobą powiązane, prowadzą do osiągnięcia celu oraz mają z góry zaplanowany początek i koniec. Projekt w aspekcie planowania działań jest często porównywany z

biznesplanem.

Wykonanie projektu możemy podzielić na następujące etapy główne:

• planowanie (programowanie) – stanowi ono punkt wyjścia dla całego procesu realizacji projektu. Na tym etapie następuje zdefiniowane najważniejszych celów działań oraz możliwości ich realizacji. Efektem jest wstępny wybór

  projektu (celu).

• identyfikację – w tej fazie następuje weryfikacja projektu pod względem przydatności i opłacalności. Niektóre projekty wymagają przeprowadzenia dodatkowych analiz, mających wykazać ich celowość. Następnie określa się zakres

  wybranego projektu, jego rozmiary oraz działania, które należy podjąć w celu jego realizacji.

• formułowanie – na tym etapie prowadzi się analizę wybranego pomysłu i formułuje się plan projektu. Ponadto przeprowadza się analizy finansowe, środowiskowe, techniczne oraz ustala się harmonogram działań.
• finansowanie – w tej fazie zostaje podjęta decyzja o finansowaniu przedsięwzięcia. Określony zostaje zakres przedsięwzięcia oraz związane z tym koszty.
• wdrażanie – na tym etapie następują realizacja projektu oraz monitorowanie wykonania poszczególnych jego zadań.
• ocena (ewaluacja) – podsumowanie przedsięwzięcia, które następuje przez określenie jego rezultatów, przydatności, trwałości i efektywności. Na tym etapie zestawia się założone cele z uzyskanymi wynikami.

Rycina 6.3. Cykl projektu.

Osobnym, lecz bardzo ważnym z marketingowego punktu widzenia zagadnieniem jest prezentacja projektu. Szczególnie istotna jest ona w wypadku konieczności pozyskania inwestora dla swojego projektu.

Przygotowując wystąpienie, powinno się przestrzegać kilku głównych zasad:

• należy skupić się na najważniejszych elementach. Warto zadać sobie pytanie: Jakie informacje najbardziej zainteresują potencjalnych inwestorów?;
• pomysł powinien być omawiany prostymi słowami. Najlepiej, aby przekazać całą istotę pomysłu na działalność gospodarczą w dwóch zdaniach. Przykładem może być tzw. test windy, który może wyglądać następująco: „Dla

  [grupa klientów], którzy zgłaszają popyt na [problem], oferujemy [produkt]. Naszą przewagą w przeciwieństwie do [konkurencja] jest [wyróżnik]”;

• w wystąpieniu powinny pojawić się jednak fachowe terminy i metody, ponieważ wskazują one na umiejętność tworzenia biznesu i marketingu;
• przedstawiając pomysł, należy pokazać swoje zaangażowanie, pomysłowość i pracowitość;
• wystąpienie powinno obejmować chronologiczny ciąg zdarzeń: od pomysłu na dane przedsięwzięcie, przez etap realizacji, na którym się ono znajduje, po plany na przyszłość;
• w wystąpieniu powinny pojawić się dane statystyczne i konkretne przykłady wskazujące na to, że pomysł ma duże szanse na powodzenie.

	Ciekawostka ze świata
	Interesujący pomysł na biznes miała pani Sarah. Stworzyła ona miejsce, w którym każdy może wyładować swoją frustrację i złość, rozbijając talerze, wazy i szklanki. Wszystko odbywa się w bezpiecznych warunkach. W ofercie jej firmy można znaleźć przeróżne naczynia, ponadto można skorzystać z usługi rzucania pomidorem w zdjęcie.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Artykuł pt. Skąd wziąć pomysł na biznes i działanie?; http://blizejsukcesu.pl/artykuly/finanse- i-inwestowanie/skad-wziac-pomysl-na-biznes-i-dzialanie/] [Artykuł pt. 21 biznesowych inspiracji, czyli skąd wziąć pomysł na biznes; http://gadzetomania.pl/2009/07/19/21-biznesowych-inspiracji-czyli-skad-wziac-pomysl-na-biznes] [Artykuł pt. Najdziwniejsze sposoby na biznes; http://biznes2biznes.com/?strona=b2b-info&kat=18&id=439]

Ćwiczenia

1.      Wymień cechy, którymi powinien odznaczać się dobry pomysł na biznes.

2.      Wypisz swoje zainteresowania, a następnie podaj pomysły firm, które można założyć, korzystając z nich.

 

1.4.    Etapy realizacji przedsięwzięcia

Gdy masz już pomysł na działalność gospodarczą, musisz określić działania, które pozwolą Ci wprowadzić go w życie. Do osiągnięcia tego celu przyda Ci się plan działań, podzielony na kolejne etapy.

10 kroków od pomysłu do biznesu

Nie istnieje uniwersalny plan, który pozwoli przedsiębiorcy odnieść sukces. Jednak opierając się na obserwacji i doświadczeniach innych, można skonstruować ogólny plan działań, w którym wyróżnia się 5

etapów:

• pomysł,
• analiza,
• planowanie strategiczne,
• zapewnienie finansowania,
• realizacja.

Etapy te można z kolei podzielić na szczegółowe działania, stanowiące 10 kroków od pomysłu do realizacji przedsięwzięcia. Są to:

1. wybór pomysłu – podczas tego etapu powinniśmy wybrać pomysł, który będzie zgodny z naszymi pasjami i do którego realizacji posiadamy odpowiednie przygotowanie i predyspozycje. Musimy też być gotowi podjąć związane z nim

   ryzyko. Początkowy pomysł jest tylko ogólnym założeniem, które w miarę realizacji może ulegać modyfikacjom. Dlatego ważne jest, aby nie przywiązywać się do niego i wykazywać dużą elastyczność w jego zmianach.

2. analiza i ocena pomysłu – jest to etap, podczas którego powinniśmy obiektywnie ocenić możliwości realizacji wybranego pomysłu. Powinien on przynieść odpowiedzi na pytania: Kim są i czego potrzebują nasi potencjalni klienci?

   Jak duża jest szansa na powodzenie przedsięwzięcia? Czy pomysł jest zgodny z prawodawstwem? Co jest potrzebne do wdrożenia pomysłu? Ile czasu potrwa realizacja pomysłu? Czy inwestycja jest warta ryzyka? Jaki model biznesowy przyjąć?

   Aby mieć pewność, że uwzględniliśmy wszystkie kwestie, możemy skorzystać z biznesplanu.

3. uzyskanie opinii – podczas tego etapu powinniśmy znaleźć osoby, które znają dany rynek, model biznesowy i konkurencję. Ponadto warto porozmawiać z potencjalnymi klientami i dowiedzieć się, co oni myślą o naszym pomyśle. Dzięki

   temu dowiemy się, jak działa takie samo lub podobne przedsięwzięcie w realnym świecie, i zwiększymy szanse na jego rozwój we właściwym kierunku.

4. modyfikacja pomysłu – jest to etap, podczas którego musimy dokonać niezbędnych zmian w planie biznesowym, produkcie i strategii rynkowej naszego przedsięwzięcia. Należy przy tym uwzględnić plan wdrożenia najważniejszych celów

   zasadniczych i szczegółowych w ciągu najbliższych kilku miesięcy, ustalić, czy mogą być one realizowane samodzielnie oraz jakim kapitałem musimy dysponować, by zrealizować cele pośrednie.

5. stworzenie produktu podstawowego – jest to etap, w którym powinniśmy możliwie jak najszybciej i najtaniej wyprodukować produkt podstawowy.
6. otwarcie działalności gospodarczej – podczas tego etapu powinniśmy rozpocząć sprzedaż produktu, mimo że nie jest on jeszcze idealny. Dopóki produkt nie trafi na rynek, nie dowiemy się jednak, jak zareagują na niego klienci.

   Istotne jest również to, aby nasza marka jak najszybciej trafiła na rynek.

7. sprawdzenie produktu – etap ten następuje po wprowadzeniu produktu na rynek. W jego trakcie dowiemy się, jak lepiej dopasować swoją ofertę do potrzeb klientów. Aby to zrobić, powinniśmy sprawdzić takie elementy, jak: cena,

   funkcje produktu oraz zadowolenie klientów. Następnie powinniśmy znaleźć skuteczny i opłacalny sposób, aby przyciągnąć klientów (przez reklamę, promocję, techniki sprzedaży, takiej jak sprzedaż bezpośrednia) oraz odnaleźć nowe kanały

   dystrybucji produktu.

Rycina 6.4. Przykładowe kanały dystrybucji. Dystrybucja to proces obsługi rynku, obejmujący wszelkie decyzje i czynności związane z połączeniem producenta z finalnymi klientami. Pośrednicy pomiędzy producentem a

klientami tworzą tzw. kanały dystrybucji. Dystrybucja zapewnia klientom możliwość nabycia pożądanych produktów i usług w odpowiadającym im miejscu i czasie. Każda firma musi opracować strategię dotarcia na rynek odpowiednią dla

siebie.

1. dokonanie zmian produktu – w etapie tym powinniśmy przeanalizować błędy dotyczące produktu, następnie dokonać w produkcie niezbędnych zmian. Możemy to zrobić w sposób całościowy (dokonując generalnych zmian) lub wprowadzać

   niewielkie poprawki i obserwować uzyskane wyniki.

2. przygotowanie do rozwoju przedsiębiorstwa – po dokonaniu zmian w produkcie oraz dostosowaniu się do nowych uwarunkowań marketingu i strategii finansowych, powinniśmy zacząć zbierać zasoby, które będą potrzebne do dalszego

   rozwoju firmy. Jest to dobry czas na pozyskanie kapitału.

3. rozwijanie działalności przedsiębiorstwa – etap, w którym następuje podsumowanie informacji zebranych w poprzednich etapach. Dzięki przeprowadzonym badaniom rynku i zasobów możemy bowiem rozwijać naszą działalność tak, by

   odniosła ona sukces.

Podział pracy przy realizacji przedsięwzięcia

W realizacji pomysłu związanego z własną firmą istotnym elementem jest właściwy podział pracy. Ważne jest, aby odpowiednio pokierować zespołem w celu maksymalizacji zysków. Zarządzanie zespołem złożonym z

większej grupy osób nie należy do łatwych zadań, gdyż trzeba odpowiednio rozdzielić obowiązki tak, by wszystko funkcjonowało sprawnie. Należy zatem starać się utrzymywać w zespole otwarte i serdeczne relacje, przy jednoczesnej kontroli

realizacji powierzonych zadań. Ponadto – o czym była już mowa na wcześniejszych lekcjach – wszyscy członkowie zespołu powinni znać cel zasadniczy firmy.

W pracy potrzebny jest też jasny podział ról oparty jedynie na kwalifikacjach i predyspozycjach pracowników. Każdy pracownik powinien wiedzieć, co należy do jego zadań. Należy przy tym pamiętać o wyznaczeniu

celów i określeniu priorytetów, na których powinien się skupić członek zespołu, ponieważ pracownik o niesprecyzowanym zakresie obowiązków nigdy nie będzie miał poczucia odpowiedzialności za to, co robi. Ze strony takiego pracownika nie

można się więc spodziewać inicjatywy czy kreatywnego myślenia.

Aby podział pracy był skutecznym narzędziem zarządzania, powinien charakteryzować się następującymi cechami:

• spójnością – nie może zawierać sprzeczności ani niekonsekwencji,
• szczelnością – powinien przewidywać każdą sytuację, nie dopuszczać do niedomówień, niejasności,
• konsekwencją hierarchiczną – powinien być podporządkowany strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa,
• precyzją – granice między poszczególnymi obszarami odpowiedzialności powinny być wyraźne i jednoznaczne,
• sprawnością – powinien tworzyć optymalne warunki do realizacji założonych celów.

Wykres Gantta

W procesie planowania i układania harmonogramu wszelkiego typu zadań w przedsiębiorstwie pomocny jest wykres Gantta. Jest to graficzna metoda pokazująca rozplanowanie poszczególnych etapów (zadań) projektu w czasie.

Rycina 6.5. Przykładowy wykres Gantta.

Aby sporządzić wykres Gantta, należy w pierwszej kolejności dokonać podziału projektu na poszczególne zadania. Następnie trzeba: określić ramy czasowe dla wyodrębnionych zadań i całego projektu, ustalić

kolejność realizacji zadań i określić czas rozpoczęcia i zakończenia poszczególnych zadań. Po dokonaniu tych czynności ustalony harmonogram należy przedstawić w formie graficznej.

Tabela 6.1. Elementy wykresu Gantta.

	Ciekawostka ze świata
	Do historii przeszło zdanie wypowiedziane przez amerykańskiego przemysłowca Henry’ego Forda, który założył w 1903 r. spółkę Ford Motor Company: „Before everything else, getting ready is the secret of success”, czyli „Przygotowywanie się jest sekretem do osiągnięcia sukcesu bardziej niż cokolwiek innego”.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Artykuł pt. Moja firma. Od pomysłu do realizacji; http://www.cke.edu.pl/images/stories/EFS_1/moja_firma.pdf] [Jak powstaje projekt – od pomysłu do realizacji. Poradnik dla wnioskodawców projektów wielostronnych; http://www.leonardo.org.pl/sites/leonardo.org.pl/files/publication/2012/03/jak-powstaje-porojekt-od-pomyslu-do-realizacji.pdf] [Artykuł pt. 7 kroków od pomysłu do sukcesu; http://www.sakowww.com/blog/2/7-krokow-od-pomyslu-do-sukcesu] [Wykres Gantta; http://www.ceo.org.pl/pl/biblioteki/news/wykres-gnatta] [Wykres Gantta online; http://gantter.com/]

Ćwiczenia

1.      Omów etapy realizacji wymyślonego przez siebie przedsięwzięcia.

2.      Przedstaw przesłanki, którymi należy się kierować przy podziale zadań wśród pracowników.

3.      Omów zastosowanie wykresu Gantta.

1.5.    Orientacja przedsiębiorstwa a jego rynek

Obserwując rynek, zarówno krajowy, jak i międzynarodowy, z pewnością dostrzegasz przemiany, które na nim zachodzą w dłuższej perspektywie czasu. Wymuszają one na przedsiębiorstwach poszukiwanie skutecznych

sposobów dostosowania się do nowych potrzeb, wymagań i możliwości charakteryzujących rynkowe otoczenie. Powodują one również, że stopniowo zmienia się podejście przedsiębiorstw do rynku, a wraz z tym – stosowane przez nich metody

działania.

Cztery fazy rozwoju ogólnej orientacji przedsiębiorstw

Przyspieszenie rozwoju gospodarczego, które miało miejsce w XIX w., było następstwem wielu odkryć w obszarze technologii oraz organizacji produkcji. Przemiany te spowodowały przyjęcie przez przedsiębiorstwa

nowych orientacji. Orientacja przedsiębiorstwa określa, na czym przede wszystkim koncentruje się przedsiębiorstwo (np. na procesie produkcyjnym, produkcie, kliencie, działaniach marketingowych) i jakie przyjęło ono sposoby

działania. W wyniku kolejnych przemian zachodzących na przestrzeni XIX i XX w. wykształciły się 4 typy orientacji przedsiębiorstw: orientacja produkcyjna, orientacja sprzedażowa, orientacja marketingowa (orientacja na klienta) i

marketing strategiczny (orientacja na marketing strategiczny). Są one związane z 4 typami zachowań przedsiębiorstw.

 

Rycina 6.6. Typy rozwoju ogólnej orientacji przedsiębiorstw.

Przedsiębiorstwa funkcjonujące współcześnie w gospodarce mogą przyjąć dowolny spośród wymienionych powyżej typów ogólnej orientacji przedsiębiorstw. Należy jednak pamiętać, że orientacja produkcyjna jest

historycznie najstarszym i współcześnie przestarzałym typem orientacji (charakterystycznym szczególnie dla gospodarki centralnie sterowanej oraz początków gospodarki rynkowej). Natomiast orientacja marketingowa i orientacja na marketing

strategiczny są nowoczesnymi, najbardziej prorynkowymi i prokonsumenckimi orientacjami.

Orientacja produkcyjna

Cechą charakterystyczną orientacji produkcyjnej było ukierunkowanie działań przedsiębiorstwa na produkcję masową. Ważna stała się przede wszystkim ilość wytworzonych dóbr, nie zaś ich jakość.

Produkowano głównie towary, których koszt wytworzenia był niski. Były więc one łatwiej dostępne również dla nabywców o mniej zasobnych portfelach. Zazwyczaj popyt na towary przewyższał podaż (rynek sprzedawcy) [odsyłacz do 2.4]. W takich

warunkach uwaga przedsiębiorców skupiała się na kwestiach technicznych związanych z procesem produkcyjnym. Sprzedaż wytworzonych towarów była problemem drugoplanowym.

Orientacja sprzedażowa

Szybki wzrost podaży, który był rezultatem orientacji produkcyjnej przedsiębiorstw, spowodował pojawienie się problemów ze sprzedażą wytwarzanych towarów. Wzrost ilości produktów dostępnych na rynku, w

pewnych sytuacjach przewyższający popyt, spowodował, że konkurencja między producentami stała się zdecydowanie większa. Musieli więc oni skoncentrować się na tym, jak sprzedać wytworzony towar.

Orientacja marketingowa (orientacja na klienta)

Wchodzenie poszczególnych krajów wysoko rozwiniętych w fazę określaną mianem społeczeństwa obfitości [Społeczeństwo obfitości to określenie dotyczące przede wszystkim społeczeństw krajów zachodnich,

dysponujących nieograniczonym wyborem i nieskończonymi możliwościami, gdzie podstawą postępu jest kreatywność. Do społeczeństw obfitości należą społeczeństwa np. krajów Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych i Kanady.] oraz

wykształcenie się rynku konsumenta (podaż towarów przewyższa popyt) spowodowało przejście przedsiębiorstw do orientacji marketingowej. Przedsiębiorcy ukierunkowali swoje działania na zdobycie i utrzymanie udziału w rynku, a

w konsekwencji – na utrzymanie klientów. Pomocna stała się w tym tzw. kompozycja marketingowa (marketing-mix), którą opisaliśmy szerzej w rozdziale Jak przyciągnąć klienta. Działania marketingowe [odsyłacz do

6.8].

Marketing strategiczny (orientacja na marketing strategiczny)

Dalsze przemiany zachodzące w otoczeniu przedsiębiorstw związane z rozwojem społeczeństwa, zmianami obyczajów czy przepisów prawnych spowodowały, że przedsiębiorcy dostrzegli konieczność przygotowywania

długoterminowych koncepcji przystosowania przedsiębiorstwa do tych zmian. Koncepcje te były opracowywane na podstawie analizy sytuacji gospodarczej i otoczenia przedsiębiorstwa oraz możliwości dostosowania przedsiębiorstwa do

zmieniających się warunków. Tym samym przedsiębiorstwa weszły w fazę marketingu strategicznego, w którym ważne stało się budowanie trwałych więzi z klientami.

Współczesne przedsiębiorstwo i jego rynek

Współczesny rynek to z pewnością rynek konsumenta, a gwarantem sukcesu każdej firmy jest wyłącznie zadowolony klient. Dla przedsiębiorcy istotne jest określenie, czyje i jakie potrzeby

przedsiębiorstwo zaspokaja oraz co w ofercie przedsiębiorstwa stanowi istotną wartość, przekonującą nabywcę do skorzystania właśnie z tej oferty.

Rynek przedsiębiorstwa określamy w 3 wymiarach:

• przedmiotowym,
• podmiotowym,
• przestrzennym.

Aby określić rynek w ujęciu przedmiotowym, bierze się pod uwagę wszystkie obecnie wytwarzane produkty, jak również wszystkie dostępne na rynku i nowo wprowadzane na rynek substytuty produktów (produkty, które mogą zaspokajać tę

samą potrzebę). Określenie rynku w ujęciu podmiotowym odnosi się do nabywców zgłaszających popyt na dane dobro. Natomiast rynek w ujęciu przestrzennym to określenie, które dotyczy wyznaczenia zasięgu

skutecznego oddziaływania oferty przedsiębiorstwa. Rynek przedsiębiorstwa kończy się w tym miejscu, gdzie nie ma już zarówno rzeczywistych, jak i potencjalnych klientów.

Rycina 6.7. Trzy wymiary rynku.

Ciekawostka z Polski

Do niedawna marketing mobilny – ang. mobile marketing – oznaczał przede wszystkim ruchomą reklamę umieszczoną na przyczepie lub jeżdżący billboard. Obecnie pojęcie to znacząco zmieniło swoje znaczenie. Dominującą rolę w marketingu mobilnym odgrywają teraz urządzenia oparte na najnowszych technologiach, m.in. smarftony czy tablety, umożliwiające precyzyjne i bardzo szybkie dotarcie do ściśle określonej grupy docelowej. Narzędzia wykorzystywane w marketingu mobilnym to np.: SMS, MMS, wiadomość głosowa VMS, nośniki reklamowe z funkcją bluetooth czy strony mobilne. [http://biznes.interia.pl/media/news/skuteczny-marketing-mobilny-nowe-formy-przekazu- reklamowego,1896729,5058]

Ciekawostka ze świata

„Sukces najczęściej osiągają ci, którzy nie wiedzą, że porażka jest nieunikniona…” – powiedziała kiedyś francuska projektantka mody Coco Chanel. Z pewnością jest ona przykładem kobiety biznesu, która wyprzedzała swoją epokę i panujące trendy. Odniosła sukces, ponieważ bardzo dobrze znała rynek i konsumentów, dla których wytwarzała produkty. Rozumiała kobiety sobie współczesne, ale również te z czasów, które miały dopiero nadejść. [http://renatazarzycka.pl/2011/05/coco-chanel-kobiety/ ]

	W zgodzie z prawem
	[Prawodawstwo UE dotyczące konsumentów; http://ec.europa.eu/justice/consumer-marketing/ ]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Dwa podejścia do marketingu; http://www.wsp.krakow.pl/geo/cyber/szymanska_-_marketing_transakcji.pdf]

Ćwiczenia

1.      Wyjaśnij, jaki typ ogólnej orientacji mają poniższe przedsiębiorstwa:

a)         zakład energetyczny dostarczający energię elektryczną do Twojego domu.

b)        wodociągi dostarczające wodę do Twojego domu.

c)         przedsiębiorstwo produkujące wodę mineralną i dostarczające ją na rynek.

d)        rafineria dostarczająca paliwa na rynek.

e)        przedsiębiorstwo produkujące przetwory mleczne i dostarczające je na rynek.

f)         gospodarstwo rolne uprawiające truskawki i sprzedające je na targu.

Uzasadnij swoje odpowiedzi.

 

1.6.    Rozpoznanie rynku przedsiębiorstwa

Na poprzedniej lekcji była mowa o tym, jak zmieniała się ogólna orientacja przedsiębiorstw na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci i jaki wpływ na to miały przemiany zachodzące w gospodarce światowej. Teraz

dowiesz się, jakie informacje dotyczące rynku są dla przedsiębiorstwa szczególnie ważne i w jaki sposób można je pozyskać.

Pozyskiwanie informacji o rynku

Pamiętasz zapewne, że przedsiębiorstwo funkcjonuje w pewnym otoczeniu. Wyróżnia się mikrootoczenie (otoczenie konkurencyjne, które tworzą klienci, dostawcy, konkurenci) i makrootoczenie

(ekonomiczne, społeczne, demograficzne, kulturowe, prawno-polityczne, technologiczne, naturalne) [odsyłacz do 5.4]. Przedsiębiorstwo musi komunikować się ze swoim otoczeniem i reagować na zachodzące w nim zmiany. Z tego względu bardzo

ważne jest dla niego stałe gromadzenie informacji o rynku. Informacje te możemy podzielić na 3 grupy:

• informacje ogólnokrajowe,
• informacje branżowe,
• dane dotyczące sprzedaży.

Ogólnokrajowe informacje na temat rynku

Są to ogólne informacje o bieżącej sytuacji społecznej i gospodarczej kraju, w którym jest zlokalizowane przedsiębiorstwo. Należą do nich np. wiadomości dotyczące bieżących problemów ekonomicznych,

wydarzeń gospodarczych czy społecznych zarówno w kraju, jak i za granicą, a także zmian w przepisach prawnych. Dostarczają ich środki masowego przekazu (telewizja, radio, prasa), wpływające również na kreowanie nowych trendów.

Informacje branżowe

Należą do nich informacje na temat funkcjonowania poszczególnych gałęzi przemysłu i handlu. W Polsce wiarygodnym źródłem informacji branżowych są m.in. raporty sporządzane przez Główny Urząd

Statystyczny. Istotnymi źródłami wiedzy na ten temat są również izby gospodarcze, towarzystwa gospodarcze czy urzędy administracji publicznej.

Informacje dotyczące sprzedaży

Przedsiębiorstwo w trakcie swojej działalności musi analizować informacje dotyczące własnej sprzedaży i gromadzić je w postaci bazy danych. Zdobywanie informacji o sprzedaży umożliwia zarówno kontrolę

sytuacji panującej na rynku, jak i sprawdzenie, w jaki sposób są postrzegane oferowane przez przedsiębiorstwo produkty lub usługi. Szczególnie istotne są tu informacje dotyczące:

• wielkości sprzedaży – tygodniowej i miesięcznej,
• klientów – kim są, jaki mają gust i upodobania, kto należy do największych klientów,
• produktu lub usługi – które produkty lub usługi sprzedają się najlepiej, jakie są trendy w sprzedaży produktów lub usług,
• personelu sprzedającego – jakie wyniki sprzedaży osiągają poszczególni pracownicy (sprzedawcy).

Co warto wiedzieć o współpracownikach i konkurentach?

Analiza informacji dotyczących sprzedaży dostarcza przedsiębiorcy wiedzy m.in. na temat klientów jego przedsiębiorstwa. Istotne jest tu zadanie sobie pytania, jakie jeszcze podmioty znajdują się w otoczeniu

przedsiębiorstwa. Są nimi z pewnością współpracownicy i konkurenci.

Rycina 6.8. Podmioty tworzące otoczenie przedsiębiorstwa.

Współpracownicy to firmy współpracujące z przedsiębiorstwem, np. dostarczające surowce do produkcji lub świadczące różnego typu usługi na rzecz przedsiębiorstwa. Informacje dotyczące współpracowników istotne dla

przedsiębiorstwa to:

• jaka jest ich oferta produktowa lub usługowa,
• jakie są ceny oferowanych przez nich dóbr i usług,
• jakie są warunki dostawy lub świadczenia usług,
• czy wywiązują się w terminach z realizacją zamówień,
• czy są sumienni, rzetelni, a ich usługi lub towary odznaczają się wysoką jakością.

Konkurenci to przedsiębiorstwa współzawodniczące na rynku w pozyskiwaniu klientów i starające się przedstawić bardziej korzystną ofertę. Przedsiębiorstwo nie może ignorować konkurentów, a czas

poświęcony na ich rozpoznanie nigdy nie jest czasem straconym. Przedsiębiorstwo powinno znać:

• liczbę konkurentów,
• ich lokalizację,
• ich wielkość,
• czas działania na rynku,
• ofertę produktową lub usługową,
• ceny oferowanych dóbr i usług,
• dostawców, z których usług korzystają.

	Ciekawostka ze świata
	Najnowszy projekt technologiczny Google związany jest z wysłaniem do stratosfery 50 balonów wyposażonych w nadajniki, które umożliwią płynne korzystanie z internetu. Realizację tego projektu zapoczątkowało pilotażowe działanie „Project Loon”, podjęte w Canterbury [http://www.smb.pl/index/page/id/187/alias/google_wysyla_balony_z_wifi_do_stratosfery].

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Rynek usług badawczych w Polsce; http://www.conquest.pl/556/rynek-uslug-badawczych-w-polsce-wywiad-z- prof-malgorzata-roszkiewicz]

Ćwiczenia

1.      Twój dobry znajomy chciałby otworzyć kiosk z warzywami w pobliżu miejsca Twojego zamieszkania. W związku z tym poprosił Cię o radę, czy przedsięwzięcie to się uda.

a)         Określ działania, które należy podjąć, by sprawdzić, czy uruchomienie tej działalności zakończy się sukcesem.

b)        Napisz, czy gdyby Twój znajomy zdecydował się na inny profil działalności, byłoby to bardziej opłacane. Podaj sposób, w jaki możesz to zbadać.

 

1.7.    Oferta produktowa przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwa działające w gospodarce rynkowej oferują klientom pewien zestaw produktów czy usług. Zestaw ten zazwyczaj określa się mianem portfolio produktowego lub oferty produktowej.

Czym jest produkt?

Produktem może być nazwane wszystko to, co jest oferowane na rynku w celu zwrócenia uwagi klienta, dokonania przez niego zakupu, konsumpcji lub użytkowania. Podstawowym zadaniem produktów i usług

oferowanych przez przedsiębiorstwo jest zaspokajanie określonych potrzeb konsumentów oraz przynoszenie im określonych korzyści. Oferta przedsiębiorstwa powinna więc stanowić odpowiedź na potrzeby i oczekiwania zgłaszane

przez konsumentów, a także wskazywać na korzyści płynące z użytkowania (konsumpcji) danych produktów.

Klasyfikacja produktów

Definicja produktu jest bardzo szeroka, dlatego na rynku znajduje się ogromna liczba różnorakich produktów oferowanych do sprzedaży. Istnieje również wiele kryteriów ich klasyfikacji. Najczęściej spotykanym

kryterium podziału jest nastawienie na odbiorcę produktu. Zgodnie z nim produkty dzielą się na konsumpcyjne i produkcyjne.

Rycina 6.9. Klasyfikacja produktów ze względu na nastawienie na odbiorcę.

Cztery poziomy produktu

Aby ustalić ofertę firmy, przedsiębiorca powinien mieć na uwadze 4 poziomy produktu:

• istotę (rdzeń) produktu,
• produkt rzeczywisty (postrzeganie produktu),
• produkt poszerzony (korzyści dodatkowe),
• produkt potencjalny (wszelkie ulepszenia i przekształcenia, którym produkt może podlegać w przyszłości).

Wymienione poziomy produktu tworzą hierarchię wartości dla klienta. Uporządkowane są one rosnąco, od najbardziej podstawowych do najbardziej wzbogaconych.

Rycina 6.10. Cztery poziomy produktu.
[Źródło: opracowanie własne na podstawie: H. Mruk, I.P. Rutkowski, Strategia produktu, PWE, Warszawa 1994, s. 20; Ph. Kotler, Marketing, REBIS Sp. z o.o.,

Poznań 2005, s. 409–411.]

Istota produktu

Istota produktu, określana również mianem rdzenia produktu, są to podstawowe korzyści, jakie przynosi nabycie i użytkowanie danego produktu. Przykładowo: gdy kupujemy laptopa, korzystamy

zarówno z jego cech funkcjonalnych (możliwość przetwarzania danych, edytowania tekstów, korzystania z niego nie tylko w domu, lecz także w dowolnym innym miejscu), jak również z rozwiązań technicznych (wielkość pamięci operacyjnej,

wielkość dysku twardego, odpowiednia klasa procesora).

Produkt rzeczywisty

Produkt rzeczywisty tworzą: jakość, materiał (surowiec), model, cena, opakowanie, marka, znak handlowy, styl, kontakt z nabywcą, wygląd i zachowanie sprzedawcy. Tworzą one tzw. siłę postrzegania

produktu przez klientów, dostawców oraz konkurentów. Przykładowo: gdy kupujemy czekoladę, wybieramy zazwyczaj produkt znanego producenta. Jest tak, ponieważ znamy dobrze tę markę, wiemy, że producent wykorzystuje jedynie wysokiej

jakości surowce, a sam produkt posiada atrakcyjne, przyciągające uwagę opakowanie.

Produkt poszerzony

Produkt poszerzony to inaczej korzyści dodatkowe, których kompozycja i zakres decydują o przewadze konkurencyjnej danego przedsiębiorstwa na rynku. W tym obszarze działania konkurencyjne

przedsiębiorstw na rynku są najbardziej widoczne. Wynika to z faktu, że przedsiębiorstwa podejmują wiele działań, by ich produkty były bardziej atrakcyjne dla klienta. Klient natomiast dokonuje wyboru, kierując się korzyściami, które

dołączone są do istoty produktu. Takimi dodatkowymi korzyściami np. przy zakupie samochodu mogą być: kredyt na preferencyjnych warunkach, tańszy serwis, możliwość zakupu nowego modelu po niższej cenie po oddaniu starego modelu czy

dłuższa gwarancja.

Produkt potencjalny

Produkt potencjalny zawiera wszelkie potencjalne ulepszenia i zmiany, którym produkt może podlegać w przyszłości. Dla telefonu komórkowego mogą to być: aparat fotograficzny i kamera umożliwiające

wykonywanie wysokiej jakości zdjęć i filmów, dostęp do internetu, nawigacja czy możliwość oglądania programów telewizyjnych. Produkt może zostać wzbogacony o dodatkowe cechy użytkowe lub też cechy poszerzające dotychczasowe możliwości

jego zastosowania. W ten sposób przedsiębiorstwa udowadniają, że traktują nabywców w wyjątkowy sposób.

Asortyment przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo działające na rynku zazwyczaj nie oferuje jednego produktu, ale całą ich grupę. Zbiór produktów i usług oferowanych przez określone przedsiębiorstwo określa się jako asortyment lub

produkt-mix.

Z asortymentem związane są takie pojęcia, jak rodzina produktów, klasa produktów i linia produktów. Rodzina produktów obejmuje kategorie produktów, które zaspokajają potrzeby

komplementarne (np. odzież). Klasa produktów (inaczej: kategoria produktów), to produkty, które łączy ich wspólne przeznaczenie czy pełnione funkcje (np. kategoria napojów gazowanych). Z kolei linia produktów to grupa

produktów zazwyczaj przeznaczona dla konkretnej grupy odbiorców, działająca w podobny sposób, sprzedawana z wykorzystaniem określonych kanałów dystrybucji lub tylko w określonych typach sklepów, posiadająca podobny poziom cen (np. linia

obuwia narciarskiego dla narciarzy o określonych umiejętnościach, obuwia sportowego czy szamponów do włosów).

Szerokość i głębokość asortymentu

Asortyment przedsiębiorstwa możemy analizować w dwóch wymiarach: poziomo i pionowo. Różnicowanie poziome to inaczej szerokość asortymentu, czyli liczba różnych linii produktów oferowanych przez

przedsiębiorstwo. Przykładem może być producent napojów bezalkoholowych, który dostarcza na rynek wody mineralne, napoje gazowane, soki oraz napoje izotoniczne.

Zróżnicowanie pionowe – głębokość asortymentu – to stopień zróżnicowania produktów w ramach danej linii produktowej (liczba wariantów produktu). Na przykład ten sam producent napojów bezalkoholowych może w ramach każdej linii

produktowej oferować różne warianty napojów: przy napojach gazowanych napoje o smaku coli, cytrynowym, pomarańczowym, dodatkowo sprzedawane w opakowaniach o różnych pojemnościach (np. 0,25 l, 0,33 l, 0,5 l, 1,0 l, 1,5 l) i różnych

rodzajach (opakowanie szklane, puszka, butelki plastikowe typu PET).

	Ciekawostka z Polski i z Europy
	W portfolio międzynarodowego koncernu Coca-Cola obowiązującym w Europie znajduje się 130 marek napojów. W Polsce koncern oferuje 16 marek i około 35 produktów.  [http://www.cocacola.com.pl/centrum-prasowe/informacje-korporacyjne/374.html].

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Artykuł pt. Zarządzanie marketingowe przedsiębiorstwem handlu internetowego; http://www.e-marketing.pl/artyk/artyk47.php] [Polityka asortymentowa a sukces rynkowego przedsiębiorstwa handlowego; http://swiatmarketingu.pl/index.php? rodzaj=01&id_numer=314107]

Ćwiczenia

1.      Korzystając z dostępnych informacji, scharakteryzuj 4 poziomy produktu dla wybranego modelu smartfona.

2.      Wyjaśnij pojęcie linia produktów i omów linię produktów wybranego producenta.

 

1.8.    Jak przyciągnąć klientów? Działania marketingowe

Bez względu na to, czy oglądasz program telewizyjny, czytasz gazetę, słuchasz radia, czy też spacerujesz ulicami nawet niewielkiego miasta, niemal na każdym kroku napotykasz na reklamy. Stojący na ulicy

ludzie wręczają Ci ulotki lub namawiają do skosztowania smacznego dania w pobliskiej restauracji. Dwie hostessy przebrane za cukierki informują, że w pobliżu znajduje się fabryka cukierków, którą można odwiedzić. W jakim celu podejmowane

są te działania?

Czym jest marketing?

Współcześnie znacznie łatwiej jest wyprodukować dobra, niż je sprzedać. Przedsiębiorstwa podejmują więc wiele działań, których celem jest poznanie gustów, preferencji i potrzeb obecnych oraz potencjalnych

klientów, informowanie klientów o produktach dostarczanych na rynek, a w rezultacie – nakłonienie ludzi do dokonania zakupu. Szczególne istotny staje się więc taki sposób zarządzania przedsiębiorstwem, który przyczyni się do budowania

właściwych relacji z klientami. Sposób ten określany jest mianem marketingu.

W ujęciu tradycyjnym marketing wiąże się z działaniami, mającymi na celu wspieranie sprzedaży dóbr i usług przez oddziaływanie na nabywcę. Nowe podejście kładzie nacisk na takie postępowanie marketingowe,

które ma na celu usatysfakcjonowanie klienta. Jak twierdzi Philip Kotler, amerykański ekonomista, autor wielu ważnych opracowań z dziedziny marketingu, marketing to „nauka i sztuka badania, tworzenia i oferowania z zyskiem produktów

posiadających wartość dla klienta w celu zaspokojenia potrzeb rynku docelowego. Marketing identyfikuje niespełnione potrzeby i pragnienia”.

Kompozycja marketing-mix

Wszelkie działania marketingowe, które mają być prowadzone w przedsiębiorstwie, muszą zostać najpierw zaplanowane. W tym celu przygotowuje się plan marketingowy, czyli plan osiągnięcia celów przez

przedsiębiorstwo. Aby te cele zrealizować, należy wybrać odpowiednie instrumenty marketingowe. Zestaw instrumentów wykorzystywanych w działaniach marketingowych przedsiębiorstwa określa się jako marketing-mix.

Marketing-mix tworzą 4 elementy:

• produkt, czyli wszystkie dobra i usługi, które przedsiębiorstwo oferuje na rynku,
• cena, czyli suma pieniędzy, którą płaci klient, aby nabyć określony produkt,
• dystrybucja, czyli wszystkie te działania przedsiębiorstwa, które sprawiają, że produkt jest dostępny na rynku i konsument może go nabyć,
• promocja, czyli wszystkie te działania przedsiębiorstwa, których celem jest informowanie o zaletach produktu i nakłanianie docelowych klientów do jego zakupu.

W ramach każdego z powyższych elementów wyróżnia się odpowiednie instrumenty marketingowe (rycina 6.11 i rycina 6.12).

Kompozycja (zestaw) elementów określanych jako marketing-mix, ma też skróconą nazwę – „4P”. Nazwa ta pochodzi od angielskich słów: product – ‘produkt’, price – ‘cena’,

place – ‘dystrybucja’, promotion – ‘promocja’.

Rycina 6.11. Kompozycja marketing-mix.
[Źródło: Ph. Kotler, Marketing, REBIS Sp. z o.o., Poznań 2005, s. 90.]

Marketing-mix umożliwia kierowanie rynkiem przedsiębiorstwa, wpływanie na popyt i podaż oraz konkurowanie z innymi przedsiębiorstwami na rynku. Prawidłowo prowadzone działania marketingowe powodują, że

klient pozytywnie postrzega wizerunek przedsiębiorstwa oraz jego produkty. Działania te zachęcają klientów do zakupu określonych dóbr i usług w określonym miejscu i czasie przy zachowaniu określonych warunków.

Rycina 6.12. przedstawia sposób, w jaki nabywca podejmuje decyzję o zakupie produktu lub usługi. Czynniki, które wpływają na decyzję o zakupie, to przede wszystkim bodźce marketingowe (czyli właśnie produkt, cena, dystrybucja,

promocja), a także czynniki ekonomiczne, demograficzne, kulturowe, polityczne czy techniczne.

Rycina 6.12. Model zachowania nabywcy.
[Źródło: Ph. Kotler, Marketing Management. Analysis, Planning and Control, Prentice Hall, New York 1989, s. 161]

Kompozycja promotion-mix

Jak już wiesz, promocja to jeden z elementów kompozycji marketing-mix. Tworzy ją zespół działań i środków, za pomocą których przedsiębiorstwo komunikuje się z rynkiem, przekazuje informacje o produktach

będących w jego ofercie i zachęca do ich zakupu. Rezultatem tych działań powinien być wzrost popytu na oferowane produkty. Promocja umożliwia dotarcie do potencjalnego nabywcy i poinformowanie go o walorach oferowanego produktu, miejscu

i warunkach zakupu oraz korzyściach z nabycia właśnie tego produktu. Kompozycję (zestaw elementów) promotion-mix tworzą: reklama, promocja sprzedaży, sprzedaż osobista, public relations i marketing bezpośredni.

PROMOCJA

REKLAMA

PROMOCJA SPRZEDAŻY

PUBLIC RELATIONS

SPRZEDAŻ OSOBISTA

MARKETING BEZPOŚREDNI

INSTRUMENTY PROMOCJI

Rycina 6.13. Kompozycja promotion-mix.
[Źródło: K. Przybyłowski, S.W. Hartley, W. Rudelius, Marketing, Dom Wydawniczy ABC, 1998, s. 574]

Reklama jest to płatny, nieosobowy przekaz informacji, pochodzący od konkretnego nadawcy, wykorzystujący masowe środki przekazu (np. radio, TV, prasa), którego celem jest zdobycie

przychylności i wywieranie wpływu na adresatów. Wyróżnia się m.in. reklamę telewizyjną, radiową, prasową, wydawniczą (np. ulotki, foldery, katalogi, kalendarze), reklamą zewnętrzną (np. plakaty, billboardy), ulotki reklamowe wysyłane

pocztą internetową (inaczej direct mail).

Promocja sprzedaży to zbiór technik, których celem jest szybki wzrost sprzedaży produktu przez przyznanie konsumentom lub sprzedawcom określonych korzyści. Korzyści te zazwyczaj obowiązują w

ściśle określonym czasie. Przykłady promocji sprzedaży to: wystawy, targi, kiermasze, pokazy, degustacje, demonstracje w domu klienta, przeceny towarów, konkursy, sprzedaż z bonifikatą, kupony.

Sprzedaż osobista oznacza prezentowanie oferty przedsiębiorstwa przez bezpośrednie kontakty sprzedawców z nabywcami.

Public relations to działania mające na celu zdobycie zaufania opinii publicznej dla przedsiębiorstwa oraz stworzenie pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa. Przykłady to: stoiska

informacyjne o przedsiębiorstwa na targach, foldery przedsiębiorstwa, ulotki reklamowe o przedsiębiorstwie, listy okolicznościowe, wystawy prezentujące przedsiębiorstwo, organizowane przez nie konferencje, seminaria, sympozja, udzielane

wywiady, tworzone reportaże, relacje dla prasy, audycje radiowe czy sponsoring [Sponsoring jest to forma promocji polegająca na finansowaniu wydarzeń sportowych, kulturalnych lub społecznych, instytucji lub osób i wykorzystywanie tego

faktu do promocji przedsiębiorstwa będącego sponsorem.].

Marketing bezpośredni to sposób komunikacji, polegający na tworzeniu bezpośredniej relacji między przedsiębiorstwem a jego klientami. Stanowi on specyficzne połączenie reklamy ze sprzedażą.

Przykładem marketingu bezpośredniego mogą być: marketing katalogowy, marketing poczty bezpośredniej, telemarketing, marketing bezpośredniej relacji przez telewizję, radio, gazetę codzienną i czasopisma, media zindywidualizowanego

kontaktu w internecie: e-mail oraz spersonalizowane strony WWW, SMS, MMS, WAP.

Tabela 6.2. Cechy charakterystyczne poszczególnych elementów promotion-mix.
[Źródło: Na podstawie: K. Przybyłowski, S.W. Hartley, W. Rudelius, Marketing, Dom Wydawniczy ABC, 1998, s. 467]

Ciekawostka z Polski

Jak wskazuje raport Marketing mobilny 2012/2013 przygotowany przez TNS Polska SA, Polacy coraz częściej do wyszukiwania informacji o produktach i usługach wykorzystują tablety i smartfony. Niemal połowa Polaków, będąc w domu, poszukuje informacji o produktach lub usługach w internecie, używając w tym celu smartfonu. Jedna czwarta Polaków wyszukuje informacje produktowe w internecie, będąc w sklepie. Jest to ważna informacja dla właścicieli przedsiębiorstw, ponieważ wskazuje ona na to, że ich firmy powinny mieć witrynę internetową w wersji desktopowej i mobilnej, jak również reklamy dostosowane do ekranów smartfonów czy tabletów. [http://marketing.org.pl/index.php/go=2/act=2/aid=m51d16041bf45c ]

	W zgodzie z prawem
	[Prace Rady Reklamy nad nowelizacją Kodeksu etyki reklamy; http://www.smb. pl/index/page/id/187/alias/rada_reklamy_pracuje_nad_nowelizacja_kodeksu]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Ciekawe kampanie reklamowe; http://ciekawareklama.blox.pl/html] [Marketing wirusowy; http://webhosting.pl/Marketing.wirusowy.czyli.jak.promowac .w.Sieci.by.wszyscy.o.tym.mowili] [Marketing partyzancki; http://blog.ambnetmedia.pl/projekty-zrealizowane/nieszablonowe- metody-promocji-czyli-marketing-partyzancki/]

Ćwiczenia

1.      Korzystając z dostępnych źródeł informacji, wyjaśnij, czym jest rynek produktów FMCG.

2.      Ustal, czy przedsiębiorstwa działające w branży FMCG, prowadząc działania promocyjne, wykorzystują wszystkie elementy kompozycji promotion-mix, czy też – tylko niektóre z nich. Uzasadnij swoją

odpowiedź.

3.      Napisz, w jaki sposób można promować firmę:

a)         produkującą żywność.

b)        motoryzacyjną.

 

1.9.    Plan marketingowy

Wypromowanie każdego produktu, marki czy przedsięwzięcia wymaga opracowania szczegółowego planu marketingowego. Jak powinien wyglądać taki plan? Jakie elementy powinien zawierać?

Czym jest plan marketingowy?

Plan marketingowy to program działań marketingowych, które zamierza podjąć przedsiębiorstwo w wyznaczonym czasie, np. roku czy 5 lat. Plan marketingowy może dotyczyć całego asortymentu, jeśli

jest to plan marketingowy nowej działalności gospodarczej, lub konkretnego produktu, jeśli jest opracowywany nowy produkt.

Plan marketingowy powstaje podczas pierwszego etapu marketingu strategicznego. Marketing strategiczny to proces opracowywania strategii marketingowej przedsiębiorstwa. Strategią marketingową

nazywamy natomiast określony program marketingowy, który umożliwi zdobycie wyznaczonego celu marketingowego, czyli rynku zbytu. Strategia marketingowa jest opracowywana w ramach planu marketingowego. Kolejny, drugi etap

procesu marketingu strategicznego to wdrożenie opracowanego planu marketingowego. Trzeci etap polega na sprawdzeniu, w jakim stopniu i w jaki sposób zostały wykonane zaplanowane działania. W razie wykrycia niezgodności podejmowane są

działania korygujące.

Etap planowania

Analiza sytuacyjna (SWOT)

Koncentracja na rynku i produkcie oraz wyznaczanie celów głównych

Program marketingowy

Etap wdrażania planu marketingowego

Etap kontroli planu marketingowego

Plan marketingowy

Rycina 6.14. Proces marketingu strategicznego.
[Źródło: K. Przybyłowski, S.W. Hartley, W. Rudelius, Marketing, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1998, s. 45]

Struktura planu marketingowego

Plan marketingowy produktu lub marki powinien zawierać następujące części (sekcje):

• streszczenie dla kierownictwa i spis treści,
• opis bieżącej sytuacji marketingowej,
• zagrożenia i szanse (analiza SWOT),
• cele i okoliczności,
• strategie marketingowe,
• programy działania,
• budżet,
• środki kontroli.

Opis poszczególnych części planu marketingowego przedstawiono w tabeli 6.3.

Sekcja	Charakterystyka
Streszczenie dla kierownictwa i spis treści	Zawiera krótkie omówienie planu, w tym główne cele i zalecenia dotyczące planowanego przedsięwzięcia, z którymi zapozna się zarząd firmy. Po streszczeniu powinien znajdować się spis treści.
Opis bieżącej sytuacji marketingowej	Zawiera dane o otoczeniu rynkowym, produktowym, konkurencyjnym, dystrybucyjnym oraz konkurencji. Informacje te zostaną wykorzystane do przeprowadzenia analizy SWOT (silne i słabe strony, szanse i zagrożenia).
Analiza SWOT	Są w niej opisane najważniejsze silne i słabe strony firmy oraz najważniejsze szanse i zagrożenia dla produktu. Na tym etapie opracowywania planu marketingowego kierownictwo ustala również najważniejsze kwestie, które mogą wpłynąć na realizację celów.
Cele i okoliczności	Są w niej opisane cele firmy w odniesieniu do sprzedaży, udziału w rynku i zysków.
Strategia marketingowa	Zawiera opis segmentów docelowych, czyli grup klientów i ich potrzeb, które zaspokoją produkty oferowane przez przedsiębiorstwo. Jest w niej określona pozycja, jaką zajmują na rynku linie produktów przedsiębiorstwa.
Programy działania	Informuje o tym, jakie działania zostaną podjęte, kto i kiedy je wykona oraz ile będą one kosztować.
Budżet	Zawiera opis: wpływów – przewidywany poziom sprzedaży w ujęciu jednostkowym oraz z wykorzystaniem średniej ceny, wydatków – przewidywane koszty produkcji, dystrybucji i marketingu. Zestawienie wpływów i wydatków wskazuje na przewidywane zyski. Zatwierdzony budżet jest wykorzystywany do opracowania planów i harmonogramów zaopatrzenia w surowce do produkcji, plany produkcji, zatrudnienia pracowników oraz planowanych działań marketingowych.
Środki kontroli	Jest w niej opisany sposób kontroli postępu realizacji planu. Umożliwia to analizowanie wyników za poszczególne okresy, a w razie konieczności – podejmowanie koniecznych działań korygujących (naprawczych).

Tabela 6.3. Charakterystyka części planu marketingowego.
[Źródło: opracowanie na podstawie: Ph. Kotler, Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie i kontrola, FELBERG SJA, Warszawa 1999, s. 93; Ph.

Kotler, Marketing, REBIS Sp. z o.o., Poznań 2005, s. 115–116]

Wdrożenie planu marketingowego

Po opracowaniu planu marketingowego powinno nastąpić wprowadzenie go w życie. Na tym etapie bardzo ważne jest szczegółowe przeanalizowanie planowanych strategii marketingowych oraz taktyki marketingowej.

Jak już wiesz, pojęcie strategia marketingowa jest związane bezpośrednio z oczekiwanym efektem końcowym, czyli rynkiem docelowym, który przedsiębiorstwo

pragnie zdobyć, oraz środkami wykorzystywanymi do realizacji tego celu (programem marketingowym obejmującym cztery elementy marketingu-mix). Przy wdrażaniu planu marketingowego podejmuje się wiele szczegółowych decyzji, które w

efekcie mają przyczynić się do skutecznego wdrożenia strategii marketingowej. Decyzje te nazywane są taktyką marketingową.

Kontrola

Kontrola realizacji planu marketingowego umożliwia porównanie założonych celów z rezultatami, które udało się osiągnąć. Efektem takiego porównania są wnioski, które prowadzą do podjęcia właściwych działań

korygujących. Podobnie jest w wypadku wszystkich innych działań marketingowych podejmowanych przez przedsiębiorstwo. Zadaniem kierownictwa firmy jest porównanie wyników realizacji przygotowanego programu marketingowego z celami

założonymi na początku. W przypadku zauważenia niezgodności konieczne jest wprowadzenie działań, które je naprawią.

Ciekawostka z Polski

W ostatnim czasie wiele sieci handlowych i gastronomicznych poszukuje przedsiębiorców gotowych do współpracy i rozbudowy ich sieci sprzedaży przez franczyzę. Dla osób, które się na to zdecydują, jest to sposób na samodzielne wejście w biznes. Z drugiej strony przedsiębiorcy otrzymują wsparcie wielkich sieci. Na czym polega franczyza? Przedsiębiorca podpisuje umowę z dużą siecią. Umowa ta uprawnia przedsiębiorcę do oznaczenia swoich punktów logo sieci i korzystania z dostaw produktów od franczyzodawcy. Sieć udostępnia mu własne know-how (czyli informacje o tym, jak prowadzić biznes) oraz np. wsparcie marketingowe. W zamian za to franczyzobiorca zobowiązany jest do oddawania na rzecz franczyzodawcy części obrotów oraz uzgodnionej stałej opłaty. [http://wyborcza.biz/Firma/1,101618,13684322,Ofensywa_franczyzy__ czyli_otworz_znany_sklep_lub_restauracje_.html]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Jak opracować plan marketingowy; http://www.pressence.com.pl/index.php?m=m49] [Artykuł pt. Budujemy pozytywne relacje; http://www.moznainaczej.com.pl/a-blikle-budujemy-pozytywne-relacje] [Franczyza; http://franczyza.org.pl/]

Ćwiczenia

1.      Wyobraź sobie, że otwierasz jeden z wielu małych sklepów z pamiątkami, który znajduje się w Sukiennicach, w Krakowie, i chcesz pozyskać klientów. W tym celu:

a)         określ, kim mogą być Twoi klienci.

b)        określ, jakich produktów oczekują Twoi potencjalni klienci.

c)         ustal, jakie działania marketingowe podejmiesz, aby klienci przyszli właśnie do Ciebie, a nie do konkurencji.

1.10.   Czy to się opłaci? Prognoza finansowa dla przedsiębiorstwa

Zasadniczym celem działalności gospodarczej prowadzonej w warunkach gospodarki rynkowej jest uzyskanie wymiernych korzyści majątkowych, czyli generowanie zysków. Zysk to różnica między przychodami

uzyskiwanymi przez przedsiębiorstwo a ponoszonymi przez przedsiębiorstwo kosztami. Dla przedsiębiorcy ważne jest stałe kontrolowanie, czy działalność przedsiębiorstwa jest opłacalna i przynosi zysk. W jaki sposób można to zrobić?

Dokumenty sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa

Z perspektywy przedsiębiorstwa bardzo ważne jest stałe sprawdzanie opłacalności prowadzonych działań rynkowych. W tym celu wyznaczeni pracownicy przedsiębiorstwa przygotowują dokumenty finansowe określające

stan finansów przedsiębiorstwa, nazywane sprawozdaniem finansowym. Sprawozdanie finansowe składa się m.in. z:

• bilansu,
• rachunku zysków i strat,
• rachunku przepływów pieniężnych (cash flow).

Podstawowe wzory tych dokumentów znajdują się w Ustawie z dnia 29 września 2004 roku o rachunkowości.

Bilans

Bilans to zestawienie posiadanych przez przedsiębiorstwo aktywów i pasywów. Suma aktywów musi się równać sumie pasywów. Aktywa to zestawienie składników majątku, które są w posiadaniu

przedsiębiorstwa. Tworzą je:

• aktywa trwałe (majątek trwały) – składniki majątku przedsiębiorstwa wykorzystywane w dłuższym okresie czasu, takie jak środki trwałe (maszyny, urządzenia) oraz finansowy majątek trwały (należności długoterminowe);
• aktywa obrotowe (majątek obrotowy) – składniki majątku ulegające zużyciu lub zbywane w okresie do 1 roku.

Pasywa to kapitały przedsiębiorstwa (kapitał własny i zobowiązania) stanowiące źródło finansowania aktywów. Dzielimy je na:

• kapitał własny – wartość środków finansowych wniesionych przez właścicieli przedsiębiorstwa (wspólników, udziałowców, akcjonariuszy) i środków wypracowanych przez przedsiębiorstwo w trakcie jego działalności gospodarczej;
• kapitał obcy – zobowiązania i rezerwy na nie, pochodzące ze środków finansowych uzyskanych od innych podmiotów i wykorzystywane w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa.

 

AKTYWA	PASYWA
Aktywa trwałe	Kapitał własny
wartości niematerialne i prawne – niematerialne składniki majątku (np. prawa autorskie, znaki towarowe)	kapitał (fundusz) podstawowy – środki pieniężne i rzeczowe wniesione przez wspólników w chwili rozpoczęcia działalności gospodarczej
rzeczowe aktywa trwałe – środki trwałe (np. maszyny, urządzenia, środki transportu)	kapitał zapasowy (rezerwowy) – kapitał wygospodarowany przez przedsiębiorstwo m.in. w efekcie podziału i zatrzymania części zysku, nadwyżki ceny emisyjnej akcji ponad jej wartość nominalną, nadwyżki ceny objęcia udziałów nad ich wartość nominalną; zapewnia ciągłość funkcjonowania przedsiębiorstwa
należności długoterminowe – przewidywane wpływy i korzyści ekonomiczne należne przedsiębiorstwu od innych podmiotów (np. pożyczki); termin ich spłaty przekracza rok	zysk lub strata z ubiegłych lat – wynik finansowy będący efektem działalności gospodarczej, wyrażony w formie pieniężnej, nierozliczony w ubiegłych latach
inwestycje długoterminowe – aktywa finansowe i rzeczowe nabywane przez przedsiębiorstwo w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, wynikających z przyrostu wartości tych zasobów (np. nieruchomości, akcje)	zysk lub strata netto – wynik finansowy uzyskany przez przedsiębiorstwo w danym okresie obrotowym
Aktywa obrotowe	Kapitał obcy (zobowiązania)
zapasy – rzeczowe składniki majątku obrotowego, surowce, materiały, półprodukty do produkcji	rezerwy na zobowiązania – przewidywane przyszłe wydatki przedsiębiorstwa, związane z rozliczeniem jego zobowiązań wobec kontrahentów lub innych podmiotów
należności krótkoterminowe – przewidywane wpływy i korzyści ekonomiczne należne przedsiębiorstwu od innych podmiotów (np. należności handlowe); termin ich spłaty wynosi rok lub krócej	zobowiązania długoterminowe – zobowiązania przedsiębiorstwa o terminie spłaty powyżej 12 miesięcy (np. długoterminowe kredyty i pożyczki)
inwestycje krótkoterminowe – krótkoterminowe papiery wartościowe, waluty, środki zgromadzone na rachunkach bankowych, gotówka	zobowiązania krótkoterminowe – zobowiązania przedsiębiorstwa o terminie spłaty poniżej roku (np. zobowiązania z tytułu dostaw i usług, z tytułu wynagrodzeń, ceł, podatków, ubezpieczeń)

Tabela 6.4. Struktura bilansu.

Rachunek zysków i strat

Wynik finansowy przedsiębiorstwa jest określany na podstawie rachunku zysków i strat. Jego przygotowanie polega na zestawieniu przychodów i wydatków przedsiębiorstwa. Różnica między przychodami a kosztami

informuje o tym, czy prowadzona działalność przynosi zyski czy straty.

Wynik ze sprzedaży

Wynik z działalności operacyjnej

Wynik z działalności gospodarczej

Zysk brutto

Zysk netto

Przychody ze sprzedaży towarów, wyrobów, usług i materiałów – Koszty działalności podstawowej

Wynik ze sprzedaży + Pozostałe przychody operacyjne – Pozostałe koszty operacyjne

Wynik z działalności operacyjnej + Przychody finansowe – Koszty finansowe

Wynik z działalności gospodarczej + Zyski nadzwyczajne – Straty nadzwyczajne

Zysk brutto – Podatek dochodowy

Ryc. 6.15. Struktura rachunku zysków i strat.

Wynik finansowy może być ustalany za pomocą dwóch metod: metody porównawczej oraz metody kalkulacyjnej. Różnią się one w zakresie działalności podstawowej.

Metoda porównawcza jest oparta na układzie rodzajowym kosztów – przychodom przeciwstawia się w niej koszty poniesione w okresie sprawozdawczym. Natomiast wariant kalkulacyjny oparty jest na układzie

podmiotowym kosztów. W tym przypadku przychodom przeciwstawia się koszty dotyczące okresu sprawozdawczego (więcej informacji na temat obu metod znajdziesz w podrozdziale 7.10).

Rachunek przepływów pieniężnych

Rachunek przepływów pieniężnych (cash flow) przedstawia przepływy pieniężne ujęte w 3 grupy:

• przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej,
• przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej,
• przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej.

 

Wiersz	Wyszczególnienie	Dane za rok
A.	Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
I.	Wpływy
II.	Wydatki
III.	Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I-II)
B.	Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej
I.	Wpływy
II.	Wydatki
III.	Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I-II)
C.	Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej
I.	Wpływy
II.	Wydatki
III.	Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej (I-II)
D.	Przepływy pieniężne netto, razem (A.III +/- B.III +/- C.III)
E.	Bilansowa zmiana stanu środków pieniężnych
F.	Środki pieniężne na początek okresu
G.	Środki pieniężne na koniec okresu (F+/-D

Tabela 6.5. Struktura rachunku przepływów pieniężnych.

Próg rentowności

Obliczenie progu rentowności (progu opłacalności przedsięwzięcia) umożliwia ocenę efektywności działań podejmowanych przez przedsiębiorstwo, czyli rentowności przedsiębiorstwa. Próg

rentowności informuje o tym, przy jakiej wartości sprzedaży następuje jej zrównanie z kosztami ponoszonymi na ten cel. W sytuacji, gdy wynik finansowy przyjmuje wartość powyżej progu rentowności, podjęte działania przynoszą zysk. W

przeciwnym wypadku odnotowuje się stratę, a prowadzone działania nie są rentowne.

Wyróżnia się:

• próg rentowności w ujęciu ilościowym – to liczba wyrobów, którą przedsiębiorstwo powinno sprzedać w celu pokrycia kosztów całkowitych (stałych i zmiennych),
• próg rentowności w ujęciu wartościowym – to wielkość przychodów ze sprzedaży, które przedsiębiorstwo musi uzyskać by pokryć koszty całkowite.

Innym istotnym miernikiem efektywności działań prowadzonych przez przedsiębiorstwo jest wskaźnik rentowności sprzedaży (ROS), nazywany również wskaźnikiem marży brutto.

Wskaźnik ten informuje, na ile sprzedaż w danym przedsiębiorstwie jest opłacalna. Aby go obliczyć, korzystamy ze wzoru:

Ciekawostka z Polski

Zgodnie z wynikami ogólnoświatowych Badań Nadużyć Gospodarczych przeprowadzonych przez firmę doradczą Ernst & Young, poważnym problemem wśród polskich firm są nadużycia księgowe. Zdaniem 42% respondentów uczestniczących w badaniach wyniki finansowe są lepsze od rzeczywistej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Najczęściej podawane nadużycia księgowe to wcześniejsze rozpoznawanie przychodów (12%) i namawianie klientów do zakupu niechcianych produktów, a w efekcie uzyskania wyższej sprzedaży (8%). [http://ksiegowosc.infor.pl/wiadomosci/140833,Kreatywna-ksiegowosc-w-polskich-firmach.html] [http://www.rzetelnafirma.pl/aktualnosci-lista/kreatywna-ksiegowosc-w-polsce]

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości; http://aktyprawne.poznajpodatki.pl/inne-ustawy/ustawa-o- rachunkowosci-2013/]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Sprawozdanie finansowe; http://www.ngo.pl/x/443011] [Wskaźniki rentowności; http://www.findict.pl/slownik/rentownosc ] [Kreatywna księgowość; http://www.eurofinance.com.pl/index.php?docid=4627&biuletyn=39]

Ćwiczenia

1.      Firma produkuje pastę do zębów. Cena jednej tubki pasty to 10 zł. Koszt zakupu surowców do produkcji jednej tubki pasty wynosi 7 zł. Koszty stałe, które ponosi przedsiębiorstwo (czynsz, energia

elektryczna, pensje dla pracowników), wynoszą 6000 zł. Oblicz ilościowy próg rentowności i odpowiedz na pytanie: Ile tubek pasty do zębów musi wyprodukować i sprzedać przedsiębiorstwo, aby pokryć wszystkie koszty (zarówno stałe jak i

zmienne)?

Skorzystaj ze wzoru: ,

gdzie:

IPR – ilościowy próg rentowności,

Ks – koszty stałe,

C – cena jednostkowa sprzedaży,

KZJ – koszt jednostkowy.

 

 

2.      Oblicz wartościowy próg rentowności i odpowiedz na pytanie: Ile musi wynosić wartość sprzedaży przedsiębiorstwa, aby można było pokryć wszystkie koszty (zarówno stałe, jak i zmienne)?

Skorzystaj ze wzoru: ,

gdzie:

WPR – wartościowy próg rentowności.

 

1.11.   Jaką szansę na powodzenie ma przedsiębiorstwo?

W gospodarce rynkowej funkcjonuje wiele przedsiębiorstw zróżnicowanych pod względem wielkości (liczby zatrudnianych pracowników), obszaru oddziaływania (wielkości rynku, na którym działają) czy rodzaju

prowadzonej działalności. Codziennie powstają też nowe firmy. Niektóre z przedsiębiorstw właśnie przeżywają okres swojej świetności, inne – mają problemy finansowe lub są likwidowane. W jaki sposób, planując rozpoczęcie działalności

gospodarczej, można sprawdzić, czy odniesie ona sukces?

Analiza SWOT

Przedsiębiorca, który planuje rozpoczęcie działalności gospodarczej lub dąży do tego, by jego przedsiębiorstwo przynosiło zyski, powinien stale kontrolować zarówno sytuację panującą w mikrootoczeniu i

makrootoczeniu przedsiębiorstwa [odsyłacz do 5.4], jak i zasoby własne przedsiębiorstwa. [Zasobami własnymi przedsiębiorstwa jest wszystko to, czym przedsiębiorstwo dysponuje – praca (zasoby ludzkie), ziemia (zasoby naturalne), kapitał,

technologia, przedsiębiorczość.] Kontrola ta powinna polegać na:

• ustaleniu szans i zagrożeń związanych z otoczeniem przedsiębiorstwa (np. rozwój nowych gałęzi przemysłu, większa konkurencja),
• określeniu atutów i słabych stron związanych z posiadanymi przez przedsiębiorstwo zasobami (np. jest zatrudniony personel o wysokich kwalifikacjach, brakuje oddziału w miejscowości X).

Mocne i słabe strony danej działalności gospodarczej (siła i wady), a także możliwości i zagrożenia (okazje i trudności) powstające w otoczeniu przedsiębiorstwa można rozpoznać dzięki analizie SWOT. Jej nazwa to akronim

pochodzący od angielskich wyrazów: strength, weakness, opportunities, threats, oznaczających odpowiednio: siłę, wady, okazje i trudności.

	Czynniki pozytywne	Czynniki negatywne
Czynniki wewnętrzne (zależne od firmy)	strengths (mocne strony)	weaknesses (słabe strony)
Czynniki zewnętrzne (niezależne od firmy)	opportunities (szanse)	threats (zagrożenia)

Rycina 6.15. Zróżnicowanie czynników w analizie SWOT.
[Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.praktycznaekonomia.edu.pl/pl/Analiza-

SWOT]

Analiza otoczenia zewnętrznego (analiza szans i zagrożeń)

W tej części analizy bardzo ważna jest obserwacja zarówno makrootoczenia (demograficznego, ekonomicznego, technologicznego, polityczno-prawnego, społecznego i kulturowego), jak i mikrootoczenia (klientów,

konkurencji, dostawców, dystrybutorów) przedsiębiorstwa. Mają one wpływ na zdolność przedsiębiorstwa do wypracowania zysku. Przedsiębiorstwo powinno obserwować pojawianie się na rynku nowych trendów oraz wydarzeń, które mogą wpływać na

jego prawidłowe funkcjonowanie.

Ocena szans i zagrożeń w obszarze działania przedsiębiorstwa pozwala na wyróżnienie czterech typowych sytuacji rynkowych:

• idealna okazja – występuje wtedy, gdy pojawiają się duże szanse na wzrost rynku i jest małe prawdopodobieństwo, że powstaną jakiekolwiek zagrożenia,
• interesy ustabilizowane – stwarza możliwość uzyskania niewielkich, ale pewnych zysków z prowadzonej działalności,
• interesy spekulacyjne – stwarza duże możliwości na zyski, ale wiąże się również z wieloma zagrożeniami,
• przedsięwzięcia kłopotliwe – występuje wtedy, gdy są niewielkie szanse na rozwój rynku przedsiębiorstwa, i wiąże się z licznymi zagrożeniami.

Tabela 6.6. Klasyfikacja przedsięwzięć gospodarczych ze względu na poziom szans i zagrożeń.
[Źródło: r. Niestrój, Zarządzanie marketingiem. Aspekty strategiczne, PWN, Warszawa 1996, s. 119]

Analiza środowiska wewnętrznego (analiza mocnych i słabych stron)

Bardzo ważne jest, by przedsiębiorstwo było świadome zarówno swoich mocnych, jak i słabych stron. Pozwoli to na realistyczną ocenę jego sytuacji rynkowej. Analiza mocnych i słabych stron polega na

wyszczególnieniu tych czynników, które są szczególnie ważne dla przedsiębiorstwa z punktu widzenia jego pozycji konkurencyjnej na rynku (pozycji, którą zajmuje w stosunku do innych przedsiębiorstw, będących jego konkurentami). Następnie

czynniki te poddawane są ocenie. Przedsiębiorstwo musi w tym celu opracować określone kryteria oceny oraz punktową skalę ocen.

Analiza mocnych i słabych stron ma na celu:

• wskazanie tych zasobów przedsiębiorstwa, które są jego zdecydowanymi atutami na tle konkurencji,
• wykrycie słabych obszarów przedsiębiorstwa, które mogą stwarzać zagrożenie ataku ze strony konkurentów,
• wskazanie szczególnych predyspozycji przedsiębiorstwa, które mogą stać się pomocne w wykorzystaniu nowych okazji pojawiających się na rynku.

Analizę mocnych i słabych stron można przeprowadzić, porównując badane przedsiębiorstwo z jego bezpośrednim konkurentem. W sytuacji, gdy trudno jest wskazać najważniejszego konkurenta, punkt odniesienia może

stanowić charakterystyka typowego konkurenta przygotowana na podstawie danych dotyczących grup firm dominujących na rynku.

Po porównaniu zestawienia mocnych i słabych stron badanej firmy z zestawieniem mocnych i słabych stron konkurenta otrzymuje się 4 warianty sytuacji, w których przedsiębiorstwo może się znaleźć na tle

konkurentów. Są to:

• bezwzględna przewaga – występuje wtedy, gdy zbiór mocnych i słabych stron badanej firmy dominuje nad zbiorem mocnych i słabych stron konkurenta,
• przewaga oparta na wybranych atutach – występuje wtedy, gdy suma wszystkich mocnych stron badanej firmy dominuje nad sumą mocnych stron konkurenta,
• sytuacja przeciętna – występuje wtedy, gdy zbiór mocnych i słabych stron badanej firmy jest bardzo podobny do zbioru mocnych i słabych stron konkurenta,
• przewaga słabości – występuje wtedy, gdy suma wszystkich mocnych stron konkurenta dominuje nad sumą mocnych stron badanej firmy.

Tabela 6.7. Warianty sytuacji rynkowych ze względu na siłę konkurencyjną firmy.
[Źródło: r. Niestrój, Zarządzanie marketingiem. Aspekty strategiczne, PWN, Warszawa 1996, s. 124]

Ciekawostka z Unii Europejskiej

Analiza SWOT dotycząca członkostwa Polski w Unii Europejskiej przedstawia się następująco: S (strengths) W (weaknesses) wysoka dynamika wzrostu PKB, „wschodzący” rynek (zyski), stabilna sytuacja polityczna, ugruntowana demokracja, zdrowe finanse publiczne, stabilna waluta, wysoki udział UE w obrotach handlu zagranicznego, niskie koszty wykwalifikowanej siły roboczej (płacowe). konieczność restrukturyzacji przemysłu (przemysł stalowy, górnictwo), konieczność dostosowań w rolnictwie, niski poziom rozwoju infrastruktury transportowej, słabość resortu spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości, fiskalizm związany z dostosowaniami strukturalnymi (koszty budżetowe), wysokie (pozapłacowe) koszty zatrudnienia. O (opportunities) T (threats) prywatyzacja i restrukturyzacja (wzrost efektywności gospodarowania), napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych – wzrost stopy inwestycji, napływ nowych technologii, metod organizacji i zarządzania, restrukturyzacja rolnictwa (napływ środków z WPR), korzyści skali (jednolity rynek europejski), transfery z funduszy strukturalnych. inflacja, bezrobocie, bankructwa, wzrost deficytu bilansu płatniczego, zbyt szybkie wprowadzenie zasad prawnych obowiązujących w UE może podnieść koszty, a w efekcie zlikwidować przewagę polskich przedsiębiorstw dotyczącą dostarczania towarów po niższych cenach. [Źródło: http://www.ce.uw.edu.pl/pliki/pw/2-2001_Stawarska.pdf]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Analiza SWOT e-usługi; http://www.web.gov.pl/g2/big/2012_10/ 56356b920633962d916eadbbce5db5cd.pdf] [Analiza SWOT; http://www.praktycznaekonomia.edu.pl/upload/File/warto- wiedziec/2013/Planowaniedzialalno-AnalizaSWOTpdf.pdf ] [Macierz BCG; http://www.ekonomicznie.pl/strefa.php?strefa=artykuly&art=6, http://home.agh.edu.pl/~kwiecien/w3_4_5.pdf ]

Ćwiczenia

1.      Wykonaj analizę SWOT dla szkoły, w której się uczysz.

2.      Zastanów się nad przedsięwzięciem gospodarczym, które możesz w przyszłości uruchomić, i wykonaj dla niego analizę SWOT.

3.      Czy można wykonać analizę SWOT dla Polski? Jeżeli tak, wykonaj ją. Jeżeli nie, podaj uzasadnienie swojej odpowiedzi.

4.      Korzystając z artykułu [http://www.forbes.pl/kariera/artykul/sekcja/rozwoj-osobisty/zbadaj-swoja-osobowosc-za-pomoca-analizy-swot-,30474,1 ], przeprowadź analizę SWOT dla siebie.

 

1.12.   Prezentacja projektu

Efektem końcowym każdego dobrze opracowanego projektu powinno być wystąpienie ilustrowane poprawnie skonstruowaną, interesującą i estetyczną prezentacją. Zapewne nie raz w ramach lekcji w szkole lub innych

zajęć zdarzyło Ci się oglądać prezentację na jakiś temat. Czasem udało Ci się poznać w ten sposób wiele interesujących faktów. Były jednak i takie prezentacje, które z pozoru dotyczyły ciekawej tematyki, jednak później okazywały się

nużące. Jak w takim razie przygotować dobrą prezentację? Na co zwrócić szczególną uwagę, by słuchacze z zaciekawieniem Cię słuchali, a później pogratulowali Ci interesującego wystąpienia?

Przygotowywanie do stworzenia prezentacji

Pierwszym etapem pracy nad prezentacją powinno być ustalenie następujących zagadnień:

• Kto będzie odbiorcą prezentacji? Czy będą to uczniowie, nauczyciele, osoby nieznające danego tematu czy też specjaliści w danej dziedzinie? Poziom i sposób prezentowania określonego zagadnienia powinien być dostosowany do

  oczekiwań odbiorców.

• W jaki sposób prezentacja będzie przedstawiana? Może to być np. prezentacja multimedialna z wykorzystaniem komputera i projektora, prezentacja z wykorzystaniem tablicy i kolorowych flamastrów czy prezentacja uzupełniona

  doświadczeniem lub inscenizacją.

• Jakie informacje chcemy przekazać? Czy temat zostanie omówiony w sposób ogólny czy bardziej szczegółowo?

Poniżej przedstawiono informacje dotyczące prezentacji multimedialnej, którą można przygotować np. w programie PowerPoint lub korzystając z aplikacji internetowej Prezi.

Elementy prezentacji

Każda prezentacja multimedialna, niezależnie od zawartych w niej treści, powinna być zbudowana w podobny sposób i zawierać następujące części:

• slajd tytułowy – powinien on przypominać okładkę książki i zawierać tytuł prezentacji oraz imię i nazwisko jej autora. Można na nim zamieścić również miejsce i datę, czyli gdzie i kiedy prezentacja została przygotowana. Jest

  to jedyny slajd, którego tło i budowa może być inna od pozostałych.

• slajd informujący o celu wystąpienia – na tym slajdzie powinien być opisany w kilku słowach problem, który będzie omawiany w dalszej części wystąpienia.
• slajd zawierający plan wystąpienia – powinny się na nim znaleźć punkty z informacją o przebiegu wystąpienia. Planu nie przygotowuje się, jeśli prezentacja będzie trwać krótko (np. kilkanaście minut).
• slajdy dotyczące właściwej treści wystąpienia – powinny one zawierać krótkie opisy najważniejszych zagadnień i problemów, które będą omówione podczas prezentacji (Uwaga: nie umieszcza się na nich całego wystąpienia). Poza

  tekstem mogą się na nich znaleźć również wykresy, tabele czy fotografie, a także animacje.

• slajd podsumowujący – na slajdzie tym należy umieścić wnioski końcowe, względnie najważniejsze informacje, które warto zapamiętać.
• slajd końcowy – należy na nim podać źródła, z których się korzystało, nazwiska osób, które pomagały przy przygotowaniu wystąpienia i dane kontaktowe prelegenta.

tytuł

cel

plan

treść

podsumowanie

podziękowania

Wstęp

Zakończenie

Rycina 6.16. Elementy prezentacji.
[Źródło: M.P. Sadowski, Doskonała prezentacja. Sztuka skutecznego przekazu, Helion-Onepress, Gliwice 2008, s. 7]

Zasady przygotowywania prezentacji

Wiesz już, z jakich części powinna składać się prezentacja. Poniżej znajdziesz najważniejsze zasady jej przygotowania:

• Treści powinny być prezentowane w sposób prostoty, jasny i czytelny.
• Liczba informacji na jednym slajdzie powinna być ograniczona.
• Najistotniejsze informacje można uwydatnić, używając pogrubionej czcionki lub zwiększając czcionkę.
• Każdy slajd, z wyjątkiem slajdów zawierających duży rysunek, schemat lub ilustrację, powinien być opatrzony tytułem.
• Najistotniejsze informacje powinny znaleźć się zawsze w lewym górnym rogu slajdu.
• Treść slajdów musi być spójna z wystąpieniem.

Czcionka i kolorystyka

Przy opracowaniu prezentacji bardzo ważna jest jej spójność graficzna – jednolity wzór tła, szablon oraz czcionka dla całej prezentacji.

Kolorystyka stosowana w prezentacji powinna z harmonizować z treścią, a nie nad nią dominować. Należy również pamiętać, że poszczególne kolory kojarzą się z określonymi sytuacjami, wartościami i

stanami. Odpowiednie wykorzystanie koloru w prezentacji może podkreślić zawarte w niej informacje. W tabeli 6.9 przedstawiono wybrane kolory i sposób ich interpretowania.

Tabela 6.8. Skojarzenia związane z kolorami.
[Źródło: M.P. Sadowski, Doskonała prezentacja. Sztuka skutecznego przekazu, Helion-Onepress, Gliwice 2008, s. 12]

W prezentacji nie powinno się stosować zbyt wielu kolorów. Najlepiej jest stosować jeden wybrany kolor w różnych odcieniach z nielicznymi wyróżnikami w innym kolorze. Przyjmuje się, że w prezentacji powinno

się stosować maksymalnie od 4 do 5 kolorów i 1 lub 2 kroje czcionki. Bardzo ważny jest również właściwy dobór rozmiaru czcionki – najlepszy rozmiar to od 24 do 28 punktów (minimalny – 18 punktów). Dzięki temu informacje zawarte w

prezentacji będą czytelne. Zazwyczaj zaleca się stosowanie czcionek takich jak: Arial, Times New Roman, Georgia, Verdana.

Wykresy, tabele, animacje

Każdy człowiek przyswaja treści w inny sposób, dlatego bardzo ważne jest uzupełnienie prezentacji o wykresy, zdjęcia, animacje czy dźwięk. Należy przy tym pamiętać, że:

• wykresy i tabele powinny być przedstawione w sposób zrozumiały i czytelny,
• wykresy powinny być uzupełnione krótką legendą,
• na jednym slajdzie nie powinno się zamieszczać więcej niż 6 wykresów,
• animacja powinna być stosowana z umiarem tak, by nie odwracać uwagi od zasadniczej treści.

Prawa autorskie

Przygotowując prezentację, bardzo często korzystamy z wykresów, tabel czy analiz opracowanych przez inne osoby. Nie można podawać ich jako swoich, dlatego trzeba je zawsze odpowiednio podpisać. Podpis

powinien zawierać: nazwisko autora, tytuły publikacji, z której zaczerpnięty jest materiał (jeżeli publikacja znajduje się w zbiorze, należy podać tytuł tego zbioru i nazwisko redaktora), nazwę wydawnictwa, miejsce i rok wydania oraz

numery stron, na których odnaleźć można wykorzystany materiał. Informację tę można zamieścić pod każdym materiałem zaczerpniętym z innej pracy lub na oddzielnym slajdzie w postaci bibliografii.

Korzystanie z cudzego dzieła w przygotowywaniu prezentacji reguluje Ustawa z 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Mowa ciała

Istnieje wiele zawodów, w których mowa ciała [odsyłacz do 1.4] jest wykorzystywana w celu wywołania u odbiorców określonych reakcji, uczuć czy emocji. Przykładem są aktorzy, politycy czy dziennikarze. Mowa

ciała może się okazać bardzo pomocna również w trakcie wystąpienia podsumowującego realizowany projekt. W trakcie przygotowań do niego należy zwrócić szczególną uwagę na to, by:

• ubiór i fryzura były dostosowane do sytuacji. Nie powinny one odciągać uwagi słuchaczy od tematu wystąpienia.
• wychodząc na scenę, uśmiechać się do publiczności, zachowywać się pewnie i spokojnie.
• zachowywać powagę podczas reszty wystąpienia tak, by publiczność potraktowała je poważnie.
• nie wykonywać ruchów świadczących o zdenerwowaniu (np. nie poprawiać włosów, nie wychylać się ze sceny, nie pochylać się nad tablicą).
• nie wskazywać palcem w kierunku publiczności, gdyż może to być odebrane jako przejaw niechęci. Pokazując coś, należy używać otwartych dłoni i zataczać nimi szerokie łuki. Nie można jednak zbyt dużo gestykulować, aby tym samym nie

  odwracać uwagi widzów od tematu wystąpienia.

• utrzymywać kontakt wzrokowy z całą publicznością. Nie powinno się patrzeć tylko na jedną osobę.
• nie chodzić zbyt często po sali, ponieważ wtedy publiczność zaczyna obserwować zachowanie prelegenta, przez co nie skupia się na jego wystąpienie. Po sali można się przejść od czasu do czasu, aby urozmaicić wystąpienie i podkreślić

  jakąś wypowiedź.

• poruszać czasem głową w geście potwierdzenia lub zaprzeczenia jakiejś kwestii. Można też używać mimiki, by podkreślić jakąś informację.
• kontrolować głos. W czasie wystąpienia należy mówić powoli i wyraźnie. Można czasem zmienić barwę głosu, mówić głośniej lub ciszej, stosować pauzy lub zamilknąć na chwilę. Wszystkie te zabiegi zróżnicują wypowiedź i spowodują, że

  będzie ona bardziej wyrazista dla słuchaczy.

Sformułowania pomocne w czasie wystąpienia

W tabeli 6.10. podano sformułowania, które mogą okazać się pomocne w przygotowywaniu wystąpienia. Uporządkowano je zależnie od sytuacji, w jakich mogą być one wykorzystane.

Tabela 6.9. Sformułowania pomocne w czasie wystąpienia.
[Źródło: P. Sygnowski, Jak pisać i tworzyć prezentacje, ZłoteMyśli.pl; http://www.slideshare.net/Halik990/jak-pisac-i-tworzyc-prezentacje-2660108]

Ciekawostka z Polski

Spokojnie, to tylko ekonomia to dwudziestoodcinkowy film, w którym w prosty sposób jest przekazywana podstawowa wiedza z ekonomii. Oglądając go, zwróć uwagę, jak znani polscy aktorzy, m.in. Tomasz Karolak, Jolanta Fraszyńska i Wojciech Pokora, przedstawiają sytuacje z dnia codziennego i w jak przystępny sposób wyjaśniają procesy rządzące np. giełdą czy rynkami finansowymi. Odpowiednia mowa ciała oraz właściwe dobrana wypowiedź umożliwiają proste i przystępne przedstawienie dość trudnych zagadnień ekonomicznych. [http://www.nbportal.pl/pl/np/artykuly/nbportal-poleca/spokojnie_to_tylko_ekonomia]

Ciekawostka z Polski

Na Portalu Edukacji Ekonomicznej NBP odnaleźć można serię multimedialnych prezentacji i filmów animowanych, w których w prosty i przyjemny sposób jest przekazywana wiedza z ekonomii, marketingu, czy bankowości. Uwagę zwraca w nich przede wszystkim to, jak przy wykorzystaniu prostej grafiki, w zabawny, ale jednocześnie wiarygodny sposób, przedstawiono informacje związane z inflacją i wzrostem gospodarczym, bezrobociem i długiem publicznym. [http://www.nbportal.pl/pl/np/animacje]

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Jak przygotować się do prezentacji; http://etykieta-w-biznesie.wieszjak.pl/narady-i- spotkania/208456,2,Jak-przygotowac-sie-do-prezentacji.html] [20 porad jak przygotować atrakcyjne prezentacje w PowerPoincie; http://www. pcworld.pl/news/354794/20.porad.jak.przygotowac.atrakcyjne.prezentacje.w.PowerPoincie.html ] [Jak przygotować prezentację; http://marekscibior.pl/index.php/2013/05/jak-przygotowac-prezentacje-badz- jak-johh-malkovich/ ] [PREZI – nietypowe prezentacje; http://prezi.com/in21ke3m2-03/prezi/]

 

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (DzU 1994 nr 5, poz. 83); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19940240083]

Ćwiczenia

1.      Zapoznaj się z aplikacją Prezi i przygotuj dowolną prezentację z jej wykorzystaniem. Szczegółowych informacji na temat aplikacji szukaj na stronie: http://prezi.com/in21ke3m2-03/prezi/.

2.      Poszukaj w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych informacji dotyczących wykorzystania obcych źródeł w prezentacji.

3.      Podaj, jakie kolory powinny być przede wszystkim wykorzystywane w prezentacjach, a których należy unikać. Uzasadnij swoją odpowiedź.

4.      Wyjaśnij, jakich gestów i zachowań należy szczególnie unikać w trakcie publicznego wystąpienia i dlaczego.

 

1.13.   Warto sobie przypomnieć!

• Menedżer jest osobą, której podstawowe zadania w przedsiębiorstwie polegają na podejmowaniu decyzji biznesowych, zarządzaniu podległymi pracownikami oraz innymi zasobami przedsiębiorstwa. Menedżer, gdy dokonuje wyborów

  ekonomicznych, powinien kierować się wartościami etycznymi.

• Cechy dobrego menedżera to: uczciwość, sprawiedliwość, mądrość, empatia, szacunek dla każdego człowieka i środowiska przyrodniczego, opanowanie, wytrwałość, przezorność, wysoki poziom kultury osobistej. Dobry menedżer powiniem

  odznaczać się też odpowiednimi kometencjami zawodowymi, bardzo dobrą znajomością uwarunkowań ekonomicznych i prawnych, umiejętnością perspektywicznego myślenia i chęcią podejmowania innowacyjnych działań.

• Planowanie to proces wyznaczania celów, określania skutecznych działań i środków umożliwiających osiągnięcie tych celów. Cele muszą być jasno sformułowane i znane uczestnikom danego przedsięwzięcia. Plan powinien być

  uporządkowany z zachowaniem zasady od ogółu do szczegółu, ponadto, ponieważ planowanie jest procesem ciągłym, powinien być tak skonstruowany, aby można go było uaktualniać i nanosić poprawki.

• Metoda S.M.A.R.T. opiera się na pięciu kryteriach, według których cel musi być: prosty, mierzalny, osiągalny, realny i określony w czasie.
• Wykres Gantta umożliwia zaplanowanie poszczególnych etapów (zadań) projektu w czasie w sposób graficzny.
• Przyspieszenie rozwoju gospodarczego od początku XIX w. wpłynęło na przemiany zarówno w organizacji wewnętrznej, jak i zachowaniach rynkowych przedsiębiorstw. Kolejne etapy przemian zachodzących w przedsiębiorstwach doprowadziły do

  wykształcenia 4 typów orientacji przedsiębiorstw oraz towarzyszących im 4 typów zachowań przedsiębiorstw. Wyróżniono: orientację produkcyjną, orientację sprzedażową, orientację marketingową oraz marketing strategiczny.

• Współczesny rynek to rynek konsumenta, a gwarantem sukcesu każdego przedsiębiorstwa jest zadowolony klient. Rynek przedsiębiorstwa jest określany w 3 wymiarach: przedmiotowym, podmiotowym i przestrzennym.
• Przedsiębiorstwo musi reagować na zmiany zachodzące w otoczeniu i komunikować się z nim. Z tego względu bardzo ważne jest stałe gromadzenie informacji o rynku. Informacje te można podzielić na 3 grupy: informacje

  ogólnokrajowe, informacje branżowe i dane dotyczące sprzedaży.

• Produktem może być nazwane wszystko to, co jest oferowane na rynku w celu zwrócenia uwagi klienta, dokonania przez niego zakupu, konsumpcji lub użytkowania. Produkt zaspokaja określoną potrzebę.
• Najczęściej spotykanym kryterium klasyfikacji produktów jest nastawienie na odbiorcę produktu. Zgodnie z nim produkty dzielą się na konsumpcyjne i produkcyjne.
• Planując ofertę firmy, przedsiębiorca powinien mieć na uwadze 4 poziomy produktu: istotę (rdzeń) produktu, produkt rzeczywisty, produkt poszerzony, produkt potencjalny. Każdy z wymienionych poziomów produktu określa pewną jego

  wartość dla klienta. Uporządkowane są one rosnąco od najbardziej podstawowych do najbardziej ulepszonych.

• Asortyment (produkt-mix) to zbiór produktów i usług oferowanych przez określone przedsiębiorstwo. Asortyment przedsiębiorstwa może być analizowany w 2 wymiarach: poziomo (szerokość asortymentu) i pionowo

  (głębokość asortymentu).

• Rodzina produktów obejmuje kategorie produktów zaspokajających potrzeby komplementarne. Klasa produktów (kategoria produktów) to produkty, które łączy ich wspólne przeznaczenie czy pełnione funkcje. Linia

  produktów jest to grupa produktów zazwyczaj przeznaczona dla konkretnej grupy odbiorców.

• Marketing ma na celu wspieranie sprzedaży dóbr i usług przez oddziaływanie na nabywcę i jego usatysfakcjonowanie.
• Plan marketingowy to program działań marketingowych, które zamierza podjąć przedsiębiorstwo w wyznaczonym czasie. Jest on efektem planowania, które ma miejsce w procesie marketingu strategicznego, i jednocześnie jest on

  pierwszym etapem procesu marketingu strategicznego. Kolejne etapy to wdrażanie i kontrola.

• Plan marketingowy tworzą takie części, jak: streszczenie dla kierownictwa i spis treści, opis bieżącej sytuacji marketingowej, analiza zagrożeń i szans (analiza SWOT), cele i okoliczności, strategie marketingowe, programy działania,

  budżet oraz środki kontroli.

• Przy wdrażaniu planu marketingowego ważne jest szczegółowe przeanalizowanie planowanych strategii marketingowych oraz taktyki marketingowej.
• Marketing-mix jest zestawem narzędzi wykorzystywanym w działaniach marketingowych przedsiębiorstwa. Tworzą go 4 elementy (cztery „P”): produkt, cena, dystrybucja, promocja. Umożliwiają one kierowanie rynkiem przedsiębiorstwa,

  wpływanie na popyt i podaż oraz konkurowanie z innymi przedsiębiorstwami na rynku.

• Promocja to zespół działań i środków, za których pomocą przedsiębiorstwo komunikuje się z rynkiem, przekazuje informacje o produktach będących w jego ofercie i zachęca do ich zakupu. Kompozycję promotion-mix tworzą: reklama, promocja

  sprzedaży, sprzedaż osobista, public relations, marketing bezpośredni.

• Sprawozdanie finansowe to zbiór dokumentów umożliwiających przedsiębiorstwu stałe sprawdzanie opłacalności prowadzonych działań rynkowych. Podstawowymi dokumentami wchodzącymi w jego skład są: bilans, rachunek zysków i strat

  oraz rachunek przepływów pieniężnych (cash flow).

• Próg rentowności (opłacalności) przedsięwzięcia informuje o tym, przy jakiej wartości sprzedaży następuje jej zrównanie z ponoszonymi na ten cel kosztami. W sytuacji, gdy wynik finansowy przyjmuje wartość powyżej progu

  rentowności, podjęte działania przynoszą zysk. W przeciwnym wypadku odnotowuje się stratę, a prowadzone działania nie są rentowne. Wyróżnia się próg rentowności w ujęciu ilościowym oraz próg rentowności w ujęciu

  wartościowym. Wskaźnik rentowności sprzedaży (wskaźnik marży brutto) informuje, czy sprzedaż w danym przedsiębiorstwie jest opłacalna.

• Analiza SWOT jest to narzędzie umożliwiające kontrolowanie sytuacji panującej w mikrootoczeniu i makrootoczeniu przedsiębiorstwa oraz analizę i ocenę własnych zasobów przedsiębiorstwa. Tego typu kontrola powinna obejmować

  ustalenie szans i zagrożeń związanych z otoczeniem przedsiębiorstwa, jak również określenie atutów oraz słabych stron związanych z posiadanymi przez przedsiębiorstwo zasobami. Nazwa analizy SWOT to akronim pochodzący od angielskich

  wyrazów: strength, weakness, opportunities, threats, oznaczających odpowiednio: siłę, wady, okazje i trudności.

• Efektem końcowym każdego dobrze opracowanego projektu powinna być poprawnie skonstruowana, interesująca i estetyczna prezentacja. Powinna ona stanowić spójną całość i składać się ze slajdu tytułowego, slajdu informującego o celu

  wystąpienia, slajdu przedstawiającego plan wystąpienia, slajdów zawierających właściwą treść wystąpienia, slajdu podsumowującego oraz slajdu zawierającego podziękowania.

Najważniejsze zasady dotyczące przygotowania prezentacji:

• Treści powinny być prezentowane w sposób prosty, jasny i czytelny, a na jednym slajdzie nie może się znajdować zbyt wiele informacji.
• Każdy slajd powinien mieć tytuł (wyjątek stanowią slajdy zawierające jeden duży rysunek, schemat lub ilustrację).
• Szczególnie ważna jest górna część slajdu (zwłaszcza lewy górny róg), dlatego tam powinny znajdować się najistotniejsze informacje.
• Slajd powinien zawierać maksymalnie od 4 do 5 kolorów i 1 lub 2 kroje czcionki.
• Najistotniejsze informacje można podkreślić, używając pogrubionej lub zwiększonej czcionki.
• Najlepszy rozmiar czcionki to od 24 do 28 punktów (min. 18 punktów).
• Najlepiej jest stosować czcionki takie, jak Arial, Times New Roman, Georgia i Verdana.
• Wykresy i tabele powinny być przedstawione w sposób zrozumiały i czytelny oraz zawierać krótką legendę. Na slajdzie nie powinno być więcej niż 6 wykresów.
• Treść slajdów powinna być spójna z wystąpieniem.
• Należy pamiętać o prawach autorskich i podawać wszystkie źródła wykorzystane przy przygotowywaniu prezentacji.
• Przy wystąpieniu, którego częścią jest prezentacja, należy pamiętać o mowie ciała oraz używaniu odpowiednich sformułowań.

 

1.14.   Sprawdź, co pamiętasz!

1. Podaj słowa, od których pochodzi nazwa metody S.M.A.R.T.

A.        ……………………………………………….

B.         ……………………………………………….

C.         ……………………………………………….

D.        ……………………………………………….

E.         ……………………………………………….

2. Uszereguj etapy planu działań w kolejności chronologicznej od pierwszego do ostatniego, przypisując numery od 1 do 5 poszczególnym pozycjom.

Analiza i ocena pomysłu.

Zapewnienie finansowania.

Realizacja pomysłu.

Planowanie strategiczne.

Wybór pomysłu.

3. Uzupełnij schemat prezentujący instrumenty promocji.

PROMOCJA

INSTRUMENTY PROMOCJI

 

4. Wymień 4 typy orientacji przedsiębiorstw.

A.        ……………………………………………….

B.         ……………………………………………….

C.         ……………………………………………….

D.        ……………………………………………….

 

5. Dopasuj poszczególne elementy planu marketingowego (1–8) do treści, którą powinny zawierać (A–H).

1.	Analiza SWOT.		A.	Zawiera krótkie omówienie planu, przedstawiające główne cele i zalecenia, z którymi zapozna się zarząd firmy.
2.	Budżet.		B.	Przedstawia dane o otoczeniu rynkowym, produktowym, konkurencyjnym i dystrybucyjnym oraz sile makrootoczenia. Informacje te zostaną wykorzystane do przeprowadzenia analizy SWOT.
3.	Streszczenie dla kierownictwa i spis treści.		C.	Wskazuje m.in. główne mocne i słabe strony przedsiębiorstwa oraz najważniejsze szanse i zagrożenia dla produktu.
4.	Strategia marketingowa.		D.	Określa cele firmy w odniesieniu do sprzedaży, udziału w rynku i zysków.
5.	Opis bieżącej sytuacji marketingowej.		E.	Określa segmenty docelowe, czyli grupy klientów i potrzeby, zaspokajane przez produkty oferowane przez przedsiębiorstwo.
6.	Środki kontroli.		F.	Informuje o tym, co ma być zrobione, kto to zrobi, kiedy zostanie to wykonane i ile to będzie kosztować.
7.	Cele i okoliczności.		G.	Zawiera opis: wpływów – przewidywany poziom sprzedaży w ujęciu jednostkowym oraz z wykorzystaniem średniej ceny, wydatków – przewidywane koszty produkcji, dystrybucji i marketingu. Zestawienie wpływów i wydatków wskazuje na przewidywane zyski. Zatwierdzony budżet jest wykorzystywany do opracowania planów i harmonogramów zaopatrzenia w surowce do produkcji, plany produkcji, zatrudnienia pracowników oraz planowanych działań marketingowych.
8.	Programy działania.		H.	Jest w niej opisany sposób kontroli postępu realizacji planu. Umożliwia to analizowanie wyników za poszczególne okresy, a w razie konieczności – podejmowanie koniecznych działań korygujących (naprawczych).

6. Uzupełnij brakujące elementy analizy SWOT.

		Czynniki negatywne
Czynniki wewnętrzne (zależne od firmy)
		threats (zagrożenia)

7. Wymień 4 poziomy produktu.

A. ……………………………………………….

B. ……………………………………………….

C. ……………………………………………….

D. ……………………………………………….

8. Uzupełnij wykres prezentujący elementy, które powinna zawierać prezentacja.

Wstęp

Zakończenie

9. Dopasuj pojęcia (1–4) do ich definicji (A–D).

1.         Koszty.

2.         Koszty stałe.

3.         Koszty zmienne.

4.         Koszty całkowite.

 

A. Wszelkie koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo, niezwiązane z procesem produkcyjnym (np. koszt wynajmu lokalu, wynagrodzenie pracowników, odsetki od zadłużenia).

B. Suma kosztów stałych i zmiennych.

C. Wszelkie wydatki, które ponosi przedsiębiorstwo w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej.

D. Koszty przedsiębiorstwa bezpośrednio związane z procesem produkcji (np. surowce, materiały, energia, paliwo).

10. Wymień 3 wymiary rynku przedsiębiorstwa.

A.        ……………………………………………….

B.         ……………………………………………….

C.         ……………………………………………….

 

 

1.1.    Role lidera i wykonawcy w zespole

Dokładne przemyślenie, przeanalizowanie uwarunkowań i szczegółowe zaplanowanie działalności gospodarczej nie dają gwarancji jej powodzenia. Najważniejszym bowiem czynnikiem decydującym o tym, czy

przedsiębiorstwo odniesie sukces, są tworzący go ludzie. Odpowiedni dobór osób do zespołu jest jednak trudny.

Lider zespołu

Każda grupa osób musi ze sobą współpracować, by stworzyć zespół, którego działaniom przyświecać będzie wspólny cel. Aby się to udało, grupą musi kierować skuteczny lider. Znasz już

cechy, jakimi powinien się charakteryzować dobry kierownik, czyli lider zespołu. Zalicza się do nich m.in. odpowiedzialność, pewność siebie, zdolności organizacyjne i umiejętności interpersonalne. Wiesz również, że liderzy zespołów mogą

prezentować różne style kierowania: autokratyczny, demokratyczny (partycypacyjny) i liberalny. Niezależnie jednak od przyjętego stylu kierowania przed każdym dobrym liderem zespołu stoją następujące wyzwania:

• określanie zadań, które zespół musi wykonać,
• ocenianie możliwości wykonania zadania przez zespół,
• planowanie kolejności realizacji zadań przez zespół,
• organizowanie pracy zespołu,
• podział pracy pomiędzy członków zespołu,
• motywowanie członków zespołu do działania,
• pomaganie zespołowi i sprawdzanie na bieżąco postępów w pracy,
• stawianie czoła problemom i podejmowanie decyzji,
• sprawna modyfikacja zakresu działań, a nawet składu zespołu w trakcie realizacji zadania,
• dążenie do realizacji zadań w wyznaczonym czasie,
• wyciąganie wniosków ze sposobu i efektów realizacji zadań przez zespół.

Nawet jeśli lider zespołu odznacza się odpowiednimi cechami, stara się realizować swoje zadania i przyjął odpowiedni dla zespołu styl kierowania, sukces zależy od członków zespołu realizującego

przedsięwzięcie.

Wykonawcy w zespole

Osobami nie mniej ważnymi od lidera zespołu są wykonawcy, czyli członkowie zespołu. To oni wcielają w życie zadania wyznaczone przez lidera i decydują o ostatecznym efekcie pracy. Dobierając

wykonawców do realizacji zadań, należy zwrócić uwagę na ich cechy. Niezależnie od tego, czy wykonawcy pracują samodzielnie, czy – w zespole, powinni charakteryzować się pewnymi cechami. Do najważniejszych z nich należą:

• uczciwość i pracowitość,
• odpowiedzialność i obowiązkowość,
• zdyscyplinowanie i szacunek do wykonywanej pracy i przełożonych,
• umiejętność logicznego myślenia i podejmowania racjonalnych decyzji,
• umiejętność organizacji własnej pracy i rozplanowania jej w czasie,
• posiadanie odpowiednich kwalifikacji do wykonywania zadań (wykształcenia, wiedzy, umiejętności, doświadczenia).

Jeżeli zadania, które są stawiane przed wykonawcami, mają być wykonywane w zespole, dodatkowo wykonawca powinien cechować się:

• umiejętnościami interpersonalnymi,
• niekonfliktowym charakterem.

Rycina 7.1. Obraz Podaj cegłę polskiego malarza Aleksandra Kobzdeja namalowany w 1950 r. [Muzeum Narodowe, Wrocław]. stał się w Polsce ikoną sztuki socjalistycznej. Prezentuje on symbolicznie wspólną pracę

polskich obywateli w budowie Polski Ludowej po wojnie. Szczytna w wielu założeniach idea socjalistyczna, oparta na wspólnej pracy dla dobra narodu, wkrótce okazała się jednak dla Polaków kolejną formą zniewolenia.

Lider i wykonawcy to jeszcze nie zespół

Odpowiednio dobrana grupa osób o określonych cechach, składająca się z lidera i wykonawców, nie stanowi jeszcze zespołu. Aby stworzyła zespół skutecznie realizujący zadania, powinny zostać spełnione

następujące warunki:

• wszyscy członkowie zespołu muszą ze sobą współpracować,
• relacje między członkami zespołu muszą być oparte na partnerstwie,
• wszyscy członkowie zespołu muszą czuć się odpowiedzialni za podejmowane działania,
• praca powinna być odpowiednio zorganizowana i podzielona pomiędzy członków zespołu,
• pracą zespołu powinien kierować odpowiedzialny i charyzmatyczny lider.

Gdy te warunki zostaną spełnione, praca zespołowa może być realizowana skutecznie i zakończyć się sukcesem. Efekty pracy dobrze działającego zespołu cechować będzie ponadto efekt synergii. Efekt ten polega na tym, że praca

zespołu będzie miała większą wartość niż suma prac wykonanych przez jego członków, gdyby pracowali oni osobno.

Rycina 7.2. Cechy skutecznej pracy zespołowej.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Artykuł anglojęzyczny pt. What is authentic leadership?; http://www.forbes.com/sites/kevinkruse/2013/05/12/what-is-authentic-leadership/] [Artykuł pt. Praca w grupach – zmora indywidualistów; http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,90439,4810188.html ]

Ciekawostka ze świata

Badania przeprowadzone na grupie 450 menedżerów przedsiębiorstw z listy Fortune 500 i 11 tys. liderów przez firmę Zenger Folkman pozwoliły ustalić 10 cech złego lidera. Są nimi: brak energii i entuzjazmu, akceptacja swoich przeciętnych wyników, brak jasno określonej wizji i kierunku działania, nieumiejętność trafnej oceny sytuacji, nielubienie współpracy, mówienie jednego, a robienie drugiego, sprzeciwianie się nowym pomysłom, nieuczenie się na własnych błędach, brak zdolności interpersonalnych, brak wsparcia rozwoju zawodowego pracowników.

Ciekawostka z Polski

W styczniu 2013 r. CBOS przeprowadził badania opinii publicznej zatytułowane „Kobieta pracująca”. Uzyskane wyniki wskazują na to, że dla 41% Polaków płeć współpracowników nie ma znaczenia, a mniej więcej co piąty Polak (21%) chciałby pracować w mieszanym zespole. Wśród badanych mężczyzn 45% deklaruje, że płeć współpracowników nie ma dla nich znaczenia. Kobiety natomiast częściej niż mężczyźni opowiadają się za mieszanym zespołem (25%).

Ćwiczenia

1.      Wyjaśnij, na czym polega rola lidera w zespole. Podaj argumenty świadczące o tym, że odpowiedzialny i charyzmatyczny lider jest warunkiem sukcesu zespołu.

2.      Zapisz cechy dobrego wykonawcy, które Twoim zdaniem są najważniejsze przy wyborze kandydatów do pracy w przedsiębiorstwie.

3.      Zastanów się, czy ze względu na swoją osobowość możesz pełnić funkcję lidera, czy – wykonawcy. Uzasadnij swoją odpowiedź.

4.      Omów na wybranym przykładzie efekt synergii w pracy zespołowej.

5.      Zinterpretuj obraz Adama Kobzdeja, mając na uwadze sytuację polityczną, która panowała
w Polsce w okresie jego powstania. W tym celu możesz posłużyć się następującymi pytaniami: Dlaczego

autor tak niewyraźnie namalował twarze postaci? Jak stoją względem siebie postacie? Jaka jest pogoda w trakcie ich pracy?

 

1.2.    Zapobieganie konfliktom w grupie

Wiesz już, czym kierować się w wyborze lidera zespołu i wykonawców zadań. Znasz również warunki, które muszą oni spełnić, by stać się zespołem. Musisz jednak wziąć pod uwagę fakt, że zespół to nie jest

dobrze naoliwiona maszyna do produkcji sukcesu, lecz grupa ludzi różniących się od siebie. Różnice między ludźmi sprawiają, że występują między nimi konflikty, które przyjmują różne skale. Ważne jest natomiast, by rozpoznawać ich

przyczyny i znajdować sposoby ich rozwiązania.

Źródła konfliktów

Konflikt to spór zaistniały pomiędzy stronami, które próbują narzucić sobie swoje zdanie. Rozpoznanie źródła konfliktu jest kluczowe do podjęcia skutecznych działań w celu jego rozwiązania.

Ze względu na źródło wyróżnia się konflikty:

• wartości,
• interesów,
• strukturalne,
• racji.

Konflikt wartości

Ludzie kierują się w swoim życiu pewnym systemem wartości. System ten u każdego z nas kształtowany jest przez wiele czynników, takich jak: kultura i tradycja kraju, w którym mieszkamy, religia, którą

wyznajemy, sposób, w jaki wychowali nas rodzice, pozycja społeczną, którą zajmujemy. Konflikty wartości wynikają właśnie z różnych systemów wartości, warunkujących nasze poglądy i zachowanie. Zwykle przyczyną takich konfliktów są

te różnice systemów wartości, które są widoczne na zewnątrz, determinują nasz styl życia i podejście do takich ważnych wartości, jak rodzina, zdrowie czy praca. Przykładem konfliktu wartości może np. toczący się aktualnie w Polsce spór

na temat zakazu handlu w niedzielę.

Konflikt interesów

Każdy z nas ma różne potrzeby. Dla dzieci najważniejsze w życiu jest miłe spędzanie czasu z przyjaciółmi, kiedy dla ich rodziców najważniejsza jest zwykle nauka, która zagwarantuje ich dzieciom wysoki poziom

wykształcenia, a dzięki temu – dobry start w życiu. Konflikt interesów (potrzeb) pojawia się, gdy jedna ze stron próbuje realizować swoje potrzeby kosztem drugiej ze stron przez co uniemożliwia jej częściowo lub w ogóle realizację swoich

potrzeb. Zaistnieje on zatem np. między dzieckiem a rodzicami w sytuacji, gdy dziecko, zamiast uczyć się do matury, będzie szukać rozrywek.

Konflikt strukturalny

Jak wiesz, ludzie odgrywają w życiu różne role społeczne: inne w domu, inne w szkole, inne wśród rówieśników. Zachowanie w każdej z tych ról jest determinowane pozycją, którą zajmuje się w tych strukturach.

W relacjach z przyjaciółmi przyjmujemy najczęściej rolę równorzędnego partnera, a w relacjach z nauczycielem rolę podległą, gdyż musimy wykonywać jego polecenia. Różnica pozycji w strukturze jest często przyczyną konfliktu, gdyż jedna ze

stron konfliktu ma większą władzę. Zdarza się tak w pracy w relacji przełożony – pracownik, w domu w relacji rodzic – dziecko czy w szkole w relacji nauczyciel – uczeń.

Konflikt racji

Odgrywając różnorodne role społeczne, czasem można się pomylić i nieprawidłowo rozpoznać swoją pozycję w danej strukturze. W wyniku takiego nieprawidłowego postrzegania pozycji jednej ze stron powstają

konflikty racji. Jeśli np. ktoś jest przekonany, że powinien być przewodniczącym w klasie lub liderem w zespole, a koledzy i koleżanki w klasie lub pracownicy nie uważają, że ta osoba jest odpowiednia do tej roli (np. nie lubią jej albo

uważają za mało odpowiedzialną), może powstać między nimi konflikt racji.

Ciekawostka z Polski

Niektóre konflikty w pracy powstają ze względu na różnice zarobków. Zgodnie z danymi GUS-u, płeć nadal ma dość znaczący wpływ na dochody z pracy uzyskiwane w Polsce. W październiku 2010 r. przeciętne wynagrodzenie brutto kobiet wyniosło 3256 zł, w wypadku mężczyzn było to 3832 zł. Zarobki różniły się nawet na tego samego typu stanowiskach – przeciętny miesięczny dochód brutto kobiet będących przedstawicielkami władz publicznych, urzędników wyższego szczebla i kierowników wyniósł 6068 zł, natomiast mężczyzn – 8403 zł.

Metody rozwiązywania konfliktów

Po rozpoznaniu źródła konfliktu należy podjąć takie działania, które pozwolą go rozwiązać. Inaczej może on ulec zaognieniu, a w najgorszym razie – doprowadzić do zerwania relacji pomiędzy stronami lub nawet

użycia siły. Sprawi to, że żadna ze stron nie wyjdzie z konfliktu zwycięsko. Najczęściej stosowane metody rozwiązywania konfliktów to:

• negocjacje,
• mediacje,
• arbitraż,
• metoda liberalna.

Rycina 7.3. Konflikty i metody ich rozwiązywania.

Ciekawostka ze świata

Król Izraela Salomon znany był z mądrego, sprawiedliwego i sprytnego jednocześnie rozstrzygania sporów. Jak mówi Biblia, pewnego dnia przyprowadzono do niego dwie kobiety, które w tym samym czasie urodziły dzieci. Jedno z nich zmarło, a kobiety spierały się o to, czyje jest dziecko, które żyje. Po zapoznaniu się ze sprawą Salomon stwierdził, że należy rozciąć żywe dziecko na dwie połowy, aby każda kobieta otrzymała po jednej. Zrozpaczona prawdziwa matka w obliczu takiego wyroku zdecydowała, że woli oddać dziecko rywalce, niż pozwolić, by poniosło śmierć. Salomon poznał po tym, że to ona jest matką dziecka, i oddał je właśnie jej. Ten i inne przykłady mądrych rozwiązań Salomona stały się przyczyną powstania wyrażenia salomonowy wyrok, funkcjonującego do dziś w polskim języku.

Negocjacje

Najpopularniejszą formą rozwiązywania konfliktów są negocjacje. Mogą one przyjąć formę negocjacji twardych, miękkich lub rzeczowych. Negocjacje twarde to takie, w których jedna ze stron, lub

obie strony, drogą dyskusji próbuje uzyskać dla siebie jak najwięcej korzyści. Negocjacje miękkie polegają na stopniowych ustępstwach z obu stron. Negocjacje rzeczowe natomiast polegają na poszukiwaniu przez obie strony

konfliktu takich jego rozwiązań, które zadowolą obie strony: będą przez nie akceptowane i przyniosą im korzyści. Takie negocjacje najczęściej kończą się kompromisem.

W negocjacjach, szczególnie biznesowych, strony często stosują pewne techniki negocjacyjne, które polegają na odpowiedniej prezentacji swojego stanowiska i swoich argumentów. Od technik negocjacyjnych należy odróżnić

techniki manipulacyjne, które niewiele mają wspólnego z etyką biznesową. Techniki manipulacyjne są bardzo różnorodne, od najmniej skomplikowanych, jak np. celowe spóźnianie się na spotkania czy nieodbieranie telefonów, by pokazać

swój lekceważący stosunek do przeciwnika, po bardziej wyrafinowane, jak np. tzw. technika dokręcania śruby, czyli stawiania coraz wyższych wymagań, nawet już po zaakceptowaniu poprzednich przez drugą stronę.

Ciekawostka ze świata

„Sztuka prowadzenia skutecznych negocjacji z racji ich ogromnego znaczenia w biznesie jest obecnie tematem wielu książek. Jednak pierwszą książkę poświęconą negocjowaniu napisał na początku XVII w. francuski dyplomata Francois de Callieres [wym. fransua de kalier – red.]. Dostrzegając już wtedy znaczenie negocjacji, w pierwszym zdaniu tej pracy dyplomata napisał: „Sztuka negocjacji z książętami jest tak ważna, że los największych państw często zależy od dobrego czy złego sposobu prowadzenia negocjacji i od skali talentu zaangażowanego negocjatora”. Callieres podkreślał, że najważniejsze w negocjacjach jest panowanie nad sobą, dyscyplina i przemyślenie każdej wypowiedzi, dobrze jest też ukrywać swoje prawdziwe uczucia i interesy”. [Źródło: W. Mastenbroek, Negocjowanie, PWN, Warszawa 1996.] Rycina 7.4. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. poprzedzone było intensywnymi negocjacjami. W 1998 r. stworzono do tego celu Zespół Negocjacyjny, składający się z 18 członków powołanych przez premiera, oraz Międzyresortowy Zespół ds. Przygotowania Negocjacji Akcesyjnych, składający się z 38 podzespołów tematycznych złożonych z ekspertów poszczególnych resortów, służący wsparciu negocjatorów. Na zdjęciu: podpisanie traktatu akcesyjnego w Atenach przez Leszka Millera i Włodzimierza Cimoszewicza. [Źródło: http://www.poland.gov.pl/polityka,zagraniczna,101.html]

Mediacje i arbitraż

Niestety, skonfliktowane ze sobą strony nie zawsze potrafią same, np. drogą negocjacji, dojść do porozumienia i zażegnania konfliktu. W takiej sytuacji mogą skorzystać z mediacji lub arbitrażu. Obie te

metody polegają na uczestniczeniu osób trzecich w rozmowach.

Mediacje polegają na rozwiązywaniu konfliktu za pośrednictwem mediatora. Jest to osoba bezstronna, której zadaniem jest pośrednictwo w komunikacji pomiędzy stronami konfliktu i znalezienie optymalnego

dla nich rozwiązania konfliktu. Metodę tę można z powodzeniem stosować w skomplikowanych nieraz sporach rodzinnych, lecz również w sporach pomiędzy przedsiębiorcami.

Nieco inną formą jest arbitraż. Polega on na wyznaczeniu arbitra przez każdą ze skonfliktowanych stron, który będzie ją reprezentował. Negocjacje pomiędzy arbitrami są ściśle określone zasadami

wcześniej ustalonymi przez strony, dzięki czemu przyjęte przez nich rozwiązania są przez nie akceptowane. Jeśli metodą arbitrażu są rozwiązywane spory pomiędzy przedsiębiorcami, często ich wnioski i decyzje brane są pod uwagę przez sądy

powszechne, gdy dojdzie do wkroczenia na drogę sądową.

Metoda liberalna

Ciekawą metodą rozwiązywania konfliktów jest metoda liberalna. Polega ona na chwilowym odłożeniu rozwiązania konfliktu, pozwoleniu na rozwój sytuacji i daniu drugiej stronie czasu i możliwości

na podjęcie działania. Pozornie może się wydawać, że jest to ucieczka od problemu, jednak okazuje się, że szczególnie w konfliktach, do których strony podchodzą silnie emocjonalnie, takie rozwiązanie przynosi efekty. Nie dochodzi w nim

do konfrontacji w momencie, gdy stronom towarzyszą silne emocje i każda z nich ma czas na przemyślenie zaistniałej sytuacji. Metodę taką warto zastosować w relacjach rodzinnych. Na przykład po kłótni z rodzicami lepiej przez pewien czas

nie wracać do tematu. W emocjach wszyscy mogą powiedzieć coś, czego wcale nie myśleli, i sprawić sobie niechcący przykrość.

Zapobieganie konfliktom w grupie

Chociaż konflikty są sprawą naturalną, by skutecznie współpracować w grupie, należy dołożyć wszelkich starań, by ograniczyć ich powstawanie. Skuteczny lider zespołu powinien dążyć do tego, by w grupie

panowała przyjazna atmosfera, nie powinien nastawiać członków grupy przeciwko sobie i starać się, by najważniejszy w ich pracy był jasny, wspólny cel. Dobrym sposobem jest zachęcenie członków grupy do wspólnego ustalenia zasad

współpracy, którymi będą się kierować i do których będą się odwoływać. Warto ustalone zasady spisać i powiesić w widocznym miejscu.

Rycina 7.5. Przykładowy zbiór zasad pracy w grupie.

Członkowie grupy z kolei powinni doskonalić swoje umiejętności interpersonalne. Ważne jest, by potrafili kontrolować swoje zachowanie i byli asertywni, a wysyłane przez nich komunikaty były dobrze rozumiane.

Dobrym sposobem na kształtowanie poprawnych relacji jest wysyłanie komunikatów „ja”, odwołujących się do naszych uczuć i nieuderzających bezpośrednio w rozmówcę. Zamiast więc powiedzieć do kolegi, który krzyczy, rozmawiając przez

telefon: „Ciszej! Nie krzycz tak!”, dużo lepiej powiedzieć: „Proszę, mów ciszej, boli mnie głowa”. Podobnych metod jest wiele. Warto, by członkowie zespołu znali je i spróbowali stosować, aby ograniczyć powstawanie konfliktów.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Artykuł pt. Techniki manipulacji i perswazji stosowane w pracy; http://www.kariera.pl/czytaj/899/techniki- manipulacji-i-perswazji-stosowane-w-pracy/] [Strona internetowa Centrum Alternatywnego Rozwiązywania Sporów przy Wydziale Prawa i Administracji UJ; http://www.law.uj.edu.pl/centrumars/index.php?action=arbitraz]

Ćwiczenia

1.      Wymień poznane rodzaje konfliktów. Następnie wskaż 3 konflikty, które wystąpiły lub występują w twojej klasie. Określ, jakie są to rodzaje konfliktów.

2.      Zastanów się, co jest głównym źródłem konfliktu pomiędzy Tobą a Twoimi rodzicami lub rodzeństwem i jak przebiega ten konflikt. Wybierz spośród poznanych metod rozwiązywania konfliktów tę, która

wydaje Ci się najlepiej rozwiązywać ten konflikt.

3.      Odegraj z kolegą lub koleżanką scenkę, w której jedno z was będzie zachowywać się irytująco i przeszkadzać drugiemu, a drugie z was zareaguje, wysyłając komunikat „ja”. Zastanówcie się wspólnie,

jakie przyniosło to efekty, i podajcie przykłady sytuacji z codziennego życia, w których możecie stosować ten sposób zapobiegania konfliktom.

 

1.3.    Rejestracja działalności gospodarczej w CEIDG

Pomysł na firmę i przygotowanie dobrego biznesplanu to podstawowe warunki, które należy spełnić, aby przedsiębiorstwo odniosło sukces. Następnie należy zarejestrować działalność gospodarczą, dzięki czemu

przedsiębiorstwo zaczynie formalnie istnieć.

Po co rejestrować działalność gospodarczą?

Prowadzenie przedsiębiorstwa bez jego zarejestrowania jest niezgodne z prawem, a osoba prowadząca niezalegalizowaną działalność poniesie konsekwencje prawne. Nielegalnie działające firmy należą do tzw.

szarej strefy. Jest to obszar gospodarki państwowej, w którym produkuje się i sprzedaje legalne w danym kraju towary i usługi, lecz dochody z tych działalności są ukrywane przed organami administracji państwowej. Nie należy mylić

szarej strefy z czarnym rynkiem, gdzie dochodzi do obrotu towarami i usługami nielegalnymi (np. narkotykami czy kradzionymi telefonami komórkowymi).

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w szarej strefie nie tylko jest nieetyczne i grozi konsekwencjami prawnymi, lecz także powoduje szereg innych konsekwencji. Osoba prowadząca niezarejestrowane przedsiębiorstwo

nie odprowadza żadnych składek na ubezpieczenia zdrowotne i społeczne, dzięki czemu ma w danym momencie więcej pieniędzy. Nie może jednak korzystać w pełni z publicznej opieki zdrowotnej i nie gromadzi pieniędzy na swoją przyszłą

emeryturę. Nie może też m.in. legalnie wynająć lokalu, zawierać umów, ubezpieczyć swojego towaru i zatrudnić pracowników. Z tych właśnie względów każda działalność gospodarcza powinna być zarejestrowana.

Gdzie zarejestrować przedsiębiorstwo?

Przedsiębiorstwo w Polsce rejestruje się w jednym z dwóch rejestrów:

• Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS),
• Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).

W Krajowym Rejestrze Sądowym rejestruje się wszystkie spółki handlowe: spółki jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjne, akcyjne, z ograniczoną odpowiedzialnością, a także m.in.

spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe czy przedsiębiorstwa zagraniczne. Natomiast w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej rejestruje się spółki cywilne oraz jednoosobowe działalności gospodarcze.

Jak już wiesz, najprostszą i jednocześnie najbardziej rozpowszechnioną w Polsce formą prowadzenia działalności są przedsiębiorstwa jednoosobowe (czyli prowadzone przez jedną osobę, która może zatrudnić

dowolną liczbę pracowników). W 2011 r. zarejestrowano ich aż 37 tys. i stanowiły one ponad połowę nowo powstałych w tym roku firm. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że jeśli zdecydujesz się być przedsiębiorcą, to pierwsza działalność

gospodarcza, jaką założysz, będzie właśnie firmą jednoosobową.

Jak zarejestrować przedsiębiorstwo jednoosobowe i spółkę cywilną?

Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej, w której należy zarejestrować jednoosobową działalność gospodarczą i spółkę cywilną, jest prowadzonym od 1 lipca 2011 r. spisem przedsiębiorców

będących osobami fizycznymi i działających na terenie Polski. Istnieją dwa sposoby rejestracji firmy w CEIDG. Pierwszy z nich, tradycyjny, polega na wypełnieniu wniosku CEIDG-1 w formie papierowej i złożeniu go do urzędu gminy lub urzędu

miasta. Drugi sposób, bardziej nowoczesny, to wypełnienie wniosku CEIDG-1 w internecie przy użyciu kreatora wniosku. Wypełniony wniosek można przesłać do urzędu gminy lub urzędu miasta również za pośrednictwem internetu lub wydrukować go

i zanieść do urzędu osobiście.

Rycina 7.6. Strona internetowa CEIDG.

Osoba, która złożyła wniosek CEIDG-1, staje się przedsiębiorcą figurującym w bazie Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Jeśli zakładana przez nią firma będzie spółką

cywilną, należy pamiętać o tym, że każdy wspólnik musi się zarejestrować się osobno. Dzieje się tak, gdyż w spółce cywilnej każdy ze wspólników jest osobnym przedsiębiorcą.

Przed przystąpieniem do wypełniania wniosku CEIDG-1 należy przygotować informacje o sobie i o zakładanym przez siebie przedsiębiorstwie. Potrzebne będą:

• dane osobowe i identyfikacyjne (m.in. data i miejsce urodzenia, adres zamieszkania, adres zameldowania, numer dowodu tożsamości, NIP, PESEL),
• najważniejsze informacje opisujące zakładane przedsiębiorstwo (m.in. nazwa przedsiębiorstwa, przedsiębiorcy, przewidywana liczba pracujących, przewidywana liczba zatrudnionych, rodzaj działalności gospodarczej wg PKD 2007 [odnośnik

  do 5.1], miejsce wykonywania działalności, planowana data rozpoczęcia działalności),

• nazwa właściwego dla miejsca prowadzenia działalności naczelnika urzędu skarbowego (z nim przedsiębiorca rozlicza się z podatku dochodowego od osób fizycznych),
• wybrana forma opłacania podatku dochodowego od osób fizycznych i forma wpłaty zaliczki na poczet tego podatku,
• adres miejsca przechowywania dokumentacji rachunkowej,
• dobrowolne, dodatkowe informacje (m.in. rachunek bankowy, pełnomocnictwa, inne załączniki do wniosku).

Uzupełniony wniosek CEIDG-1 staje się dokumentem dopiero wtedy, gdy jest podpisany. Jeśli przedsiębiorca zdecyduje się wypełnić go ręcznie lub stworzyć go przy pomocy internetowego kreatora i

wydrukować, musi go podpisać własnoręcznie i złożyć w urzędzie gminy (miasta) w terminie do 7 dni od momentu wypełnienia. Jeśli jednak przedsiębiorca chce dokonać rejestracji wyłącznie przez internet, przed wysłaniem

elektronicznego wniosku do urzędu musi zatwierdzić go podpisem elektronicznym (podpis taki można uzyskać w wyspecjalizowanych firmach) lub skorzystać z profilu Zaufany ePUAP. Profil Zaufany ePUAP zakłada się na

Elektronicznej Platformie Usług Administracji Publicznej, będącej systemem informatycznym stworzonym przez władze państwowe po to, by sprawy administracyjne można było prowadzić drogą internetową. Dzięki temu profilowi istnieje możliwość

potwierdzania prawdziwości dokumentów bez własnoręcznego podpisywania ich. Po zarejestrowaniu w CEIDG przedsiębiorstwo zaczyna istnieć pod względem formalnym.

Wniosek CEIDG-1 jest jednocześnie zgłoszeniem do ZUS-u lub KRUS-u (Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego), urzędu statystycznego (o nadanie numeru REGON) i naczelnika urzędu

skarbowego (o nadanie numeru NIP). Niestety, jego złożenie nie kończy jednak w praktyce procedury zakładania przedsiębiorstwa.

Rycina 7.7. Praktyczne uwagi przydatne przy wypełnianiu wniosku CEIDG‑1.

Ciekawostka ze świata

Bill Gates, założyciel firmy komputerowej Microsoft, od wielu lat jest jednym z najbogatszych ludzi na świecie i jednocześnie jest uznawany za jednego z pionierów współczesnej informatyki. Niewiele osób jednak wie, że na długo przed nim jednym z najbardziej utalentowanych informatyków na świecie był Polak, Jacek Karpiński (1927– –2010), który w połowie lat 60. XX w. stworzył komputer K-202, znacznie szybszy i mniejszy od ówczesnych komputerów IBM. Wizjonerstwo i bezkompromisowość konstruktora przerosły jednak władze socjalistyczne, które skutecznie uniemożliwiały Jackowi Karpińskiemu rozwój, a nawet doprowadziły do zwolnienia go z pracy.

Ciekawostka z Polski

Jedną z najbogatszych kobiet w Polsce jest dr Irena Eris, współwłaścicielka przedsiębiorstwa Laboratorium Kosmetyczne Dr Irena Eris Sp. z o.o. i jednocześnie dyrektor ds. badań i rozwoju. Dr Irena Eris ukończyła Akademię Medyczną w Warszawie, a następnie obroniła doktorat na berlińskim Uniwersytecie Humboldta. Początki jej przedsiębiorstwa były bardzo skromne, laboratorium zatrudniało tylko 2 osoby, pierwsze próbne partie kremów do twarzy powstawały w stalowym garnku, a ich dystrybucją zajmował się mąż Ireny Eris: rozwoził je małym fiatem. Dziś majątek dr Ireny Eris wraz z majątkiem jej męża jest szacowany na znacznie ponad 400 mln zł.

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Kreator wniosku o wpis do CEIDG; https://prod.CEIDG.gov.pl/CEIDG.cms.engine/] [Strona WWW Ministerstwa Gospodarki z aktualnymi informacjami o procedurze zakładania działalności gospodarczej; http://www.mg.gov.pl/Wspieranie+p rzedsiebiorczosci/Dzialalnosc+gospodarcza+i+e-przedsiebiorczosc/Centralna+E widencja+i+Informacja+o+Dzialalnosci+Gospodarczej+CEIDG/Rejestracja+ dzialalnosci+gospodarczej+CEIDG-1] [Elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej ePUAP; http://epuap. gov.pl/wps/portal/!ut/p/c1/04_SB8K8xLLM9MSSzPy8xBz9CP0os3g3Z4-gYG93QwML RydXA89go2CXYENnAwsfM6B8JE55d2MzArrDQfbh0W9KQN4MIm-AAzga6P t55Oem6hfkRhhkBqQrAgDEW1cl/dl2/d1/L2dJQSEvUUt3QS9ZQnB3LzZfRkNIU lNLRzEwOEFCRTBJUzJTRFMxQzBHRjc!/] [Artykuł Drastycznie spada liczba nowych firm; http://biznes.newsweek.pl/drastycznie-spada-liczba-nowych-firm,86840,1,1.html]

 

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (DzU 2004, nr 173, poz. 1807); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20041731807]

Ćwiczenia

1.      Na podstawie artykułu Drastycznie spada liczba nowych firm (link w Warto kliknąć i wiedzieć więcej) z „Newsweeka” określ, jak zmieniła się liczba nowo powstałych firm w Polsce roku

2011 w porównaniu z latami poprzedzającymi.

2.      Czy zgadzasz się z zawartą w artykule opinią szefa Krajowej Izby Gospodarczej, że mimo wszystko rok 2011 należy uznać za dobry rok dla przedsiębiorczości? Uzasadnij swoją odpowiedź.

 

1.4.    Etapy zakładania działalności gospodarczej

Założenie działalności gospodarczej oprócz rejestracji w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej lub Krajowym Rejestrze Sądowym wymaga jeszcze przejścia przez kilka etapów. Należą do

nich wizyty w banku, urzędzie skarbowym, Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych oraz firmie wyrabiającej pieczątki firmowe. W niektórych wypadkach należy zgłosić swoją działalność w Państwowej Inspekcji Pracy lub sanepidzie, a także uzyskać

określoną koncesję i niezbędne zezwolenia.

Bank

W banku należy założyć konto firmowe. Za jego pośrednictwem dokonuje się bowiem wszelkich przelewów związanych z działalnością firmy: spłaca się zobowiązania, otrzymuje należności, dokonuje przelewów

do urzędu skarbowego czy ZUS-u. Jeżeli zakładane przedsiębiorstwo jest spółką, bank do założenia konta firmowego wymagać będzie wzorów podpisów osób uprawnionych do korzystania z konta. Najlepiej więc, by przy jego zakładaniu obecni byli

wszyscy wspólnicy.

Urząd skarbowy

Złożenie wniosku CEIDG-1 jest równoznaczne z powiadomieniem urzędu skarbowego o wybranej formie opodatkowania do rozliczeń z podatku dochodowego oraz złożeniem wniosku o nadanie numeru NIP. Ważnym

obowiązkiem, który pozostał do spełnienia, jest zarejestrowanie się przedsiębiorcy jako płatnika podatku VAT. Aby tego dokonać, należy wypełnić wniosek na formularzu VAT-R i uiścić opłatę. Z obowiązku rejestracji jako płatnika podatku

VAT zwolnieni są tylko nieliczni przedsiębiorcy. Korzyścią, jaka płynie z tej rejestracji dla przedsiębiorcy, jest późniejsza możliwość odliczania podatku VAT od kosztów zakupu.

Firma pieczątkarska

Kolejną instytucją, jaką należy odwiedzić, ale po otrzymaniu numerów NIP i REGON (REGON nadaje urząd statystyczny) jest firma zajmująca się wyrabianiem pieczątek. Na pieczątce firmowej muszą się znaleźć

następujące dane:

• nazwa firmy,
• adres siedziby firmy,
• telefony kontaktowe,
• numer REGON,
• numer NIP.

Pieczątką firmową przedsiębiorca posługuje się przy potwierdzaniu wszelkich dokumentów firmowych. Należy jednak pamiętać, że oprócz pieczątki na dokumencie musi znaleźć się podpis przedsiębiorcy. Bez niego dokument jest nieważny.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Pomimo częściowego zgłoszenia do ZUS-u, dokonanego przez złożenie wniosku CEIDG-1, do instytucji tej przedsiębiorca musi się jeszcze zgłosić jako płatnik składek na ubezpieczenie społeczne za siebie oraz

swoich pracowników. W tym celu powinien złożyć jeden z formularzy zgłoszeniowych: ZFA, ZUA lub ZZA, przy czym wybór formularza zależy od konkretnej sytuacji przedsiębiorcy i jego pracowników. Formularze należy pobrać ze strony

internetowej ZUS-u, a następnie złożyć, dołączając kopię decyzji o nadaniu numerów NIP i REGON. Od tej pory comiesięcznie, do 10. dnia kolejnego miesiąca, przedsiębiorca musi przelewać na konto ZUS-u składki na rzecz ubezpieczenia

społecznego, na podstawie wypełnionej deklaracji ZUS-DRA lub ZUS-RSA.

PIP, sanepid i inne instytucje

W zależności od rodzaju i charakteru planowanej działalności gospodarczej potrzebne może być również zgłoszenie się do kilku innych instytucji. Jeżeli planuje się zatrudnienie pracowników, należy złożyć do

Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) w formie tradycyjnej lub internetowej Kartę zgłoszenia pracodawcy. Zgłoszenia do PIP-u dokonuje się obecnie elektronicznie do 30 dni od daty rozpoczęcia działalności gospodarczej: trzeba

wypełnić e-formularz, który można znaleźć na stronach internetowych PIP, a następnie wysłać go do odpowiedniego terytorialnie inspektoratu pracy. Po weryfikacji wniosku PIP nadaje pracodawcy numer identyfikacyjny w PIP.

Jeżeli zakładana działalność będzie miała związek z produkcją lub sprzedażą żywności, należy złożyć wniosek o odbiór lokalu, w którym będzie ona wykonywana. Wniosek ten składa się do sanepidu, czyli

wojewódzkiej lub powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej. Jest to instytucja odpowiedzialna za kontrolowanie zachowania higieny w określonych prawem zakładach pracy. Pełne, aktualne wykazy działalności, których prowadzenie jest

związane z koniecznością uzyskania zezwolenia sanepidu, można znaleźć na stronach internetowych stacji.

Sanepid ma prawo kontrolować przedsiębiorstwa pod względem przestrzegania przepisów związanych z higieną pracy i karać je mandatami w razie nieprawidłowości. Jeżeli nieprawidłowości te będą rażące i będą

zagrażać życiu oraz zdrowiu klientów, sanepid może nawet wstrzymać działalność przedsiębiorstwa do czasu poprawy warunków.

Niektóre przedsiębiorstwa do swojego funkcjonowania muszą uzyskać określone koncesje lub zezwolenia. Koncesje dotyczą działalności prowadzonych na dużą skalę, takich jak działalność radiowa i

telewizyjna, przewozy lotnicze, wydobycie ropy i gazu czy obrót energią. Przykładem działalności objętej obowiązkiem posiadania zezwolenia jest sprzedaż napojów alkoholowych, co jest ważne, gdy planuje się otworzyć np. sklep,

restaurację lub hotel.

Rycina 7.8. Etapy zakładania działalności gospodarczej.

Rycina 7.9. Koniunktura gospodarcza w Polsce w latach 2003–2013. Krach na Giełdzie Papierów Wartościowych na Wall Street 15 września 2008 r. jest uważany za symboliczny początek kryzysu finansowego na świecie.

Kryzys spowodował kłopoty finansowe wielu przedsiębiorstw, a jego skutki odczuwalne są obecnie również w Polsce. Przed założeniem działalności gospodarczej warto więc nie tylko przeanalizować rynek lokalny, lecz także zorientować się w

koniunkturze dla danej branży w Polsce. Aktualne i rzetelne informacje o sytuacji gospodarczej poszczególnych branż znajdziesz na stronach Głównego Urzędu Statystycznego.
[Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Informacja o sytuacji

społeczno-gospodarczej Polski w kwietniu 2013 r., http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/POZ_gus_Konferencja_prasowa_29_maja_2013.pdf]

Ciekawostka ze świata

Powszechnie panuje opinia, że warunkiem powodzenia przedsięwzięcia jest kapitał właściciela. Jest to czynnik ważny, lecz okazuje się, że nie najważniejszy. Najlepszym przykładem są gwiazdy show biznesu (np. Jay- Z, Bono, Britney Spears, Kevin Costner czy Kim Basinger), które chociaż posiadają ogromny kapitał, prowadzą bardzo różne działalności gospodarcze – sieci sklepów, restauracji – czy mają własne linie kosmetyków lub ubrań. Pomimo ogromnych nakładów działalności te nie zawsze jednak odnoszą sukces. Aby się o tym przekonać, przeczytaj artykuł Nieudane biznesy gwiazd. [http://biznes.pl/wiadomosci/swiat/nieudane-biznesy-gwiazd,5074748,11705823,foto-detal.html].